Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1998, Qupperneq 4

IFYRSTU greininni í þessum flokki var
fjallað um Flóka Vilgerðarson og hvaðan
hann lagði frá landi í Noregi þegar hann
fór að leita Snjólands. í þessari grein er
lýst heimsókn í Mostur þar sem Þórólfur
Mostrarskegg bjó, farið í Sólundir þar
sem Kveldúlfur, Skallagrímur og Egill
komu við sögu, og að síðustu er komið á
Gulaþing. Síðasta greinin mun fyrst fjalla um
heimsókn í Dalsfjörð í Sygna- og Firðafylki,
þar sem Ingólfur og Hjörleifur bjuggu, og síð-
an kemur frásögn af heimaslóðum Gísla Súrs-
sonar í Noregi.
Þórólfur Mostrarskegg
í eyjunni Mostur, nokkru sunnan við mynni
Harðangursfjarðar, bjó Þóróifur Mostrar-
skegg. Hann var trúmaður mikill og blótaði
Þór. Þórólfur hét í upphafi Hrólfur, en vegna
vinfengis við Þór var lengt nafn hans og hann
kallaður Þór-Hrólfur, sem síðan varð Þórólfur.
„Hann var mikill maður og sterkur, fríður
sýnum og hafði skegg mikið. Því var hann kall-
aður Mostrarskegg“, segir í Eyrbyggju.
Þegar Haraldur hárfagri réð fyrir Noregi
flúðu margir land fyrir ofríki hans, sumir aust-
ur til Svíþjóðar, aðrir til íslands, en margir
flúðu til eyjanna norðan og vestan við Skotland
og herjuðu þaðan á Noreg.
Meðal manna sem féllu í ónáð hjá Haraldi
konungi voru Ketill flatnefur og sonur hans,
Bjöm hinn austræni. Ketill flatnefur fór frá
Noregi með her manns til Suðureyja að boði
konungs og friðaði þær, en gerðist sjálfur höfð-
ingi yfír eyjunum og galt ekki skatta þaðan til
konungs. Konungur tók þá undir sig allar eign-
ir Ketils í Noregi. Bjöm kom til Noregs frá
Jamtalandi og tók þessar eignir undir sig og
rak ármenn konungs af þeim. Konungur gerði
Bjöm þá útlægan um allan Noreg og setti
menn til að drepa hann.
Bjöm fór á skútu, sem hann átti, með fjöl-
skyldu sína og lausafé. Skútan var lítið og létt
skip, og Björn fór suður með landi, því að hann
treysti^ sér ekki út á haf, þar eð vetur gekk í
garð. A flótta sínum kom Björn í eyjuna Most-
ur og þar tók Þórólfur Mostrarskegg við hon-
um og hélt hann á laun fyrir konungi um vetur-
inn. Bjöm fór síðar til Islands og nam land í
Bjamarhöfn á norðanverðu Snæfellsnesi. Har-
aldur konungur gerði Þórólf útlægan fyrir
bjargráðin við Bjöm, nema hann kæmi á kon- FRÁ Flóðahlíð. Hér hefur verið rúmt til þinghalds og næg skipalægi skammt undan, bak við
ungs fund og legði mál sitt á hans vald. ásinn til vinstri á myndinni.
SLÓÐUM
FORFEC RANNA

„Hér gat Þórólfur hæglega falið Björn aust-
ræna og búið sitt eigið skip á laun til Islands-
ferðar,“ sagði Birgir. „Hér hefðu menn Har-
aldar aldrei fundið þá.“ Minjar sem tengjast
Þórólfí Mostrarskegg og Þórsdýrkun hans á
Mostur er bæjarnafnið Totland sem að ofan er
getið, og tvö önnur nöfn sem kennd em við
Þór, Þórssjór fyrir framan eyjuna og Þórs-
hólmi við suðvesturhorn hennar. Á eyjunni
Fpyno, sem liggur skammt frá Mostur, heitir
nes eitt Helganes. Það sést vel frá Mostur.
Oluf Rygh nefnir einnig nafnið Helgaland á
eyju í nánd við Mostur. Þessi nöfn minna óneit-
anlega á Helgafell í landnámi Þórólfs Mostrar-
skeggs á íslandi.
