Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1998, Blaðsíða 6

Lesbók Morgunblaðsins - 20.06.1998, Blaðsíða 6
KOSTUN í LISTUM ER GÓÐU R KOSTU R Kostun er eitt | þeirra nýyrða sem skotið hafa upp kollin- um á seinustu árum. Orðið er bein þýðing á enska orð- inu „sponsorship", °g þýðir það þegar tiltekinn aðili, fyrirtæki, stofnun, félag eða einstaklingur tekur að sér með einum eða öðrum hætti að styrkja - kosta - óskylda starfsemi, y firleitt á sviði lista, menningar, líkn- ar- eða umhverfismála. HAVAR SIGURJONSSON kannaði viðhorf nokkurra fulltrúa lista- og atvinnulífsins til kostunar og hvaða sjónarmið ráða ferðinni. Ó KOSTUN sé nýlegt orð í tungu okkar hefur hún farið fram um áratuga skeið en fræg dæmi eru af því þegar sterkefn- aðir borgarar í Reykjavík tóku sig til og kostuðu efnileg en auralítil ungmenni til listnáms á íyrri hluta aldarinnar. Þá er Ragnars þáttur Jónssonar í Smára eitt besta dæmi aldarinnar um kostun einkaaðila við hinar ýmsu listgreinar. Utfærslan við kostunina getur vissulega verið ólík í einstökum atriðum en dæmið snýst í grundvallaratriðum ávallt um hið sama. Kostunaraðihnn leggur til fjármuni og fær í staðinn auglýsingu og/eða kynningu í umsömdu hlutfalli við framiag sitt. Kostun einkageirans er því allt annars eðlis en styrkir hins opinbera þar sem fjármagnið er veitt samkvæmt fjárlögum, til listastofnana sem hafa skilgreindu menningarhlutverki að gegna og fá fjárveitingar til að sinna því. Öll- um sem rætt var við bar saman um að kost- un einkaaðila við listir bæri að líta á sem við- bót við opinberan stuðning; sú skoðun að listimar í landinu eigi að reiða sig eingöngu á stuðning einkaaðila í einskonar Darwínsku menningarumhverfi, þar sem hinir „hæf- ustu“ meðal listamanna lifa af í frumskógi einkafjármagnsins, virðist njóta takmarkaðs fylgis. Hinsvegar eru margir þeirrar skoðun- ar að stærstu opinberu listastofnanimar eigi ekki sækja í vasa atvinnulífsins, þar eigi ein- staklingar og hópar sem ekki hafa á vísan að róa í ríkiskassann að njóta forgangs. Árifarödd úr atvinnulffinu Neðangreind orð eru fengin úr ræðu Sig- urðar Gísla Pálmasonar á fundi Verslunar- ráðs íslands sem haldinn var snemma í vor. Efni fundarins var þáttaka atvinnulífsins í hstalífinu, og þó megináherslan hafi verið á myndhst er vandalaust að yfirfæra hana á hvaða hstgrein sem er. „í flestum löndum eru það einkum þrír að- ilar sem styrkja listir og menningu hvað best; fyrirtæki og stofnanir, sveitarfélög og loks ríkisheildimar. Hér á landi snýr um- ræðan um fjárframlög til lista einatt að ríki og sveitarfélögum, en fyrirtækin eru að miklu leyti „stikkfrí“ - menn búast við litlu þaðan og gera því litlar kröfur. A þessu sviði tel ég að íslenskt atvinnulíf hafí ekki staðið sig, en hafí samt miklu hlut- verki að gegna, hvort sem menn átta sig á því eða ekki; með tilvísan til þess sem ég nefndi áður um að hver þjóð og hver tími séu metin á vogarskálum sögunnar á grundvelli menningar og lista fremur en tölfræði sölu og framleiðslu, hlýtur það að vera keppikefíi öfíugs atvinnulífs að leggja sitt að mörkum til að stuðla að öflugu menningar- og lista- lífí. “ Erindi Sigurðar Gísla vakti að vonum mikla athygli en þar kvað að mörgu leyti við nýjan tón úr herbúðum atvinnulífsins, a.m.k. hefur sá tónn ekki iátið hátt og oft hefur dæminu verið stillt