Lesbók Morgunblaðsins - 27.06.1998, Qupperneq 3

LESBðK MORGUNBLAÐSEVS - MENNING LISTIR
25. TÖLUBLAÐ - 73. ÁRGANGUR
EFNI
Nína Sæmundsson
myndhöggvari er næstum gleymd, en hún er
þó ein af brautryðjendunum í höggmynda-
list á íslandi. Eftir hana Iiggja nokkur ágæt
verk og það var ótrúlegt ævintýri hvernig
þessi fátæka telpa frá Nikulásarhúsum í
Fljótshlíð komst til náms í Kaupmannahöfn
og síðan til Ameríku, þar sem veruleg vel-
gengni beið hennar, m.a. bar hún sigurorð
af 400 listamönnum í samkeppni um lista-
verk framan á Waldorf Astoria hótelið. Hún
settist að í Hollywood og vann myndir af
kvikmyndastjörnum, en fluttist á efri árum
aftur til Islands. Um Nínu skrifar Ríkey Rík-
arðsdóttir.
íslenski
arkitektaskólinn
hefur frá stofnun árið 1994 haft það að
meginmarkmiði að móta kennslu í arki-
tektúr á Islandi. Með tilkomu Listaháskóla
Islands þykir arkitektum sem ekki verði
lengur hægt að líta framhjá nauðsyn þess
að bjóða upp á grunnnám í byggingarlist
hér á landi. í samtali við Huldu Stefáns-
dóttur segir formaður stjórnar ÍSARK,
Harpa Stefánsdóttir, brýnt að hefja
grunnkennslu í faginu hér á landi hið
fyrsta en flest bendi til fækkunar í nýliðun
stéttarinnar í náinni framtíð.
Bræður þrír
frá Víðivöllum í Blönduhlíð eru umljöllun-
arefni Aðalgeirs Kristjánssonar hér og í
næstu Lesbók, en þeir Víðivallabræður
settu mikinn svip á þjóðlífið á síðustu öld.
Þeir voru Brynjólfur Pétursson, Fjölnis-
maður, sem féll frá fyrir aldur fram, Pét-
ur Pétursson, alþingismaður og biskup og
sá þriðji var Jón Pétursson háyfirdómari í
Reykjavík. Tilefnið er minnismerki sem
reist er þeim til heiðurs að Víðivöllum.
Dalsfjörður
í Noregi er sá staður sem þeir bræður
Ingólfur Arnarson og Hjörleifur yfirgáfu
þegar þeir héldu til Islands og námu land.
Um slóðir Ingólfs Arnarsonar skrifar Stefán
Aðalsteinsson og er þetta þriðji og síðasti
þátturinn í röð sem hann nefnir: A slóðum
forfeðranna. Eftir myndum að dæma hafa
heimkynni Ingólfs verið ólíkt hlýlegri en
umhverfi Reykjavíkur. Þar að auki fór Stef-
án á slóðir Gísla Súrssonar á Norður-Mæri.
Tröll
eru með sundurleitu móti við menn í ís-
lenskum bókmenntum. í þjóðsögunum er
þó nokkuð um að tröll séu mannskæð,
jafnvel mannætur, en í grein sinni ljallar
Órn Ólafsson um fullkomna andstæðu
þessa; lostasemi trölla í garð manna.
FORSÍÐUMYNDIN er í tilefni umfjöllunar um Nínu Sæmundsson myndhöggvara. Hún er hér við verk
sitt Promeþeus færír jörðinni eldinn. Það var borgarstjórn Los Angeles sem pantaði verkið hjá Nínu.
Sjá nánar í grein.
r
BJORN HALLDORSSON
SUMARNÓTT
Dags lít ég deyjandi roða
drekkja sér norður í sæ;
grátandi skýin það skoða,
skuggaleg upp yíir bæ.
Þögulust nótt allra nótta,
nákyrrð þín ofbýður mér.
Stendurðu á öndinni af ótta
eða hvað gengur að þér?
Jörð yfir sofandi síga
svartýrðar lætur þú brýr.
Tár þín á hendur mér hníga
hljótt, en ég fínn þau samt skír.
Verður mér myrkvum á vegi
vesturför óyndisleg?
Kviðir þú komandi degi,
kolbrýnda nótt, eins og ég?
