Lesbók Morgunblaðsins - 11.07.1998, Page 11

ferðamenn og rændu eða stálu sauðfé. Að lok-
um söfnuðu Norðlingar liði, fóru á Hveravelli
og hirtu allt fémætt sem þeir fundu. Halla var
tekin höndum, en Aron og Eyvindur sluppu, sá
síðarnefndi á handahlaupum.
Gestur Guðfinnsson skáld og blaðamaður
orti svo.
Að Eyvindarkofa
Vefja sig gljúpar gufur Hveravalla
að grænni, þyrstri blöku.
Sumarnóttin og fjöllin og hjarta þitt, Halla
halda fyrir mér vöku.
Jónsmessudögg á jarðarbrjóstin hnígur,
og ég finn nálægð þíns hjarta.
Frá hveiju guðsgrænu strái næturljóð stígur
í stjömuveröld bjai-ta.
Bláir skuggar bíða morguns í gili
bungóttra jökulfjalla.
Fögur er sumamóttin norður á Kili
í návist þinni, Halla.
Síðasti útilegumaðurinn á Hveravöllum,
sem sögur fara af var Magnús Guðmundsson,
sem hafði viðurnefnið sálarháski. Hann andað-
ist 1844 og var þá um áttrætt. Magnús var
iandsþekktur flakkari, en frægur fyrir mikil
vinnuafköst s.s. við slátt. Sagt er að hann hafi
eitt sinn ákveðið að leggjast út á Hveravöllum.
Hann náði í lamb, drap það og sauð ketið í Ey-
vindarhver. Pað dugði honum fyrstu vikuna.
Næstu viku kvaðst hann hafa nærst á munn-
vatninu, en þriðju vikuna á Guðsblessun einni
saman. Sú vika var verst. Sneri hann þá aftur
til byggða og lagðist ekki út eftir það.
Arið 1965 hófst samfelld búseta manna á
Hveravöllum, þegar Veðurstofa Islands lét
reisa þar veðurathugunarstöð, sem er starf-
rækt ailt árið.
Tröllin Bergþór og Hrefna bjuggu í helli í
Bláfelli. Bergþór var sonur Þórólfs í Þórólfs-
felli og Hlaðgerðar í Hlöðufelli. Hann var
sagður meinlaus en forspár og margvís. Eftir
að land kristnaðist undi Hrefna ekki í hellin-
um hjá Bergþóri, því þaðan sást yfir hina
kristnu byggð. Yfirgaf hún þá Bergþór og
byggði sér skála fyrir norðan Hvítá undir felli
því, sem síðan heitir Hrefnubúðir. Eftir það
hittust þau Bergþór aðeins við silungsveiðar á
Hvítárvatni.
Bergþór gerðist ekki fráhverfur hinum
kristna sið. Þegar hann var orðinn aldurhnig-
inn hitti hann bóndann í Haukadal og bað
hann að sjá um greftrun sína. Að launum átti
hann að fá það sem væri í katlinum undir rúmi
hans. Allt gekk þetta eftir. Bergþór andaðist í
hellinum. En þegar lík hans var sótt var ekk-
ert annað en viðarblöð í katlinum. Bóndanum
fannst hann illa svikinn en vinnumaður hans
fyllti vettlinga sína af þessum laufblöðum.
Þegar líkfylgdin var komin ofaná jafnsléttu
kom í ljós að peningar voru í vettlingunum en
ekki viðarlauf. Sneru menn þá aftur og ætluðu
að sækja ketilinn, en þá var hellirinn horfinn
og hefur ekki fundist síðan. Bóndinn flutti lík
Berþórs að Haukadal og var það grafið fyrir
norðan kirkjuna. Leiðið er við veginn sem
liggur inn á Haukadalsheiði og á því steinn
með þessari áletrun: Bergþór úr Bláfelli.