upp þannig að einkageiri atvinnulífsins og listsköpunin í landinu ættu hvað minnsta samleið af þeim sem ganga saman þjóðgötuna fram eftir veg. Þar sanna reyndar undantekningamar regluna svo um munar því í íslenskri hstasögu þessarar ald- ar má vissulega finna dæmi um veglegan stuðning einkaaðila við einstaka hstamenn og jafnvel heilar listgreinar. Mest lagt i iþróttir I dag er önnur hugsun ríkjandi en þegar Ragnar í Smára sinnti kostun margra fremstu listamanna þjóðarinnar úr framsæt- inu á jeppanum sínum eins og frægt er orðið í sögunni. Nú vega menn og meta kost og löst á stuðningi í hverju tilfelli; fyrirtækin reyna að skilgreina ímynd sína og hafa á sín- um snærum markaðsstjóra og/eða kynning- arfulltrúa og auglýsingafólk til að gæta hags- muna sinna á þessu sviði. Líklega komast þeir þó seint með tæmar þar sem Ragnar Jónsson í Smára hafði hælana, því tengsl hans við listalífið era eitt besta dæmið úr ís- lenskri atvinnusögu um uppbyggingu ímynd- ar fyrirtækis með kostun við listsköpun. Samkeppnin um stuðning einkageirans hefur líklega aldrei verið meiri og því áríð- andi fyrir fyrirtækin að vanda valið.í dag stendur valið svo sannarlega ekki einungis um að kosta listviðburði; líknarfélög, íþrótta- félög, umhverfissamtök og alls kyns aðrar hreyfingar, samtök, félög, stofnanh’ og ein- staklingar leita til fyrirtækjanna í von um styrk eða stuðning. Óhætt er að segja að íþróttahreyfingin og einstök félög innan hennar hafi náð hvað mestum árangri í þessu efni þó ýmislegt bendi til þess að það geti verið að breytast. Góður bissness í fyrrgreindri ræðu sagði Sigurður Gísli Pálmason um þetta efni: „I byrjun þessa ára- tugar benti hinn frægi bandaríski fyrirlesari John Naisbitt á að miklu fleiri Bandaríkja- menn nýttu frístundir sínar til að sækja söfn og listviðburði en til að horfa á íþróttir og að menning og listir hefðu tekið við hlutverki íþrótta sem helsta tómstundaiðja fjöldans. Þetta sjáist best á því að á síðasta áratug voru opnuð yfír tvö hundruð ný söfn í Japan og um þrjú hundruð og þrjátíu í Þýskalandi; sama þróun átti sér stað í Bandaríkjunum og víðar. A sama tíma dróst nýsmíði íþrótta- mannvh-kja saman um allan heim. Hið sama hefur veríð gerast hér á landi hvað varðar aðsóknartölur, árlega koma mun fleirí gestir á listasöfnin í Reykjavík svo dæmi sé tekið, en sem nemur öllum áhorfendum á Islands- mótið í knattspymu. Þessi staðreynd fer ekki hátt, enda er listalífíð ekki með þungan hóp áróðursmanna í vinnu við að ná athygli fjölmiðla, sem oftar en ekki fjalla mest um þá sem hæst hafa hverju sinni. Hún er engu að síður vísbending, sem atvinnulífíð getur ekki hunsað. Aukinn stuðningur atvinnulífsins við menningu og listir er því ekki aðeins samfé- lagsleg skylda þess, heldur einnig góður bíssness; þar sem fólkið er, þar eigum við líka að vera.“ Þórann Sigurðardóttir sem á dögunum skilaði af sér vel heppnaðri Listahátíð í Reykjavík og gegnir nú starfi stjórnanda hins stóra verkefnis Reykjavík Menningar- borg árið 2000 tekur í sama streng og Sig- urður Gísli hvað þetta varðar. „Erlendir ráð- gjafar í þessum efnum, þeir sem ráðleggja alþjóðlegum fyrirtækjum hverja skuli styrkja, segja að stuðningur við hstimar sé að verða meira spennandi í augum stjóm- enda fyrirtækjanna en t.d. íþróttir. Þó fræg landslið og heimsþekktir einstaklingar í íþróttum séu aðlaðandi til kostunar þá er áhættan miklu meiri því kannski fær fót- boltaliðið háðulega útreið og ímynd fyrirtæk- isins býður þá hnek!d.