Lesbók Morgunblaðsins - 04.07.1998, Síða 4

VIÐIVALLABRÆÐUR - SIÐARI HLUTI
„TAKIÐ þið við honum piltar! ég mæðist," sagði Pétur þegar hitnaði svo í kolunum milli Jóns Sigurðssonar og Péturs Amtmanns Havstein að
engin sáttarorð dugðu og amtmaðurinn gerði sig líklegan til að ráðast á Jón. Pétur greip þá utan um amtmanninn og hélt honum kyrrum þótt
hann brytist um af öliu afli. Myndlýsing: Freydís Kristjánsdóttir.
LÁTIAUST FAS OG
FALSIAUST HJARTA
EFTIR AÐALGEIR KRISTJÁNSSON
Hér er fjallað um ævilok Brynjólfs Péturssonar sem hafði
lagt hart að sér f yrir þjóðfundinn en gekk ekki heill til
skógar og andaðist um haustið. Pétur bróðir hans var
al þingismaður og síðar biskup yfir íslandi 1866-1889.
Jón bróðir þeirra Brynjólfs og Péturs varð sýslumaður í
Strandasýslu og í Borgarfirði, en síðar DÍngmaður
Reykvíkinga og yfirdómari við lands> irréttinn.
BRYNJÓLFUR Pétursson var síð-
ast á íslandi sumarið 1837. Hann
dvaldist fyrst á Víðivöllum hjá
foreldrum sínum, en brátt gerði
hann sér ferð til Mælifells og að
Hólum í Hjaltadal. Á engjaslætti
reíð hann ásamt Sigurði mági sín-
um vestur til Helgafells að hitta
Pétur bróður sinn og dvaldist þar í góðu yfír-
læti nokkra daga en fór síðan norður aftur og
bjóst til utanferðar með Nisson kaupmanni, en
áður en hann fór reið hann aftur til Hóla og
bað Sesselju dóttur Benedikts prófasts Vigfús-
sonar og var það mál auðsótt. Hún var þá 17
ára að aldri. Síðan lét hann í haf og kvaddi þá
fósturláð og foreldra í síðasta sinni. Þegar leið
að vetumóttum sýktust dætur Benedikts pró-
fasts og dóu ein á fætur annarri. Sesselja and-
aðist fyrstu vetramótt og voru þær systur
jarðaðar með mikilli viðhöfn.
Enginn veit hvenær Brynjólfí bárust þessi
tíðindi, eða hvernig hann brást við. Hula er yfir
því sem á daga hans dreif á Hafnarslóð næstu
árin. Brynjólfur varð ritari Hafnardeildai- Bók-
menntafélagsins 1833 og fram til 1840. Þá
skrifaði hann fréttirnar í Skími 1840 og 1843
og þýddi Mynsters Hugleiðingar ásamt Jónasi
Hallgrímssyni og Konráði Gíslasyni fyrir Þor-
geir Guðmundsson. Árið 1839 hóf hann störf
sem ólaunaður sjálfboðaliði í skrifstofu Islands
og Borgundarhólms, en komst á laun snemma
árið eftir. Sama ár hóf hann að starfa fyrir Ric-
hard Cleasby að forníslenskri orðabók með
enskum þýðingum ásamt Konráði Gíslasyni.
Cleasby fékk þvílíkt dálæti á Brynjólfi að hann
tók hann með sér í ferðalag suður um Evrópu
og til Englands sumarið 1841. Á ferðinni sagði
hann Cleasby til í íslensku og vann að orðabók-
inni jafnframt.
Brynjólfur hafði mikinn hug á að gerast sýslu-
maður á íslandi og sótti aftur og aftur en án ár-
angurs þai' til honum var veitt Skaftafellssýsla
sumarið 1844. Hann var farinn að búast til heim-
ferðar þegar honum bánist boð frá rentukamm-
erinu að fá þar fulltrúastarf á 800 dala launum.