Björn Halldórsson, 1823-1882, var prestur í Laufási i Eyjafirði frá 1853 og eitt fremsta
sálmaskáld þjóðarinnar um stna daga.
RABB
SUMAR
að byrjaði með rigningu. Jörð-
in þambaði vatn, sárþyrst eft-
ir nokkrar þurrar og frost-
lausar vikur. Maður veit nokk
að jörðin hallar hausnum að
sólu þegar dagatalið segir svo
og þá hýrnar hér norður á
skallanum. En sumargaldur-
inn er alltaf jafn ótrúlegur, finnst ykkur
ekki? Eins og það að grandskoða kött eða
gapa upp í nýfætt barn. Sumarkoman er
sá staður í forritinu sem lætur lífið nenna
að halda áfram. Þetta er skýrt forritað í
sigurvænlega afkomendur okkar sigur-
glöðu tegundar.
Þú gleymir að líta í bakgarðinn því þú
sveiflar annarlegri hugsun í ruslapokanum
í nokkra daga og þá eru skyndilega vaxin
þar hnéhá blóm! Hvernig í dauðanum
gerðist þetta! Enn eitt sumarið er komið
með nýtt líf og nýjan árhring. Fólkið á
sjónvarpsskerminum fær nýjan árhring
um augun og stálpuðu börnin í kringum
mann ummyndast í sumarunglinga með
því sérstaka útskriftarhljóði er líkamar
bólgna. Hver sem þú ert í skjannabjörtum
baðspegli sumarsins ertu kominn einu ári
nær sjálfum þér.
Ertu einn af þeim sem þurftu þetta árið
við sumarkomuna að draga sjálfa sig und-
an eigin klaka? Það var enn í mér klaki
þegar nýtísku bláir vorlaukar, krókusar,
tegund sem útbjó sig - ímynda ég mér -
sterkustu vopnum lífsins í einhverjum
alpadal þróunarsögunnar mót suðri, tóku
að stinga sér upp úr snjónum. Seint á út-
mánuðum mátti í flestum görðum hér vest-
an miðbæjar höfuðstaðarins sjá þessi bláu
blóm full af efni í næsta ættlið, þetta
ótímabæra kynsvall náttúrunnar brosandi
bláu framan í íslenska klakadrumba. Og
dægurlögin og þulirnir fóru að segja
brostu, brostu, settu brosgrettu í freðið
andlitið.
Það byrjaði hálfóhuggulega hjá mér, en
þið vitið að hryllingsbyrjun veit á gott. Eg
hjóla druslunni voða glöð upp Arnarhólinn
í vorrigningunni og er komin spöl á góðum
hraða þegar ég sé að gangstéttin er öll
lögð ormum! Vætan er slík að þeir nývakn-
aðir eru að bjarga sér upp á gangstétt
greyin og eru svo margir að ég get ekki
sveigt undan þeim. Að því er ég hélt sak-
laus, dæmist ég hér vornorn og
fjöldamorðingi. Það ku vera í lagi að slíta
orma, það gerði maður barn, þeir breytt-
ust bara í tvo hraustari og lífsreyndari
orma. En hjólið mitt klessir þá splass,
myndar hjólbreiðar innyflaklessur orma í
vætunni, ég klessi vorormana í tugatali, ég
get ekki snúið við og endurmyrt þá sem
eru þar, ég er nú erectus á leið míns erind-
is, ég get ekki flúið í grasið því nú sé ég
ljóslifandi ormaher í grasinu að berjast við
drukknun. Ég anda djúpt og hugsa mig
kúl og hjóla áfram og sveigi hjá þeim feit-
ustu og skynja hvernig hjólin kremja hina.
Það sem ég geri hinu minnsta ormabarni
... Hvílíkur andfrjósemis vorgjörningur.
Ormarnir á gangstéttinni áttu við mig
þetta erindi og ég við þá. Æ! En þeirra
tegund mun ná sér niðri á mér þótt seinna
verði. Ha, ha, lífið er fyndið.