Kristniboð Ólafs Tryggvasonar
hófst ó Mostur
Nú á dögum er Mostur frægari í Noregi fyr-
ir Ólaf Tryggvason en Þórólf Mostrarskegg.
Annette Dahl, leiðsögumaður, sýnir ferða-
mönnum kirkjuna og kirkjugarðinn á Mostur
og segir sögu staðarins. Ég fékk að fylgja
henni eftir í einni ferðinni. Eg varð þess víða
var, meðan ég var að undirbúa ferðina til Vest-
ur-Noregs, að kirkjan á Mostur á sterk ítök í
hugum Norðmanna.
Þegar Ólafur Tryggvason kom til Noregs frá
Irlandi og Orkneyjum, þeirra erinda að gerast
þar konungur og boða Norðmönnum trú, tók
hann fyrst land á Mostur. Þar flutti hann í
fyrsta skipti boðskapinn um kristna trú í Nor-
egi og var þá messað í tjaldi. Síðar vai- gerð
kirkja á staðnum þar sem messað hafði verið.
Þetta var upphaf kristnitöku í Noregi, og Ólaf-
ur konungur og prestar hans létu ekki staðar
numið fyrr en Noregur allur hafði tekið við
kristni. Einn af mikilvirkustu kristniboðum
Ólafs var Þangbrandur prestur. Hann boðaði
líka trú á íslandi að áeggjan Ólafs eins og
kunnugt er.
í kirkjugarðinum á Mostur eru minnismerki
um þá þrjá menn sem mestan þátt áttu í að
kristna Noreg, þá Ólaf Tryggvason, Þang-
brand og Ólaf helga Haraldsson. í kirkjugarð-
inum er einnig steinn, reistur upp á rönd, sem
enginn veit ákveðin deili á. í honum er gat sem
sagt er vera fótspor Ólafs Tryggvasonar. Líkur
eru taldar á að steinninn hafi verið reistur til
minja um fyrstu guðsþjónustuna á Mostur.
Annar steinn er skammt frá kirkjunni, sem
norskir konungar á þessari öld hafa ritað nöfn
síná.
Á Mostur er fallegt útileikhús í gamalli kalk-
námu. Þar eru haldnar sýningar á leiksviði
öðru hvoru. I tengslum við leikhúsið hefur ver-
ið komið upp sýningu sem gefur yfírlit yfir trú-
arhugmyndir manna fl-á heiðni til kristni í
MOSTUR, SÓLUNDIR
OG GULAÞING
Þórólfur leitaði þá frétta hjá Þór vini sínum,
með blóti, um það hvað gera skyldi, en fréttin
vísaði Þórólfi til íslands. Hann fór síðan til ís-
lands með skuldalið sitt og eignir og fylgdu
honum margir vinir hans.
Þegar Þórólfur kom vestur fyrir Reykjanes
varpaði hann íyrir borð öndvegissúlum sínum.
Var mynd af Þór skorin á aðra súluna. Þær
komu á land við sunnanverðan Breiðafjörð, þar
sem síðan er kallað Þórsnes. Það er skammt
frá Stykldshólmi. Þórólfur nam þar land og bjó
á Hofsstöðum. Þórólfur lét hafa dóma og hér-
aðsþing á Þórsnesi. Á Þórsnesi var mikil helgi.
Með engu móti mátti saurga völlinn, en þó
saurgaðist hann af mannvígum síðar. Var þing-
staðurinn þá færður innar í nesið.
... það var eins og þeir
væru nýfarnir frá Neregi
Á Mostur kynnti Svanhild Vespestad hjá
útileikhúsinu á Mostur mig fyrir rithöfundi
og fræðimanni á alþýðlega vísu sem heitir
Birgir (Birger) Röksund. Hann er kominn á
níræðisaldur en er ern og skemmtilegur við-
tals.