Staðan þótti framavænleg og hann og systkini
hans gerðu sér vonir um a_ð hann gæti með tím-
anum orðið amtmaður á Islandi eða að öðrum
kosti komist til æðstu metorða í rentukammer-
inu, þ.e. deputeraður líkt og Jón Eiríksson og
þai' með unnið Islandi hið mesta gagn.
Þegar Alþingi var endun-eist lék þeim
Brynjólfi og sr. Pétri hugur á að fá þar sæti.
Til þess að öðlast kjörgengi urðu menn að eiga
10 hundruð í jörðu. Þeir bræður skrifuðu
Lárusi Thorarensen, sýslumanni í Skagafirði,
20. apríl 1844 og báðu hann að setja nöfn sín á
kjörskrárnar og með fylgdi yfirlýsing frá sr.
Sigurði Arnórssyni mági þeirra að hvor þeirra
hefði fengið 10 hdr. í Víðivöllum í arf eftir for-
eldra sína. Þeir bræður höfðu ekki erindi sem
erfiði og Brynjólfur varð aldrei þingmaður, en
vorið 1850 stóð til að senda hann á þjóðfundinn
sem konungsfulltrúa. Af því varð ekki þar sem
þjóðfundinum var frestað um ár. Engu að síður
hafði hann margvísleg afskipti af íslenskum
þjóðmálum.
Einveldið í Danmörku leið undir lok á vor-
mánuðum 1848. Því var efnt til grundvallar-
lagaþings í Danmörku síðar á árinu. Konungur
kvaddi fimm íslendinga til setu fyrir íslands
hönd. Brynjólfur var einn þeirra. Hann var val-
inn skrifari á þinginu og í sjálfa laganefndina.
Islendingar litu svo á að grundvallarlagaþingið
ætti ekki að kveða neitt á um stöðu Islands í
dönsku ríkisheildinni og í konungsbréfi 23.
september 1848 var því heitið að engar ákvarð-
anir yrðu teknar þar um fyrr en sérstakt þing
á Islandi hefði tekið málið til umfjöllunar.
Við lok einveldisins varð sú kerfisbreyting á
stjórnskipuninni að ráðuneyti komu í stað
stjórnardeilda einveldisins. Haustið 1848 vai'
ákveðið að sérstök deild í innanríkismálaráðu-
neytinu danska skyldi fara með málefni Is-
lands og Brynjólfur gerður forstöðumaður
hennar. Þetta var töluvert spoi' í framfaraátt
og í hinni nýju stöðu gat hann haft meiri áhrif á
málefni íslands en áður. Fyrir lá að Alþingi
1849 skyldi fjalla um kosningalög tO hins vænt-
anlega þjóðfundar og danska stjórnin lét semja
frumvarp til að leggja fyrir Alþingi. Kosninga-
lagafrumvarp hennar fann ekki náð fyrh' aug-
um Alþingis svo að þingmenn sömdu nýtt.
Séra Pétur tekur sæti á Alþingi
Sr. Pétur Pétursson var konungkjörinn
varaþingmaður. Hann tók sæti á þinginu í for-
fóllum sr. Halldórs Jónssonar 2. ágúst og flutti
þá hverja breytingatillöguna á fætur annarri
við frumvarp stjórnarinnar til að gera það sem
líkast frumvarpi þingsins. Hann gaf þær skýr-
ingar á tillögum sínum að dönsku stjórninni
myndi þykja miður að frumvarp hennar yrði að
engu haft. Niðurstaðan varð sú að óska eftir að
stjórnarfrumvarpið hlyti ekki lagagildi.
Brynjólfur samdi nýtt frumvarp upp úr frum-
varpi Alþingis og sneið af því verstu agnúana
að eigin mati. Hann gaf Pétri bróður sínum þá
einkunn að hann hefði „langbestan pai'lament-
ariskan Takt“ af þeim sem voru á þinginu og
„nóga Logik til að koma ekki með það, sem
hvað stríðir móti öðru“. Að öðru leyti fann
Brynjólfur frumvarpi Alþingis flest til foráttu.
