Lesbók Morgunblaðsins - 18.04.1998, Síða 3

LESBÖK MOIU.I \I!1.AI)SI\S - MENNING USTIR
16. TÖLUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR
EFNI
Wittgenstein
var einn mesti lieimspekingnr þessarar
aldar en um leið hið mesta ólíkindatól;
fæddur með silfurskeið í munni, en kaus
fremur fátækt og gaf systkinum sínum
hlut sinn í ættarauðnum, óskaði eftir því
að fá að beijast í fremstu víglínu í fyrri
heimsstyrjöldinni og síðast en ekki síst:
Hann fór til íslands. Um Wittgenstein
skrifar Halldór Friðrik Þorsteinsson og
birtist frásögnin af íslandsferðini í
næstu blöðum Lesbókar.
Norrænir
menn bjuggu á Grænlandi frá landnámi
Eiríks rauða og fram til 1400 að þeir
virðast hafa horfið skyndilega. Margar
getgátur hafa komið fram um þetta dul-
arfulla hvarf þjóðarbrotsins; brottnám,
versnandi veðrátta eða jafnvel að inúítar
hafi ráðist á þá, enda þótt fornleifarann-
sóknir styðji ekki þá kenningu. Um nor-
ræna menn á Grænlandi skrifar Eiríkur
H. Sigurjónsson.
Sunnlendingar
á 18. öld höfðu nokkur sérkenni, segir í
Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna
Pálssonar, sem ferðuðust um landið og
skrifuðu heildarlýsingu á árunum 1752-
1757. Þeir komust að þeirri niðurstöðu
að úrkynjun og spilling væri í sjávar-
plássunum, einnig í næsta nágrenni við
Skálholt og Bessastaði, þar sem bændur
væru þar að auki farnir að sletta latínu,
en Flóamenn fá hrós, því þeir fóru aldrei
lengra að heiman en til næstu kirkju.
ListahátíÖ
í Reykjavík hefst 16. maí næstkomandi.
Á miðopnu er farið yfir erlenda og
innlenda menningarviðburði sem í boði
verða þær þijár vikur í sumarbyijun
sem hátíðin stendur yfir. .
Forsiðumyndin er af Victoriu Chaplin og Jean-Baptiste Thierrée en h°u verða meðal gesta á Listahátíð í sumar
ásamt fjöllleikahúsi sínu, Le Cercle Invisible, sem sýnir í Þjóðleikhúsinu.
GUÐMUNDUR GUÐMUNDSSON
TAKTU SORG MÍNA
SVALA HAF
Tuktu sorg inínu, svala haí!
svæfðu’ hnnn' í öldunum þínum!
Berðu’híitm' ú brjóstunum þínum,
byrgdu’ hami’ í sölununi þínum!
Drekktu’ henni’ í djúpum þínum!
Syngdu nú grafljóðin, hljómsterka haf,
yfír helgustu vonunum mínum,
vænstu ogijúfustu vonunum mínum!
Taktu sorg mína, sól, - og brenn
sorg mína’ ígeislum þínum!
Brenndu’ hana’á bálstraumum þínum!
Berðu’ hana’ á ijósörmum þínum!
Eyddu’ henni’ í eldi þínum!
Hve feginn eg geng á það bái og brenn
með björtustu vonunum mínum,
vænstu ogkærustu vonunum mínum!
Taktu sorg mína, vinfast vor, -
ogvefðu’hana örmum þínum!
Berðu’ hana’á blævængjum þínum
burt undir himninum þínum!
Svæfðu’ hana’ á svanbrjóstum þínum!
Legðu blómin þín, Ijúfasta vor,
á leiði’ yfír vonunum múium,
viðkvæmu, síðustu vonunum mínum!
Taktu sorg mína, góði guð!
- gleð mig af krafti þinum!
Lýs mér með Ijósunum þínum,
lyft mér að hjartastað þíuum!
- Egfel migí faðmi þínum!
Láttu mig gleyma, Ijúfí guð,
látnu vonunum minum.
veslings bráðk\’öddu vonunum minum!
Guðmundur Guðmundsson, oft nefndur skálaskáld, var frá Hrólfsstaðahelli í Landsveit, f.
