Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.1997, Blaðsíða 14

HELSINKI MENNINGARBORG EVROPU ARIÐ 2000
*
L’AVVENTURA: Verk ítalska leikstjórans
Antonionis var á dagskrá Fjalakattarins.
ORSON Welles í Þriðja manninum:
Óþekktari verk Welles voru kynnt í Fjala-
kettinum.
klúbbinn í Stúdentablaðinu einkanlega um
myndaval áður en starfsemin lognaðist útaf.
Tugir mynda ár hvert
Starfsár Pjalarkattarins var jafnlangt skóla-
árinu eða frá september til maí og voru sýning-
ar í Tjarnarbíói á fimmtudögum, laugardögum
og sunnudögum. Starfssvið klúbbsins var víðf-
emt samkvæmt lögum hans. Hann átti að
kynna, eignast og koma á framfæri kvikmynd-
um, sem þóttu menningar- og sögulega athygl-
isverðar, með sem hagkvæmustu kjörum fyrir
félaga sína. Einnig hafa frumkvæði að sýning-
um nýrra verka, innlendra sem erlendra, eftir
því sem fj'árhagur leyfði á hveijum tíma, gefa
út vandað tímarit um kvikmyndir og mál þeim
tengdum og halda námskeið í kvikmyndagerð
svo nokkuð sem nefnt. Samkvæmt lögunum
skyldi stofna félög kvikmyndaáhugamanna við
hvem framhaldsskóla sem aðild átti að Fjalar-
kettinum og skyldu þau félög stuðla að efl-
ingu kvikmyndalistar í viðkomandi skólum
með því að halda sýningar á listrænum kvik-
myndum og með því að halda fyrirlestra um
kvikmyndalist. Félagar skyldu auk þess kjósa
fulltrúa í stjórn Fjalarkattarins.
Með því að skoða allan þann fjölda mynda
sem sýndur var á vegum klúbbsins ár hvert
má sjá hversu öflug starfsemi hans var og
hversu fjölbreytilega dagskrá hann bauð uppá,
en ekki er kleift nema hlaupa á því allra helsta
hér á eftir. Fyrstu þijú árin voru sýndar næst-
um hundrað myndir m.a. verk eftir Visconti,
Fellini, Kurosawa og Antonioni. Þriðja starfs-
árið var t.d. einkar bitastætt. Þemað var nor-
rænar og þýskar myndir en alls voru myndim-
ar 35 að tölu, m.a. Tréskeri Steiner í sjöunda
himni eftir Wemer Herzog en á þessum tíma
náði þýska nýbylgjan hámarki, Machbeth eft-
ir Orson Welles og myndir leikstjóra á borð
við Bergman, Dusan Makaveyev og Godard.
Þá hafði verið keypt ný sýningarvél og þurfti
þvi ekki lengur að taka hlé á milli þess sem
skipt var um sýningarspólur í vélinni! Aðal-
fundur fulltrúaráðs klúbbsins samþykkti að
stofna kvikmyndasafn Fjalarkattarins og
höfðu verið fest kaup á nokkrum myndum:
Fæðingu þjóðar, Bláa englinum, Nosferatu, M
og Hershöfðingjanum. Einnig var samþykkt
að halda kynningarfundi þar sem kynna átti
myndir þær sem dreifingaraðilarnir höfðu á
boðstólunum svo hinn almenni félagsmaður
ætti kost á því að hafa áhrif á myndavalið
næsta starfsár. Þá festi klúbbburinn kaup á
16 mm kvikmyndatökuvél sem ætlunin var
að leigja út til félagsmanna, er höfðu kunn-
áttu til kvikmyndagerðar, eins og þar stendur.
Niðurlag í næstu Lesbók.
Höfundur er sagnfræðingur og kvikmynda-
gagnrýnondi.
RASSBERI, TON-
LIST OG TÆKNI
Nákvæmir, skipulagðir, stundvísir, tæknivæddir;
allteru þetta einkunnarorð sem eiga við um Finna,
hvort sem menn trúa því eða ekki. Og allt eru
þetta eiginleikar sem \. ^eir nýta til hins ýtrasta við
aó skipuleggja hótíðarhöldin órið 2000 þegar
Helsinki veróur ein af níu menningarborgum Evrópu
eins og Reykjavík. ÞROSTUR HELGASON heimsótti
Helsinki og var meðal annars viðstaddur
menningarnótt borgarinnar sem kallaði fram ýmsa
aðra eiginleika en hina framannefndu og svipaði
að vissu leyti til systur sinnar hér nyrðra.
EINN sala gömlu kapalverksmiöjunnar
sem nú er menningarmiðstöð.