Helför Reynistaðarmanna 1 780
Ekki er kunnugt um mörg slys á Kjalvegi á
liðnum öldum, fyrir utan dauða Þorgeirs
kiðlings. En hið hörmulega slys, sem skeði
haustið 1780, þegar menn frá Reynistað í
Skagafirði urðu þar úti hefur ekki gleymst og
er enn rætt manna á meðal. í stuttu máli er
sagan þannig að fjárkláði hafði geisað í Skaga-
firði og fé þar skorið niður. Vona þá sendir
menn frá Reynistað suður á land til fjárkaupa.
Meðal þeirra voru tveir synir hjónanna á
Reynistað, Bjarni um tvítugt og Einar 11 ára.
Þegar kom fram í október höfðu þeir keypt
180 fjár. 28. október var lagt af stað úr byggð
og stefnt norður Kjöl. Voru þeir fimm saman
og höfðu 16 hesta, þar af fimm undir reiðingi.
Þeir komu aldrei fram. Síðar um veturinn
fékkst staðfesting á örlögum þeii-ra.
Vorið eftir fannst tjald Reynistaðarmanna,
ásamt kös kindaskrokka, undir hraunborg,
sem síðan hefur verið nefnd Beinabrekka eða
Beinahóll. Þeir sem fyrst komu að töldu fjögur
lík inni í tjaldinu, en þegar flytja átti líkin til
byggða voru þau aðeins tvö. Lík bræðranna
voru horfin. Mikil leit var gerð að þeim og
málið rannsakað ítariega en upplýstist aldrei.
Árið 1846 fann grasafólk að sunnan bein
bræðranna. Voru þau á grjótmel alllangt frá
Beinabrekkunni og höfðu verið hulin með hell-
um og grjóti. Jarðneskar leifar þessara manna
voru grafnar á Reynistað. Lík þess fimmta,
Jóns Austmanns fannst aldrei. Var talið að
hann hefði ætlað að brjótast til byggða, því
hestur hans fannst skorinn á háls í ánni Þegj-
andi og mannshönd, í bláum vettlingi með
fangamarki Jóns, í Blöndugili.
Eftir þetta slys sló svo miklum óhug á menn
að ferðir um Kjöl lögðust niður að mestu
næstu árin á eftir.
KJALVEGUR í vetrarbyrjun, Kjalhraun, Kjalfell og Hrútfell í baksýn. Hér er allra veðra von eftir
að haustar og langt fram á vor. Segja má þó að með tilkomu nútíma torfærubíla sé hægt að
aka þessa leið alian ársins hring.
í BEINABREKKU á Kili, þar sem Reynistað-
arbræður urðu úti með fé og hesta. Lítið er
nú eftir af beinunum sem sjást á þessari
mynd, en hún var tekin um 1970. Á myndinni
er Sigurður Ólasson hrl. sem skrifaði þá
greinaflokk í Lesbók um feigðarför Reyni-
staðarbræðra.
Enn liggja bein úr fé og hestum Reyni-
staðannanna í Beinabrekku, þögul vitni um
þennan hannleik í vetrarbyrjun 1780.
Sumarið 1971 var reistur minningarsteinn
um Reynistaðarmenn á Beinahól.
Er reimt ó Kili?
Þær sögur hafa gengið meðal manna að
reimt væri á Kili. Um það fer tvennum sögum.
Áður hefur verið getið um konuna í Hvítámes-
húsinu.
Sumarið 1929 voru Guðmundur Einarsson
frá Miðdal og kona hans á ferð um Kjöl ásamt
félögum sínum (4 karlmönnum og 1 konu).
