Lesbók Morgunblaðsins - 11.07.1998, Blaðsíða 3

LESBÖK MOlM .l \BI \1)SI\S - MEIMMNG LISTIR
26. TÖLUBLAÐ - 73.ÁRGANGUR
EFNI
Hellnar í hálfa öld
Undir lok 18. aldar voru þrír tugir býla
og þurrabúða á Hellnum á Snæfellsnesi,
segir greinarhöfundurinn Sæbjörn
Valdimarsson, þekktur sem einn af kvik-
myndagagnrýnendum Morgunblaðsins.
Hann þekkir vel til á Hellnum þvi hann
ólst þar upp. Nú er flest breytt nema
jökullinn, ströndin og hafið, sem stund-
um hjó hrikaleg skörð í mannlífið. Ung-
um dreng stóð stuggur af Draugalág þar
sem nornin Oddný Pfla var urðuð og af
Skollabrunni þar sem lík rak á stríðsár-
unum.
Skaginn og
Skagamenn
er grein, sem í tilefni þess að Hvalfjarð-
argöng eru opnuð í dag og Akranesi
kippt í næsta nágrenni við höfúðborgina
segir frá nýrri bók um Akranes. í henni
eru ljósmyndir Friðþjófs Helgasonar og
ágrip af sögu byggðar á Skipaskaga eft-
ir Gunnlaug Haraldsson og umfjöllun
um Akranes á liðandi stund.
Arnaldur Arnarson
gítarleikari hefur nú dvalið um árabil í
Barcelona, þar sem hann og kona hans
reka tónlistarskóla og hljóðfæraverslun.
En Arnaldur heldur Iíka tónleika vítt og
breitt um heiminn og segist hafa fyrir
sið að hafa alltaf með verk eftir íslensk
tónskáld, ef unnt er. Til íslands reynir
hann alltaf að fara í jólafrí og sumarfrí
og hefur reyndar spilað fyrir landsmenn
þá og oftar, t.d. lék hann í aprfl 1990
með Sinfóníuhljómsveitinni og dreymir
um aðra tónleika slíka. Það er greinilegt
að Arnaldur hefur komið sér vel fyrir á
Spáni, en samt segist hann alltaf hafa
jafnmikla þörf fyrir að koma heim til ís-
lands.
Kjalvegur
I síðari grein sinni um Kjöl og Kjalveg
íjallar Tómas Einarsson um ferðir
manna yfír
Kjöl, en þær
urðu stundum
harmsöguleg-
ar, enda lagt
á Kjöl af lítilli
fyrirhyggju
svo sem þegar
Oddur Þórar-
insson fór á
jólum 1254
með þrjá tigu
manna og hreppti hríð og varð mann-
skaði. Frægust er feigðarför Reynistað-
arbræðra með fjölda fjár og hrossa og
komið skammdegi. Aðrir sluppu, þar á
meðal Kristján bóndi í Djúpadal á síð-
ustu öld, þegar hann tók þá áhættu um
miðjan vetur að koma sauðum sínum
undan niðurskurði.
Kransæðastífla
var óþekktur sjúkdómur í fornöld. Sig-
urður Samúelsson segir í grein frá
þremur dauðsföllum í íslenskum forn-
sögum, sem hann telur kransæðastíflu
geta verið vald að. Þetta eru dauði Finn-
boga stýrimanns um árið 950, fyrsta
dauðsfall af kransæðastíflu í rituðum
heimildum, dauði Hermundar Illugason-
ar, Gilsbakka, um miðja tólftu öld og
dauði Ara Þorgilssonar sterka í lok
tólftu aldar.
Forsíðumyndina tók Ólafur K. AAagnússon af Nínu Tryggvadóttur ó sýningu hennar í Bogasalnum 1967. í dag
verður opnuð sýning i Listasafni Sigurjóns ó mólverkum eftir Nínu og er fjallað um þó sýningu ó bls. 6.
WALT WHITMAN
EN HVE LENGI VIÐ
LÉTUM BLEKKJAST,
VIÐ TVEIR!
JÓN ÁSGEIR SIGURVINSSON ÞÝDDI
En hve lengi við létum blekkjast, \ið tveir!
Ummyndaðir fiýjum við mí með hraði um leið og
náttúran flýr,
Við erum náttúran, við vorum lengi íburtu en snúum
nú aftur,
Við breytumst í jurtir, trjáboli, laufskrúð, rætur,
börk,
Við hvílum í jörðinni, við erum klettar, við erum
eikur, við vöxum í rjóðrum hlið við hlið,
Við reikum, tvehr meðal jafningja í villtri hjörð,
viðbrögðin ósjálfráð eins og hinna,
Við erum tveir fiskar, sem synda saman í sjónum,
Það, sem blómstur fuglatrésins er, það eiwn við; við
dreifum angan kringum heimreiðamar kvölds og
morgna,
Við erum einnig óhreinindablettk á skepnum,
grængresi oggrjóti,
Við erum tveh’ fálkar f veiðihug, ,sem voka og
svipast um,
Við erum tvær ljómandi sóUr, við erum hnöttóttar
stjörnur sem leitumst við að ná jafnvægi, það erum
við; við erum eins og tvær halastjörnur,
Við Jæðumst, fjórfættir og \igtenntir, um skóginn og
stökkvum á bráðina,
Við erum tvö ský sem líða áfram yfír himininn mn
morgun ognuðjan dag,
Við erum hafstraumar sem blandast, við erum tvær
af þessum kátu haföldum sem velta sér hvoryfír aðra
og bleyta hvor aðra,
Það, sem andrúmsloftið er, það erum við; gegnsæir,
opnir, móttækilegir, ónæmir,
Við erum sérhvert afsprengi og sérhver áorkan
hnattarins,
Við höfum farið í hring eftir hring uns við náðum
aftur heim, við tveir,
Við höfum forðast allt nema frelsið og allt nema
okkar eigin gleði.