UPPI á einhvers konar stalli
stendur maður og berar á
sér rassinn. Vegfarendur
látast sumir ekkert sjá,
aðrir benda hlæjandi,
margir hveijir eru hins
vegar of uppteknir í GSM-
símanum til þess að veita
umhverfi sínu nokkra athygli.
Þetta er á menningamótt í Helsinki, höf-
uðborg Finnlands. Sá berrassaði er kóf-
drukkinn eins og svo margir aðrir í miðborg-
inni; unglingar sitja í hópum og kneyfa ölið
af miklum móð, sumir hafa sofnað undir
vegg, aðrir slást með ópum og æjum. Þeir
eldri og reynslumeiri drekka ölið á knæpum
bæjarins, eru forvitnir um hóp útlendinga
sem virða ósköpin fyrir sér en vilja líka
segja frá eigin högum í smáatriðum: „Ég
heiti Pekka, bý í Espoo sem er í áttatíuog-
þriggja kílómetra fjarlægð frá Helsinki, á
konu og þijú börn, er framkvæmdastjóri
hjá fyrirtæki sem flytur inn perustæði frá
Belgíu, þið hljótið að kannast við þessa
tegund perustæða, hún er . . .“ Meira að
segja íslendingurinn í hópnum stendur sem
þrumu lostinn, á hann þó ýmsu að venjast.
Við fyrstu sýn mætti halda að Finnar
væru bara drykkjusvín og dónar, óheflaðir
barbarar sem mæla menningu í bjórkippum.
En svo er nú aldeilis ekki. Finnar eiga ekki
aðeins stórbrotna tónlistarsögu, frábæran
arkitektúr og framúrskarandi hönnuði held-
ur eru þeir tæknivæddasta þjóð í Evrópu.
Það er engin tilviljun að rassberinn vekur
ekki umtalsverða athygli í miðborg Helsinki
á menningarnótt, fólkið er of upptekið í
símanum. Samkvæmt opinberum tölum á
þriðji hver Finni GSM-síma. Jafn margir
eru alnetstengdir. Finnar eru eina þjóðin í
Evrópu sem slær íslendinga út í þessum
efnum en það vekur líka athygli að í næstu
þremur sætum koma Norðmenn, Svíar og
Danir. Norðrið er með á nótunum.
í hópi Norðurlandanna hafa Finnar alltaf
verið svolítið utangátta. Sjáfsmynd þeirra,
eða ímynd, hefur verið á reiki. Tungumálið
er af öðrum rótum runnið og tengsl þeirra
við Sovétveldið voru meiri en hinna þjóð-
anna. Það má skilja á máli Finna að á
Sovéttíma hafi lognmolia verið ríkjandi í
landinu en frá falli risans í austri hafi vind-
ar tekið að blása á ný. Það verður enda
ekki annað sagt en að mikill ferskleiki sé
nú yfir þessari þjóð sem stundum hefur
þótt þungbúin og ofur melankólísk að eðlis-
fari. Það má til dæmis sjá á því hversu
mikinn kraft hún leggur í undirbúning fyr-
ir hátíðarhöldin árið 2000 þegar Helsinki
verður ein af níu menningarborgum Evrópu.
Tónlist eg tækni
Vafalaust kemur það einhverjum á óvart
að Finnar eru afar nákvæmir og skipulagð-
ir. Áætlanir þeirra standast í smáatriðum,
eins og alþjóðlegur hópur blaðamanna fékk
að reyna í heimsókn sinni til Finnlands, og
ef stefnir í eitthvað annað er handafli beitt
til að afstýra frávikum. Oftlega kom þýsk
nákvæmni og svissnesk stundvísi upp í
hugann þegar skriffinnamir úr finnska ut-
anríkisráðuneytinu bentu fyrirlesurum og
öðrum á að nú þyrfti að ljúka tilteknum
dagskrárlið því hópurinn þyrfti að vera
mættur til næsta fundar á tilsettum tíma.
Engin frávik, engar undantekningar frá
reglunni koma til greina.
Það hvarflar því ekki annað að manni
en að það sem Georg Dolivo, framkvæmda-
stjóri undirbúningsnefndarinnar fyrir árið
2000 í Helsinki, segir um dagskrá og
áherslur borgarinnar muni standast. Það
kemur heldur ekki mjög á óvart að Finnar
eru þegar langt komnir með skipulagningu
dagskrárinnar. Sem dæmi má nefna að
þegar hafa um þrettán hundruð dagskrár-
hugmyndir verið ræddar og undirbúningur
að þrjú hundruð þessara verkefna er haf-
inn.
Skipuleggjendur hátíðarhaldanna árið
2000 í Helsinki hafa einbeitt sér að þremur
þáttum í vinnu sinni. Þeir hafa unnið mark-
visst með þær greinar sem megináhersla
verður lögð á en það eru tónlist, tækni og
vísindi. Þessar þijár greinar verða samein-
aðar í einum viðburði á menningarárinu.