Birgir var sama sinnis og margir aðrir
Norðmenn sem ég hitti, að hann lagði einlæg-
an trúnað á frásagnir frá fyrri tímum um
flutning Norðmanna frá Noregi til Islands á
landnámsöld. Hann var svo sannfærður um
norskan uppruna Islendinga að það var eins
og þeir væru nýfarnir frá Noregi. Ég sagði
honum að á Islandi væri því haldið ákaft fram
af sumum, að íslendingar væru að miklu leyti
komnir af Irum, en þá blés Birgir svo þaut í
EFTIR STEFÁN AÐALSTEINSSON
Minjar sem tengjast Þórólfi Mostrarskegg og
Þórsdýrkun hans á Mostur er bæjarnafnið Totland og
tvö önnur nöfn sem kennd eru við Þór, Þórsjór fyrir
framan eyjuna og Þórshólmi við suðvesturhorn hennar.
A Mostur er fallegt útileikhús í gamalli kalknámu. Þar
eru haldnar sýningar á leiksviði öðru hvoru.
og spurði: „Og hvaðan fengu þeir móðurmálið
sitt? Er það ekki komið beint frá Noregi?"
... fórw eins og hrafnar
út og inn wm alla firði..."
Bii'gir fór með mér í bíl á svæði á Mostur
þar sem hafði verið orpinn mikill haugur yfir
höfðingja. Hann áleit að á því svæði mætti ætla
að Þórólfur Mostrarskegg hefði búið. Þar heit-
ir nú Totland, og telur Oluf Rygh í Norske Ga-
ardsnavne að þar hafi áður heitið Þórsland.
Þar eru haugar fornmanna úr heiðnum sið.
Birgi varð heitt í hamsi þegar við ræddum
um framkomu Haraldar hárfagra við óvini
sína, þar á meðal Bjöm austræna og Þórólf
Mostrarskegg. Um það fórust honum orð á
þessa leið: „Haraldur konungur og menn hans
fóru eins og hrafnar út og inn um alla firði í
EYJAR i Sólundum eru margar, stórar
og vogskornar. Þar munu fáir menn
vita allar hafnir.
Noregi til að leita uppi þá menn sem voru ótrú-
ir konungi." Birgir benti mér á þröngan og
krókóttan vog sem skerst inn í Mostureyju.
táknum, teikningum, myndum og líkneskjum. í
sýningu þessari er Miðgai'ðsormurinn fyrir-
ferðarmikill. Hann lá um heim allan og beit í
sporð sér. í miðju alheims var Ásgarður, bú-
staður guða, þar fyrir utan Miðgarður, bústað-
ur manna, en yst Utgarður, bústaður jötna og
annarra illra vætta.
Þóróifs Kveldúlfssonar
hefnt í Sólwndwm
Við undirbúning að ferðinni um Vesturlandið
hafði ég mér til halds og trausts mann sem
heitir Samson Öpstad. Hann er tilraunastjóri á
Furuneset, tilraunastöð í jarðrækt í Sogni og
Fjörðum. Stöðin liggur skammt norðan við
Sognsæ. Samson skipulagði fyrir mig bátsferð
í Sólundir, mikinn eyjaklasa sem liggur vestan
við Sygna- og Firðafylki.
Skallagrímur og Kveldúlfur lágu til hafs í
Sólundum þegar þeir biðu færis að koma fram
hefndum eftir Þórólf Kveldúlfsson, sem Har-
aldur konungur hárfagri drap á Sandnesi.
Kveldúlfur hafði spurst nákvæmlega fyrir
um hvernig fall Þórólfs hefði borið að, en kon-
ungur sjálfur hafði veitt honum banasár og féll
Þórólfur fram á fætur konungi. Þá létti Kveld-
úlfí, því að það höfðu gamlir menn mælt að
þess manns yrði hefnt sem fallið hefði á grúfu,
og myndi hefndin koma harðast niður á þeim
sem sá drepni hefði fallið næst.
Eftir fall Þórólfs höfðu þeir feðgar afráðið að
fara til íslands. Þeir höfðu búið skip sín, en
lágu til hafs í Sólundum, áður en látið yrði í haf
til íslands. Þar biðu þeir færis að hefna Þór-
ólfs. I Sólundum eru margar eyjar og svo
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. JÚNÍ1998