Lesbók Morgunblaðsins - 11.07.1998, Blaðsíða 16

NORSKA húsið í Stykkis-
hólmi á sér langa sögu og
merka sem vert er að
kynna sér þótt hér verði
hún aðeins rakin í stuttu
máli. Ami Thorlacius sótti
viði hússins tilhöggna til
Arnedal í Noregi vorið
1832 og flutti þá til íslands þar sem hann lét
reisa húsið og bjó í því til dauðadags árið 1891
ásamt fjölskyldu sinni. Húsið var nýtt sem
íbúðarhús allt til 1970 og oftast bjuggu í því
nokkrar fjölskyldur enda húsið stórt, 150 fer-
metrar að grunnfleti á tveimur hæðum ásamt
risi. Húsið var lengst af 19. öldinni eina
tveggja hæða húsið á landinu, eitt reisuleg-
asta hús landsins á sinni tíð og jafnvel enn í
dag ef þannig er litið á það. Sýslunefnd Snæ-
fellsnes- og Hnappadalssýslu keypti húsið ár-
ið 1970 og fól Herði Ágústssyni umsjón með
endurgerð þess í upphaflega mynd. Þeirri
vinnu var endanlega lokið 1986 og árið 1991
var húsið opnað almenningi sem byggðasafn
og listmenningarhús.
Forðist jafnan skáld og beykira
Sigurður Breiðfjörð, skáld og beykir, var
fæddur hinn 4. mars 1798 og hefur 200 ára
fæðingarafmælis hans verið minnst með ýms-
um hætti. Sýningin um Sigurð í Norska hús-
inu er frumleg; safnstjóranum Sigrúnu Ástu
Jónsdóttir og samstarfskonu hennar Önnu S.
Gunnarsdóttur hugkvæmdist að biðja fímm
einstaklinga úr ólíkum áttum að minnast Sig-
urðar Breiðfjörðs með myndverki 50x70 cm
að stærð. Höfundar fóru frjálslega með skil-
jrrðin, tónskáldið Atli Heimir Sveinsson sendi
myndverk, eins konar „collage" þar sem
vangasvipur Breiðfjörðs leikur um nótna-
skrift. Breiðfirskar nótur er vel fundið heiti á
þetta verk. Dagný Kristjánsdóttir sendi
skemmtilegan fyrirlestur sinn um Sigurð,
þann er hún flutti í vetur á fundi Félags ís-
lenskra fræða; smátt og þétt letur á litlum
blöðum raðað upp í hið tilskylda form gerir
skoðun Dagnýjar á goðsögninni um Sigurð
Breiðfjörð, hvorutveggja dularfulla og óræða.
Magnús Þór Jónsson (Megas) sprengdi utan
af sér rammann og sendi þrívítt listaverk,
kodda úr gifsi, þar sem annars vegar mótar
greinilega fyrir kvenmannsvanga (eyra) og
hins vegar fyrir bók sem falin var undir kodd-
anum. Að sjálfsögðu hafa það verið rímur Sig-
urðar sem heilluðu stúlkuna svo mjög. Þá hef-
ur Megas látið ljósmynda sig ásamt syni sín-
um í anda Sigurðar Breiðfjörð og er myndin
hluti af verkinu. Frá bókaforlaginu Bjarti
barst bréfkom undirritað af Guðbjarti Jóns-
syni í Sumarhúsum og fer ekki á milli mála að
rímnaskáldið Sigurður Breiðfjörð var hans
maður. Loks tekur skáldið Þórarinn Eldjám
upp merki Sigurðar og sendir tíu örrímur í
anda Breiðfjörðs. Hér fylgir þriðja ríma Þór-
arins ort undir pempíuhætti.
Eldi er best þú ekki leikir a’
óvíst tel ég sé þú meikir’ða.
Ráðlegast þú feimni feikir, ha?
Forðist jafnan skáld og beykira.
Myndskreytt lifshlawp
Það er vel við hæfi að efna til sýningar í
Norska húsinu um Sigurð Breiðfjörð. Sigurð-
ur dvaldist þar um tíma og þeim Árna Thor-
lacius var vel til vina, m.a. kostaði Ami útgáfu
á Númarímum 1835 en þær hafði Sigurður til-
einkað honum.
Líf Sigurðar Breiðfjörð var mótað af
drykkjuskap hans, hann fór stað úr stað,
staldraði eitt ár þar og tvö ár hér. Hann
reyndi fyrir sér á þeim fáu sviðum sem stóðu
til boða á þeim tíma, var við búskap um
nokkra hríð, starfaði að beykisiðn sinni en það
háði honum nokkuð að hafa ekki fullgilt
sveinsbréf. Um hríð dvaldi hann á Grænlandi
en þangað kom hann eftir misheppnaða til-
raun til að stunda nám í lögum við Kaup-
mannahafnarháskóla. Kvennamál hans vora
einnig á vörum samtímamanna hans og lengi
síðar; hann var kærður fyrir tvíkvæni en allt
var þetta ýmist orðum aukið eða vandræða-
gangur sem stafaði af óreglu hans.