Walt Whitmon, 1819-1892, var bandarískt skóld. Ljóð hans mörkuðu tímamót í bandariskri
Ijóðlist og höfðu mikil óhrif ó þróun módernismans í Ijóðagerð. Þýðandinn er guðfræðinemi.
BARA TRIX
RABB
AÐ er glaðbjart miðnætti,
logandi sólarlag einhvers
staðar innan seilingar, -
borðstofumegin, - en héðan
úr svefnherberginu horfí ég
á kagþétt blágreni bylgjast í
golunni, margra mannhæða
hátt. Aðrir hafa íylgst með
því vaxa, - sannarlega úr grasi, - leikið
sér að því sem litlu jólatré, skreytt það
með ljósum þar til enginn náði nógu hátt.
Nú verndar það garðinn minn í kvöldsól-
inni eins og vinalegur risi, mjúkur, loðinn
og mildur. Það vekur endurminningar um
allt aðra tíma, miðjan vetur uppi í fjöllum
í Noregi þegar fannfergið hefti barrtrén.
Þau stóðu álút í hlíðunum, hendur niður
með síðum, frosin föst þar til þíðan leysti
fjötrana og þau réttu allt í einu úr sér aft-
ur þyrlandi af sér snjónum og maður
varpaði öndinni léttar og rétti sjálfur úr
bakinu. Þessum vetrardögum tengi ég
ímynd frelsis. Að fara á laufléttum skíð-
um hratt og hljóðlaust með óhefta víðáttu
allt í kring, miklu lengra en augað eygir.
Hvíta jörð og vötn, bláan himin, gyllta
birtu. Óendanlegt ferskt loft sem flæðir
niður í lungu svalandi eins og kalt vatn
slekkur þorsta.
Það var á þessum sama tíma sem ég
rak mig á, að innra með mér hafði náð að
vaxa innilokunarkennd. Andstyggileg
herpandi tilfinning, sem gaus upp þegar
síst skyldi, - einmitt þegar maður var
innilokaður og þurfti að halda ró sinni.
Best hefði verið að taka ekki eftir neinu.
En þá kom hún: inni í neðanjarðarlest
sem nam staðar í miðjum göngunum og
bergveggurinn birtist rétt aðeins utan við
lestargluggann. Allt þetta fólk í vagninum
lengst ofaní jörðinni hafði meira að segja
þrengt sér inn í bergsprungu. Innilokun-
arkennd eina rökrétta svarið, eins og í
flugvél í innanlandsflugi, mjórri eins og
röri og einu dyrnar lengst frammí, - að ég
tali ekki um það furðulega athæfi að ætla
að skoða neðanjarðarhella í Búdapest og
þurfa fyrst að klöngrast niður níðþröngan
endalausan hringstiga höggvinn í bergið,
- dýpra og dýpra í jarðskorpuna, varla
ratljóst í luktarskini, fólk á undan og fleiri
á eftir, - engin útleið. Þá kom hún
kolsvört og þrúgandi. Svo fór hún að
stinga upp kollinum hér og þar, - í biðröð
fyrir utan Borgina, - í Fokker Friendship
á saklausu flugi til Akureyrar, - jafnvel
við tilhugsun um þrengsli, - og ég tók
ákvörðun. Þessi tilfinning fær ekki að búa
hjá mér - hún verður ekki minn förunaut-
ur - hún er að færa sig upp á skaftið,
verður fótlun með þessu áframhaldi.
Þá rakst inn í kvöldmat hjá okkur Bill
Horn, rauðhærður tölvugúrú frá Apple-
veldinu í Kaliforníu, og hann læknaði mig
á meðan suðan kom upp á kartöflunum.
Bill er svoldið ofvitalegur stærðfræðingur
og ber ekki með sér sálkönnuðarhæfileik-
ann, en vegna vinnunnar hafði hann lagt
sig eftir skilningi á því hvemig mannshug-
urinn virkar, á rökrænu nótunum, til að
geta búið til fyrir Apple það sem við elsk-
um öll og gengur undir nafninu notenda-
vinsamlegt hugbúnaðarumhverfi. Hann
þrýsti á úlnliðinn á mér og sagði mér að
tengja innilokunarkenndina við þennan
blett. Algera andstæðu, - frelsiskenndina,
- tengdi hann svo við olnbogann. Frelsis-
kenndinni lýsti ég hér í upphafi, bláhvítri
viðáttu í vetrarbirtu. Bill færði svo þessa
punkta hvorn nær öðrum og kenndi mér
að yfirfæra lit og ljós og andrými frelsis-
ins yfir á myrkur og þrúgun innilokunar-
kenndarinnar. Lét ljósið sigrast á myi’kr-
inu. Kenndi mér að undirbúa mig á leið
inn í flugvél eða neðanjarðargöng, þannig
að hugurinn sé fullur af bh’tu og víðáttu
og þrengslin komist ekki að. „Þetta er
bara trix,“ sagði hann, - og það er alveg
rétt. Eg hefði átt að geta sagt mér þetta
sjálf. Nú eru fimmtán ár síðan Bill Horn
kom fyrst í kvöldmat. Mér hefur oft orðið
hugsað til hans með þakklæti, og það
ætla ég að gera þegar ég skýst fyrir
Hvalfjörð á fimm mínútum, langt ofan í
iðrum jarðar með allan vatnsmassa Hval-
fjarðardýpisins yfii' mér, en hugann full-
an af víðáttu og vetrarbirtu.
GUÐRÚN PÉTURSDÓTTIR
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 11. JÚLÍ 1998 3