Tjöldum var slegið við Hofsjökul sunnanverð-
an. Daginn eftir gengu karlmennirnir á Hofs-
jökul í sólskini og algjörri heiðríkju. Konurnar
voru eftir við tjöldin. Kona Guðmundar lagði
sig en hin var vakandi inni í tjaldinu eitthvað
að sýsla. Allt í einu, segir Guðmundur, „verður
hún þess vör, að flöktandi skuggum bregður
fyrir á tjaldinu. Ekki veitti hún þessu athygli
fyrst í stað, en þegar hún lítur upp til að
grennslast eftir, hvað valda muni því, að
dimmir í tjaldinu, þá sér hún, að mannsmyndir
eru í skuggunum í tjaldhliðinni, en jafnframt
virtist henni sem þeir gengju alltaf fram og
aftur“. Kona Guðmundar vaknaði nú, og
horfðu þær báðar á þetta fyrirbrigði um
stund. „Sjá þá, að ákveðin mannsmynd er
skuggum þessum, og virtist fyrsti skugginn
skýrastur og stærstur, en sá síðasti miklu
lægi-i en tveir þeir fyrstu. Lýsir kona mín því
þannig , að hún hafi ekki orðið hrædd veru-
lega, enda gaf hún sér góðan tíma til að athuga
fyrirbrigðin og það án þess að gera sér grein
fyrir því, hvað þetta væri. Best tók hún eftir
fremsta skugganum, sem virtist vera af „háum
manni, nokkuð álútum, í nærskornum klæðn-
aði, en með klút eða eitthvað þessháttar um
hálsinn, og tók hnúturinn upp að hökunni, en
endarnir stóðu nokkuð út frá brjóstinu".
Glöggt sá hún andlitsfall myndarinnar, sem
var nokkuð stórskorið. „Og var sem blautt
hárið héngi niður á ennið og axlirnar ... Alltaf
hreyfðust skuggarnir á tjaldhliðinni fram og
til baka“. Konurnar skildu ekkert í þessu, fóru
út en sáu ekkert. Himinn skafheiður, tjöldin á
sléttu graslendi og ekkert kvikt að sjá í næsta
nágrenni. Þær fóru svo aftur inn, en þá „sjá
þær sömu sýnina, en eitthvað óglöggar. Þó að-
gættu þær þetta langa stund, uns skuggarnir
hurfu með öllu,“ segir Guðmundur að lokum.
Hann tekur fram að báðar konurnar hafi verið
erlendar og algjörlega ókunnugt um sagnirnar
af svipunum á Kili.
Allt bendir til að frásögn Guðmundar og ör-
lög Reynistaðarmanna hafi verið Jóni Helga-
syni prófessor ofarlega í huga er hann orti
þetta upphafserindi í kvæðinu Áfangar, sem
frægt er.
Liðið er hátt á aðra öld;
enn mun þó reimt á Kili,
þar sem í snjónum bræðra beið
beisklegur aldurtili;
skuggar lyftast og líða um hjam
líkt eins og mynd á þili;
hleypur svo einn með hærusekk,
hverfur í dimmu gili.
Gönguleiðir á Kili.
Ferðii' um öræfi landsins njóta sívaxandi
vinsælda og hafa áhugamenn og stjómvöld
stuðlað að því með ýmsum hætti. Á síðustu
áratugum hefur þeim fjölgað mjög, sem leggja
leið sína um Kjöl. Hvert sumar eiga hundruð
innlendra og erlendra hestamanna leið eftir
hinum fornu götum, sem fyrrum voru farnar
af herflokkum, gráum fyrir járnum, höfðingj-
um á leið til Alþingis, biskupum á yfirreið,
skreiðarlestum og sendiboðum í margskonar
erindum. Tímarnir hafa breyst því Kjalvegur
skapar nú gjaldeyristekjur.
Gönguferðir milli Hvítárness og Hveravalla
njóta einnig sívaxandi vinsælda. Hin venjulega
gönguleið er auðrötuð og auðgengin, Fúlakvísl
á vinstri hönd, hlaðnar vörður vísa veginn og
gatan er skýr eftir tíu alda traðk sauðfjár og
hrossa.