Um það bil sem hitabylgjurnar sem köll-
uðu fram laufin gengu yfir var þetta
gleymt. Fyrst koma laufin á Reyni, Björk
og Osp, og maður er í vit’eysu sinni búinn
að láta vorþrána ná tökum á sér og fer að
syngja með að toga út lauf, það gengur
voða hægt, þarf meiri skúra og meiri hita
og þá loks hrista laufskógadvergarnir sig
og fara að sjúga og láta blæða og Hlynur,
AJmur og Silfurreynir laufgast. Gong! Og
halelúja langsíðast Gullregnið. Það blómg-
ast ekki fyrr en um miðjan júlí og gott að
sjá það gerast og fara ekkert burt. Ná-
grennið er maður sjálfur, og það að vera
bara kyrr og sjá það lifna lætur mann
sjálfan lifna í allri þeirri ró sem er inngró-
in. Við erum ekki flökkukindur, í lífssög-
unni vorum við mest staðbundin. Sumarfrí
er bara nýtísku uppfinning. Loksins þegar
hlíðin ljómar þá æðir fólkið burt úr sjálfu
sér. Fásinna að sinna nýtilbúinni þrá? Ég
sé alltaf eftir því að fara burt þessar vikur
sem gróni miðbærinn er besti staður í
Norður-Atlantshafi. Húsin hafa þá flust
suður í gott loftslag og fólk og kettir eru
með hýrri há. Og maður þekkir einhvern
sem á mótorhjól. Og fer í sumarbústað í
lok ágúst.
Ég vona að vinnuskólmn stilli sig, vona
að í þessu sápu- og málningar- og hreins-
unaróða samfélagi fari unglingarnir ekki
að ofhreinsá bæinn í vitleysu. Það væri
nær að láta börnin leggja gangstíga upp
fjöll, frekar en að sótthreinsa og dauð-
hreinsa burt saklaust illgresi og qfsnyrta
garða. Svo við getum svifið upp Úlfars-
fellið og öll nálæg fjöll eins og Esjuna, án
þess að hugsa. Alla daga þarf maður að
vera að taka stefnu, í vinnu sinni, innkaup-
um, tómstundum, tiltekt, við þvottavélina.
Það er því ólýsanlega gott að fara í fjall-
göngu upp nýja gangstíginn á Esjunni án
þess að þurfa að hugsa fótum sínum for-
ráð. Það er ótrúlega kærkomið frí frá
dauðþreytandi ákvarðanatöku sem annars
felst í hverju skrefi.
Það er ekki dónalegt að glápa á garða.
Gömlu eðaltrén vekja öryggiskennd þegar
þau eru laufguð, maður er í laufskógabelt-
inu segja þau manni, og þar á allt sér til-
verurétt eitt stutt sumar. Hjarðir af
páskaliljum standa fastar í Hljómskála-
garðinum, og rétt þar hjá bekkur og borð.
Fínt að fara þangað með körfu. Þrír rauðir
túlipanar standa í Grjótaþorpi undir tré-
tröppum meðal illgi’esis, það er miklu
meira ljóð en viðurkennd garðalist. Og þá
ekki síður erlend ski’úðurt sem einhver
hefur gróðursett í rykskoti skuggamegin
Ránargötu upp úr gangstéttinni. Og það
eru alls staðar kettir. Ekki slæmt. Og
hægt að hjóla út í vita og upp fyrir Elliða-
ár laus við umferð.
Hvernig ætlar þú að grípa sumargæs-
ina? Verða nýr þetta alræmda sumar sem
íslenskt samfélag varð ein samgróin spill-
ingarstía? Hvernig gengur með eigin spill-
ingu, áfengi, tóbak, ofát, illgirni, uppburð-
arleysi, sambandsleysi, skuldir, ástleysi,
stress, óhamingju og annan stirðbusahátt?
Ef þú ert ekkert af þessu kysstu þá
mömmu þína því það er henni að þakka en
ekki sjálfum þér. Kysstu hana í kistunni ef
hún er þar.
Já hann er spilltur þessi heimur og við
erum öll hluti af því, því allt og allt hangir
saman. Um það ríkir veraldarsátt lögmáls
sem er voða lengi að breytast og það þarf
meira en sápu. Þú verður að kyngja því
sem hverjum öðrum bíl. Ef þú ert fátækur
og átt ekki fíl. Hittumst suður í Vatnsmýri
að elta gæs.
ÞÓRUNN VALDIMARSDÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 27. JÚNÍ 1998 3