“ Dætur í bailett Þórann segir að auðvitað geti Listviðburð- ir líka „floppað", „... en þar era fyrirtækin samt á öraggari sjó ef stutt er við þekktan og viðurkenndan listamann eða viðurkennda ,yAukinn stuðningur at- vinnulífsins við menn- ingu og listir erpví ekki aðeins samfélagsleg skyldapess, heldur einnig góður btssness; par sem fólkið er, par eigum við líka að vera. “ listastofnun. Það er líka ljóst að í fámenninu á íslandi þá fer þetta afskaplega mikið eftir því hver þekkir hvern. Ef forstjóri í fyrir- tæki á dætur í ballett þá er ekki ólíklegt að hans fyrirtæki gauki einhverjum peningum að Islenska dansflokknum. En það era miklu meiri líkur á að forstjórinn eigi stráka í fót- bolta. Iþróttahreyfingin hefur átt miklu auð- veldara með að ná í peninga heldur en list- irnar almennt og það er í raun og vera alls ekki í samræmi við það sem er að gerast er- lendis. Við höfum komist að því þegar við höfum farið á samráðsfundi með stjómend- um annarra menningarborga Evrópu að hér á íslandi erum við aftar á merinni en fyrrver- andi austantjaldsríkin hvað kostun einkaað- ila snertir. Island er eins og gamalt sósíahst- aríki í þessu efni. Við eram bara ekki alveg búin að ná þessu ennþá. Menn era ennþá að eyða peningunum sínum í risastór, forljót skilti út um allan bæ og auglýsa út um allt; auglýsingastofumar ýta líka undir þetta því þær vilja hafa þetta svona, láta kúnnana sína birta endalausar heilsíður í dagblöðunum og sjónvarpsauglýsingar. Mér er minnistætt þegar forstjóri BMW sagði á ráðstefnu í London að það væri miklu meiri auglýsing og ímyndarbót að tengjast mjög finni, klass- ískri tónlistarhátíð heldur en birta heilsíðu- auglýsingu í The Times. Við megum heldur ekki gleyma því að erlendis er heilmikið snobb í kringum listirnar. Hér er slíku ekki til að dreifa og útaf fyrir sig er það jákvætt ef það birtist ekki í því að mönnum er sama hvort þeir hengja lógóið sitt, skakkt og snúið við hliðina á fótboltamarki eða birta það í glæsilegri sýningarskrá með stórmerkum listviðburði. Erlendis gera menn mjög mik- inn greinarmun á þessu.“ Kvabbið eykst sífellt Margir stjómendur fyrirtækja fá léttan hroll þegar þeir heyra kostun nefnda. Upp í huga þeirra kemur endalaus röð beiðna um styrki til allra handa málefna. Til skamms tíma hafa slíkar beiðnir aðallega snúist um kaup á auglýsingum, styrktarlínum í sýning- arskrár, leikskrár eða þvíumlíkt og viðbrögð- in meðal stjómenda fyrirtækjanna hafa verið með ýmsum hætti. Stjómendum fyrirtækja sem rætt var við ber saman um að beiðnir af þessu tagi hafi aukist gríðarlega á síðustu ár- um. Einn forstjóri sagðist fá 15-20 slík erindi á viku árið um kring. Flestir kalla þetta kvabb sem þeir vildu helst vera lausir við. Mjög er misjafnt hvernig brugðist er við kvabbinu. Sumir hreinlega neita öllu slíku, vísa öllum frá. Aðrir reyna að taka afstöðu til hverrar bónar sem berst og afgreiða hana með einhverjum hætti. Enn aðrir hafa þá stefnu að taka frá ákveðna upphæð í upphafi árs og þegar hún er uppurin þá er öllum neitað það sem eftir lifir árs. Líklega eiga of- angreindar lýsingar frekar við lítil og meðal- stór fyrirtæki því flest hinna stærri hafa kos- ið að marka