Ferðafélag Islands hefur lagt markvissa
vinnu í að gera vestari leið Kjalvegar aðgengi-
lega fyrir göngumenn. Það hefur byggt fjögur
sæluhús á svæðinu, brúað Fúlukvísl á tveimur
stöðum, endurbætt merkingar á gönguleiðinni
og gefið út leiðarlýsingar.
Hér að framan hef ég rifjað upp ýmislegt úr
fortíðinni, sem ætti að vekja áhuga. En það er
ekki nóg að hafa áhugann. Sjón er sögu ríkari.
Því ætti þú lesandi góður að kynnast þessu
áhugaverða svæði af eigin raun. Þeim tíma er
vel varið.
Flestir sem ganga milli Hvítárness og
Hveravalla fara vestari leiðina, þ.e. fylgja »
Fúlukvísl. Sú leið er skemmtilegri og áhuga-
verðari að flestu leyti. Það er átakalaust að
ganga hana á þremur dögum, aðrir gefa sér
betri tíma og leggja lykkjur á leið sína, því af
nógu er að taka.
Sé gengið frá Hvítárnesi er fyrsti nætur-
staðurinn í húsinu við Þverbrekknamúla. Það
hús, sem var byggt 1980 stendur vestan við
Fúlukvísl. Ferðafélagið brúaði ána 1985 svo
hún veldur nú engri töf. I nánasta umhverfi
hússins er margt athyglisvert að sjá en auk
þess gefast ýmsir fleiri kostir, ef menn gefa
sér góðan tíma til að skoða sig um. Benda má
á þrennt.
1. Að ganga suður að Hvítárvatni og skoða
Fróðárdali og Karlsdrátt.
2. Að ganga að húsi Jöklarannsóknarfélags-
ins við Fjallkirkju á Langjökli. Við þá göngu
skal gæta varúðar vegna sprungnahættu.
3. Að ganga á Hrútfell. Best mun vera að
ganga á það frá vestri.
Þegar haldið er frá Þverbrekknamúlahúsinu
má velja um tvo kosti: að ganga aftur yfir
brúna og á götuna, eða halda upp með ánni að
vestanverðu og yfir hana nokkru norðar á bni,
á svonefndu Hlaupi. Þar fellur áin í mjög
þröngu gili, svo mjóu að menn geta auðveld-
lega stokkið eða stigið yfir hana með aðgæslu.
Leiðin frá Þverbrekknamúla að Þjófadölum
er létt en örlítið á fótinn. Þar er þriðja sælu-
hús Ferðafélagsins, byggt 1939, og verður 60
ára gamalt á næsta ári. Umhverfi hússins er
grösugt og vinalegt og býður upp á lengri dvöl
en til einnar nætur. Þaðan er kjörið tækifæri
til að skoða upptök Fúlukvíslar, eða ganga á
nærliggjandi útsýnisstaði. Af þeim fæst góð
sýn yfir meginhluta Kjalarsvæðisins.
Frá Þjófadölum að Hveravöllum má velja
um tvær leiðir: að fylgja bflaslóðinni um Sól-
eyjardali og Þröskuld eða taka stefnuna út í
hraunið og ganga að Strýtum. Þar blasir
hverasvæðið við og þaðan er hæg ganga undan
fæti í áfangastað.
Hér hefur verið rætt um vestari Kjalveginn
en eystri leiðin er einnig áhugaverð. Þá er farið
meðfram Svartá, um Gránunes og austan við
Kjalfell. Leiðin um hraunið liggur skammt
vestan við Beinahól, þar sem Reynistaðamenn
mættu örlögum sínum, fi-amhjá Grettishelli,
vestan við Rjúpnafell og þaðan er stutt að fara
meðfram hraunjaðrinum að Hveravöllum.
Það er minnst vikuverkefni fyrir göngumann
að skoða Kjalarsvæðið að einhverju marki. Það
gerir ferðina ánægjulegri á allan hátt að hafa
létt tjald meðferðis, því þá þurfa menn ekki að
binda sig við ákveðna næturstaði.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 11. JÚLÍ 1998 1 1
_________________