Slíkt lífshlaup verður óneitanlegra átakan-
legra og rómantískara þegar horft er á goð-
sögnina um hinn misskilda snilling, gleði-
manninn og skáldið sem fékk aldrei að njóta
sín, kæfður af þröngsýni samtímans, dó í
eymd og örbirgð, smáður, aleinn, yfirgefinn,
farinn að heilsu og kröftum, á besta aldri... og
allt það. I fyrirlestri sínum sviptir Dagný
Kristjánsdóttir hulunni af goðsögninni um
Sigurð Breiðfjörð og varpar í Iokin fram
þeirri hugmynd hvort Sigurður Breiðfjörð
hafi ekki haft sterkari áhrif á bókmenntir ald-
arinnar (20. aldar) með lífi sínu en list. „Mikið
ósköp held ég að Siggi hefði orðið undrandi ef
einhver hefði sagt honum það fyrir,“ segir
Dagný í lok lestrarins.
I suðurstofu efri hæðar, gefur að líta mynd-
skreytingar Jóns Svan Péturssonar ásamt
Ijóðum og brotum úr rímum Sigurðar. Ævi
NÚTÍMALJÓÐ eftir okkar yngstu skáld eiga einkennilega vel heima innan um gömul amboð og búshluti.
BREIÐFIRSKAR
NÓTUR
Hvað eiga lífshlaup Sigurður Breiðfjörð, uppáhaldsljóð
104 nafngreindra einstaklinga og samsafn gamalla
muna horfins bændasamfélags sameiginlegt? Sam-
hengið þarfnast nánari skýringa en allt er þetta saman-
komið undir þaki Norska hússins í Stykkishólmi í sumar.
HÁVAR SIGURJÓNSSON gekk um húsið.
SIGURÐUR Breiðfjörð, lögg á glasi, sóieyjar,
Breiðafjörðurinn, fáni íslands.
KODDI Megasar. í minningu Sigurðar
Breiðfjörð.
Morgunblaðið/Ásdís
skáldsins er rakin frá fæðingu til dauðadags í
myndum og texta á skemmtilegan hátt og era
ljóðin valin með það í huga að gestimir kynn-
ist skáldinu sem best. Sum Ijóðanna voru ort
á þeim tíma sem á við myndina hverju sinni
en önnur lýsa lífsskeiðinu þó ort hafi verið
fyrr eða seinna. Gefi sýningargestir sér góðan
tíma til að skoða og lesa allt sem sýningin
býður upp á verða þeir sýnu fróðari en áður
um manninn og skáldið Sigurð Breiðfjörð.
Uppáhaldsljóðið mitt
Þá finnst enn hin þriðja veröld í risi Norska
hússins. Þar hafa húsráðendur sett upp sýn-
ingu á uppáhaldsljóði 104 nafngreindra ein-
stakling;a, í allt 125 Ijóð eftir 81 höfund. Flest
hanga ljóðin á langbitum loftsins, prentuð úr
tölvu á hvít blöð, fest með teiknibólu upp. Nú-
tímaljóð eftir okkar yngstu skáld eiga ein-
kennilega vel heima innan um gömul amboð
og búshluti. Við nánari athugun reynist
Steinn Steinarr vinsælastur en Tómas fylgir
fast á hæla honum, þótt uppranalegir eigend-
ur askanna, strokkana og rokkana hefðu lík-
lega valið Jónas, Bjarna og Matthías ef leitað
hefði verið eftir. Þeir eiga þarna sína aðdá-
endur engu að síður.
Virðing Ijóðsins
Ekki era öll ljóðin fest upp með bólu, því á
gömlu borði undir súð liggur mappa með Ijóð-
unum eins og veljendur gengu sjálfir frá þeim.
Otrúleg alúð og nostur birtist í frágangi Ijóð-
anna, þar af skín virðing og sessinn sem uppá-
haldsljóðið skipar í huga þess er velur. Elst
ljóðanna er úr Hávamálum og yngstur höfund-
ur er 9 ára skólapiltur úr Stykkishólmi sem
yrkir til móður sinnar á afmælisdegi hennar.
Þarna er fundið eitt hjartnæmasta ljóðið á
sýningunni þó skáldskapurinn risti annars
staðar dýpra á einhvern veg.
Sýningin sjálf, allur aðdragandi hennar og
tilurð, ásamt umhverfinu sem hún er sett upp í
gerir hana óhemju persónulega. Forvitni
áhorfandans er vakin um hvaða ljóð hver hafi
valið. Ekld síst ef nöfnin era kunnugleg. Og
valið er greinilega af ýmsum toga og vekur
ýmsar hugrenningar um tilgang og eðli skáld-
skaparins. Sá er velur vill greinilega stundum
halda höfundinum fram, telur að hann megi
ekki vanta í samsýningu sem þessa; stundum
er veljandanum greinilega mikið í mun að
flytja boðskap skáldsins áfram til þess er
skoðar. Og stundum er ljóðið persónulegur
vitnisburður um þann er valdi, segir miklu
meira um hann en skáldið sjálft. Þetta samspil
milli skálds og ljóðs, veljanda og áhorfanda
snýr upp skemmtilega ferskum fleti á Ijóðlist-
inni; svona sýningu mætti jafnvel endumýja
jafnt og þétt og kalla reglulega til nýtt fólk
með uppáhaldsljóðið sitt.
Nútímamyndlist
Loks má ekki gleyma að nefna tvær mynd-
listarsýningar sem verða í sumar í Norska
húsinu. Guðbjörg Lind Jónsdóttir opnaði sýn-
ingu 4. júlí og Þorri Hringsson fylgir í kjölfar-
ið með opnun á sýningu 1. ágúst. Nútíð og for-
tíð, saga, menning og listir haldast í hendur í
Norska húsinu í sumar. Samhengið sem spurt
var eftir í upphafi skýrir sig sjálft.
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 11. JÚLÍ 1998