sér stefnu og fylgja henni síðan eftir með einhverjum hætti. I fæstum tilfell- um er um að ræða kostun í þeim skilningi sem hér er beitt á hugtakið, því hvort eitt- hvað raunhæft fæst í staðinn - annað en hugsanlegt „gúddvill“ er vafasamt. Listahátíð níu milljónir Vafalaust gera stjórnendur fyrii-tækjanna sér manna best grein fyrir því hvort og hvernig árangri stuðningur þeirra skilar. Sumir telja beinan árangur engan vera og viðbrögðin era í samræmi við það. „Það er að verða breyting á þessu viðhorfi og menn eru hverfa frá þeirri skoðun að stuðningur við listastarfsemi sé fyrst og síðast góðgerða- starfsemi," segir Þórann Sigurðardóttir. „Þeir era að byrja að átta sig á því að í þessu getur falist mikil ímyndarbót fyrir fyrirtæk- ið. Auðvitað verður að standa rétt að þessu og bjóða fyrirtækjum þannig fyrirgreiðslu að þeim sé sómi að. Þetta byggist á því að við séum með raunverulega bitastæðan listvið- burð í höndunum sem fyrirtækjum er sómi að tengjast. Okkur gekk mjög vel að afla kostunaraðila fyrir Listahátíð í vor, betur en nokkra sinni fyrr. Stuðningur fyrirtækja við hátíðina nam níu milljónum króna sem er tæpur þriðjungur þess sem ríki og Reykja- víkurborg leggja fram í sameiningu. Eg og framkvæmdastjóri fóram beint í forstjóra fyrirtækjanna því það verður að segjast eins og er, að oft era milliliðimir, markaðstjórar og auglýsingafulltrúar fyrirtækjanna, hrein- lega ekki nógu vel upplýstir um listir og menningarmál til þess að geta metið málin á réttan hátt og lagt þau fyrir á sanngjörnum forsendum. Áhugasvið þeirra era líka annars staðar og það kemur niður á þessu. En lista- mennirnir eða stjórnendur listastofnana verða líka að vera vel undirbúnir, þeir verða að hafa pottþétt verkefni í höndunum, þeir verða að kunna að kynna þau svo stjómend- ur fyrirtækjanna geti áttað sig á því hvort þetta henti þeim eða ekki.“ Listasjóður Atvinnulífsins Aimennt era menn sammála um að nútíma listmarkaður sé orðinn það flókinn og mai’g- brotinn að nauðsynlegt sé fyrir einkaaðila að leita sér ráðgjafar um gæði þeirrar listar sem boðin er fram til kostunar.Á áðurnefnd- um fundi Verslunarráðsins lagði Stefán Baldursson þjóðleikhússtjóri áherslu á það sjónarmið að kostun sé góður kostur ef menn tengi nafn fyrirtækis síns eða framleiðslu- vöra sína við list í hæsta gæðaflokki. Tengi gæði við gæði. En hvernig eiga menn að vera vissir um gæðin? „Það þarf framsýni til að veðja á það sem kann að verða mikilvægt í framtíðinni hvort sem er í viðskiptum eða listum. Þegar menn telja sig ekki hafa alla þá þekkingu sem þarf til að taka ákvarðanir, er eðlilegt að leita ráða hjá þeim sem þekkja til og það gildir líka jafnt í listum sem í við- skiptum, “segir Sigurður Gísli Pálmason. Ein vísbending um að þetta viðhorf sé að ná fótfestu birtist í Listasjóði atvinnulífsins sem settur var á laggimar fyrir þremur ár- um. Sigurður Gísli skilgreinir sjóðinn þannig; „Hér er um ræða lauslegt samband fyiirtækja sem hafa gengist undir þá skuld- bindingu að kaupa listaverk af núlifandi listamanni með ákveðnu millibili; viðkomandi listamenn hafa verið tilnefndir af hópi list- fræðinga sem fylgjast vel með því sem er að gerjast í myndlistinni og geta því gefíð 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 20. JÚNÍ1998 4

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.