Þessi þingseta dr. Péturs var upphaf langs
þingferils. Hann var konungkjörinn alla tíð,
fyrst á Þjóðfundinn og síðan alla tíð þar til
hann hætti þingsetu 1886. Dr. Pétur var vara-
forseti Aiþingis sex sinnum á árabilinu 1859-73
meðan það starfaði sem ráðgefandi þing og for-
seti efri deildar 1875-79 og aftur 1883-85 og
forseti sameinaðs þings 1879.
Dr. Pétur fékkst einnig við blaðamennsku.
Honum var falin ritstjórn Lanztíðindanna af
stiftsyfirvöldunum. Þeim var ætlað að undh'-
búa jarðveginn fyrh' þjóðfundinn. Lanztíðindin
hófu göngu sína 5. september 1849 og komu
síðast út 15. maí 1851. Þjóðólfui' hóf göngu sína
ári fyrr en þau og var málgagn alþýðu öfugt við
Lanztíðindin. Ritstjórnarstarfið varð ekki til að
afla dr. Pétri vinsælda og hann gat þess síðar
að árin um miðja öldina hefðu verið sér erfið.
Brynjólfi falið að semja frumvarp
um samband íslands og Danmerkur
Brynjólfur Pétursson hafði mörgu að sinna í
sinni nýju söðu. Hann naut vafalítið mikils
trausts stjórnvalda því að honum var falin
rannsókn á samskiptum hertogadæmanna og
Danmerkur, en þau mál voru mjög viðkvæm
vegna styrjaldarinnar. Þjóðfundinum á íslandi
var frestað um ár af ýmsum ástæðum, en svo
var upphafega ráð fyrir gert að hann yrði hald-
inn sumarið 1850 og Brynjólfur yrði þar kon-
ungsfulltrúi. Hann var ferðbúinn til íslands og
hafði samið frumvarp um tengsl Islands við
Danmörku. Dönsk stjórnvöld vildu ekki fallast
á frumvarpið vegna þess að það gæti spillt
samningum þeirra við hertogadæmin og 16.
maí 1850 var gefið út opið bréf um frestun
þjóðfundarins. Jafnframt var ákveðið að hann
skyldi hefjast 4. júlí 1851.
Brynjólfur hafði lagt hart að sér við undir-
búninginn að þjóðfundinum og með vorinu
1850 fór að bera á því að hann gekk ekki heill
til skógar. Þegar kom fram á sumarið fór hann
til lækninga út á Klampenborg og það bráði af
honum annað slagið, en honum hrakaði sífellt
þegar lengra leið og gat lítið sinnt störfum sín-
um síðasta árið sem hann lifði. Hann var flutt-
ur á Friðriksspítala 26. september 1851, en 7.
október var hann fluttur út á „St. Hans Hospi-
tal paa Bidstrup" þar sem hann andaðist 18.
október 1851.
Brynjólfur vai' harmdauði þeim sem þekktu
hann. Hann var glæsilegur maður bæði til lífs
og sálar sagði Páll Melsteð. Síðustu árin voru
honum veittar ýmsar nafnbætur og hann valinn
forseti Hafnardeildar Bókmenntafélagsins eftir
að Finnur Magnússon var allur. Benedikt Grön-
dal orti um hann eftirmæli sem birtust í Nýjum
tíðindum 30. janúar 1852 þegar tíðindin um lát
hans bárust til Islands og Grímur Thomsen orti
eftir hann fögur eftirmæli. Jón Sigurðsson
minntist hans á fundi í Hafnardeild Bókmennta-
félagsins og sagði hann hefði borið brennandi
ást til íslands, en honum hefði verið svipt brott
„einmitt þegar vér gátum átt von á að hann gæti
farið að koma mestu góðu til leiðar".
Alþingisstörf Péturs
Á þjóðfundinum skarst í odda með dr. Pétri
og Jóni Sigurðssyni og dr. Pétur var sá and-
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 4. JÚLÍ1998