1874, d. 1919. Hann orti (anda nýrómantíkur, var vel þekkt skáld á fyrstu áratugum aldar-
innar og hafa nokkur Ijóð eftir hann orðið langlíf vegna þess að tónskáld somdu við þau lög
sem enn eru sungin.
RABB
í BLÍÐU OG
STRÍÐU
AÐ ÞESSU sinni ætla ég
að fara nokkrum orðum
um hjónabandið.
Kannski er ástæðan sú
að af fáu hef ég jafn-
mikla reynslu. í tæp 30
ár hef ég verið í sama
hjónabandinu á hverjum
degi og slíkt hefur að sjálfsögðu haft
veruleg áhrif á hugsanir og viðhorf auk
þess sem maður veltir stöðugt vöngum
yfir því merkilega íyrirtæki sem sambúð
tveggja einstaklinga óneitanlega er. Ekki
svo að skilja að hér fari á eftir frásögn af
mínu eigin hjónabandi - ekki beinlínis.
Vitaskuld kemur lesendum ekkert við
hvernig við hjónin högum okkar verka-
skiptingu, leysum ágreiningsmál og eig-
um saman notalegar stundir. Mig langar
heldur ekkert til að bera það á torg.
Að bera á torg! Það er í tísku. Fólk á
öllum aldri giftir sig með stæl, helst að af-
loknum gríðarlegum steggja- og gæsa-
partíum sem stundum fá svo hrapallegan
endi að þar við er látið sitja, gestirnir fá
afboð á síðustu stundu og presturinn líka.
Þegar betur vill til reynir fólk gjarnan að
hafa athöfnina sem frumlegasta. Það læt-
ur vígja sig á hestbaki, í flugstjórnarklefa
eða heitum potti og kemst fyrir vikið í
fjölmiðla. Veisluhöldin eru oft svo mikil-
fengleg að foreldrar steypa sér í stór-
skuldir. Nú ku vera línan að kveðja til
hljómsveit og skemmtikrafta og panta
mat fyrir allt að 200 manns sem hefur
verið uppálagt að kaupa gjafir eftir óska-
listum er hjónaleysin hafa útbúið í fínustu
verslunum borgarinnar. Eg veit af hjóna-
bandi sem til var stofnað á svipaðan hátt
og entist í nokkra mánuði. „En mamma,
þetta var samt ómetanleg reynsla,“ sagði
brúðurin fyi’rverandi þegar móðir hennar
stundi, kengbogin yfir skuldaskilunum.
Sagt er að þriðja hvert hjónaband á ís-
landi endi með skilnaði þótt flestum verði
lengri lífdaga auðið en því sem hér er
vitnað til. Menn gefa sér ýmsar skýringar
á þessum tíðu skilnuðum, segja að samfé-
lag okkar sé ekki fjölskylduvænt, að ekki
sé nógu vel stutt við bakið á bamafólki,
að hjónum sé fjárhagslegur akkur í því að
slíta sambúð, að dýrtíðin sé of mikil og
vinnuálagið of þungt. Svo er að sjá að allir
aðrir beri ábyrgðina en þeir sem verkið
eiga að vinna, þ.e. hjónin sjálf.
Þegar ég var ung heyrðust um það há-
værar raddir að hjónabandið væri úrelt
stofnun. Fólk þreifaði fyrir sér með ann-
ars konar sambúðarform, t.d. svokallaðar
kommúnur þar sem hópur einstaklinga
deildi kjörum. Fæstar þeirra urðu langlíf-
ar. Margar konur lýstu yfir því að þær
hefðu ekkert við eiginmenn að gera þar
sem þær gætu staðið á eigin fótum fjár-
hagslega og náð sér í börn eftir öðrum
leiðum ef þær langaði til. Kokhraustir
karlmenn fullyrtu að bragði að þeir hefðu
annað og betra við líf sitt að gera en láta
múlbinda sig við einn kvenmann. Slíkar
raddii- heyrast miklu sjaldnar núorðið og
löng kynni mín af ungu fólki benda ein-
dregið til þess að flestir taki stefnuna á
hjónaband. Ymsar rannsóknir hafa líka
sýnt að hamingjusömustu einstaklingarn-
ir eru þeir sem búa í farsælu hjónabandi.