Ráðgert er að hinn kunni hljómsveitarstjóri
Finna, Esa Pekka Salonen, muni stjórna
sinfóníuhljómsveit í hverri borganna níu á
sama tíma með aðstoð sjónvarpstækninnar.
Esa Pekka mun ekki birtast á sjónvarps-
skermi heldur mun hann birtast í þrívidd og
í fullri stærð á stjórnandapúltinu fyrir fram-
an hveija þessara níu hljómsveita. Einnig
hafa skipuleggjendurnir lagt grunn að þátt-
töku fyrirtækja og opinberra stofnana í
hátíðarhöldunum. Ætlunin er að fyrirtæki
og stofnanir finni sjálf hjá sér þörf eða löng-
un til þess að taka þátt í hátíðinni með
einhveijum hætti enda muni andrúmsloftið
í borginni, sem er þriðja atriðið, kalla á það.
Að auki hefur Helsinki fjögur einkunnar-
orð fyrir árið 2000 en þau eru fjárfesting,
nýbreytni, alþjóðleiki og þátttaka almenn-
ings. Dolivo leggur sérstaka áherslu á síð-
asta atriðið en það nær ekki aðeins til þátt-
töku almennings sem áhorfenda. „Markmið-
ið er að fá almenning til þess að leggja
sitt að mörkum til þess að Helsinki verði
lífleg menningarborg."
Kiasma - skwrópunktur
Eins og áður sagði eru Finnar á því að
ferskari vindar hafi tekið að blása um land
sitt eftir fall Sovétveldisins. Efnahagskreppa
ríkti þó í landinu frameftir líðandi áratug
en Finnar segja að frá því þeir gengu í
Evrópusambandið í byijun árs 1995 hafi
ástandið í efnahagsmálum batnað. Þess sjást
raunar ekki síst merki í menningarlífinu.
Þijúhundruð milljónir fínnskra marka
verða lagðar til hátíðarhaldanna í Helsinki
árið 2000 en það samsvarar um 3,9 milljörð-
um íslenskra króna. Til samanburðar verða
um 900 milljónir lagðar til verkefnisins í
Reykjavík og í Björgvin. Helsinki kemst þó
aðeins í hálfkvisti við Kaupmannahöfn sem
var menningarborg Evrópu á síðasta ári en
þar runnu sjö milljarðar til hátíðarhaldanna.
í þessum upphæðum eru ekki taldar
ýmis konar fjárfestingar og byggingafram-
kvæmdir á vegum ríkis og borgar vegna
menningarársins. í Helsinki er til að mynda
verið að byggja nýtt nútímalistasafn. Bygg-
ingin er teiknuð af bandaríska arkitektinum
Steven Hall og verður opnuð almenningi í
maí á næsta ári. Byggingin er glæsileg að
allri gerð og hefur arkitektinn valið henni
heitið Kiasma sem merkir staður þar sem
tvær línur skerast; „nútímalistasafnið á
þannig að vera skurðpunktur hinna ólíku
strauma sem mætast í listum samtímans,“
segir Tuula Arkio, forstöðukona safnsins.
Einnig er nú unnið að lagfæringum á
Finlandiu, hinu fræga tónlistarhúsi Helsinki
sem Aalvar Alto teiknaði. Hið nýja sérhann-
aða óperuhús var svo vígt fyrir fjórum árum
en það er hið fyrsta sinnar tegundar í Finn-
landi og að mörgu leyti stolt Helsinkibúa.
Einnig má nefna að nýlega hefur fyrrum
kapalverksmiðju Nokia fyrirtækisins verið
breytt í menningarmiðstöð en byggingin er
um 60 þúsund fermetrar að flatarmáli og
er staðsett nærri miðborginni. Miðstöðin
þiggur engan fjárhagslegan styrk frá borg
eða ríki, heldur er rekin með sjálfsaflafé. I
byggingunni er nú starfsemi af öllu tagi;
um hundrað listamenn leigja þar aðstöðu,
í henni eru tónleikasalir, sýningarsalir,
danssalur, hljóðver, listaskóli, útvarpsstöð,
dagblað, æfingaaðstaða fyrir austrænar
bardagaíþróttir, líkamsræktarstöð, vinnu-
stofur handverksmanna, ráðstefnusalur
sem tekur tvö þúsund manns í sæti og fleira
og fleira.
Helsinki í sýndarveruleika
en engir flugeldar
Finnar eru staðráðnir í því að koma sér
á menningarkort Evrópu árið 2000. Eins
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 6. SEPTEMBER 1997