En hvemig stendur þá á því að öll þessi
hjónabönd fara út um þúfur? Og er eigin-
lega nokkur skaði skeður? Er það nokkuð
flóknara að fara aftur á byrjunarreit og
ná sér í nýjan maka en að skipta um
vinnu eða húsnæði eða bara sjónvarps-
rás? Kannski er misheppnuð sambúð ekk-
ert annað en ómetanleg reynsla eins og
stúlkan sagði. Ég held varla. í flestum til-
vikum er hjónaskilnaður harmleikur sem
getur haft varanlegar afleiðingar þótt fólk
beri höfuðið hátt eins og íslendingum er
tamt að gera. Slíkur harmleikur verður
ekki umflúinn þegar hjónin hafa brennt
allar brýr að baki sér en alltof oft er ein-
blínt á þessa leið út úr hversdagslegum
erfiðleikum sem hjónabandið hlýtur að
hafa í för með sér ekki síður en sælu-
stundimar. Þegar glansmyndin dofnar,
nýjabrumið fer af brúðargjöfunum, reikn-
ingar hrannast upp, ólíkir hagsmunir
rekast á og samræma þarf mismunandi
hefðir og lífsskoðanir er eins og renni upp
fyrir öðmm aðilanum eða báðum að
hjónabandið sé reist á sandi - mistök frá
upphafi. Og þau halda hvort sína leið -
með harm í hjarta.
Er tilnokkur formúla fyrir góðu hjóna-
bandi? Ég held ekki - ekki frekar en fyrir
góðu listaverld. Menn hafa verið að dunda
við slíkar formúlur frá ómunatíð en þær
virka bara ekki. Og í raun réttri má líkja
hjónabandi við listsköpun þar sem eiga
sér stað átök milli efnis og forms. Góð
listaverk verða sjaldan til átakalaust og
sambúð tveggja einstaklinga hlýtur að
hafa togstreitu í för með sér. Það er engin
tilviljun að þau hjónabönd eru traustust
þar sem erfiðleikar hafa knúið dyra og
fengið farsæla lausn á sama hátt og bestu
listaverkin hafa kostað strangar fæðing-
arhríðir. I báðum tilvikum ræður þó úr-
slitum sá neisti sem lagt var upp með í
byrjun. Það hlýtur að vera á valdi hjón-
anna sjálfra hvort neistinn, sem þau
tendruðu með sér, lifir eða lognast út af.
Hvomgt gerist sjálfkrafa.
Því hefur verið haldið fram að hjóna-
bandi í samfélagi nútímans sé hættara en
áður fyrr, það sé ekki lengur framleiðslu-
eining heldur neyslueining svo að gripið
sé til hugtaka félagsfræðinnar. Eitthvað
er kannski til í þessu. Hjón, sem hafa það
eitt að markmiði að stunda sameiginlega
neyslu, huga sjaldan að því að byggja
eitthvað upp. Þarna koma svo markaðs-
öflin til skjalanna með öllum sínum gylli-
boðum fyrir munn og maga og aðrar
lystisemdir sem eiga að tryggja ævarandi
vellíðan og hamingju. Víst eru þessi til-
boð freistandi en stöðug neysla verður
skelfing innihaldsrýr þegar til lengdar
lætur og lítt til þess fallin að glæða neist-
ann í sambúðinni nema þá sem dálítil
aukageta með því sem hjónin skapa sér
sjálf.
Hvað er þá til ráða? Varla getum við
snúið til baka og breytt hjónabandinu í
gamaldags framleiðslueiningu á ný, ekki
síst þar sem engir kvótar lijggja á lausu,
hvorki til lands né sjávar. A hinn bóginn
er óþarfi að láta berast með straumnum
eða leggja árar í bát við fyrstu ágjöf.
Mestu skiptir að við þorum að vera við
sjálf, móta stefnuna, byggja hjónabandið
upp eftir eigin þörfum og leggja í það líf
og sál. Það á nefnilega að vera listaverk,
einstakt í sinni röð. Listaverk eru að
sjálfsögðu misgóð og sum heppnast ekki.
I þeim getur samt falist ómetanleg
reynsla hafi þau verið unnin af alhug.
GUÐRÚN EGILSON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 18. APRÍL 1998 3