Lesbók Morgunblaðsins - 29.08.1998, Blaðsíða 9

HIN HREINA Pittsburg, sem áður var afar óhrein iðnaðarborg. Hér sést miðborgaroddinn á mótum Allegheny og Monongheia ánna.

,HÁBORGIN“ á Skólavörðuholti. Hugmynd Guðjóns Samúelssonar. Auk kirkjunnar átti
þar að vera miðstöð æðri mennta.
DÆMIGERÐ bandarísk miðbæjargata: Santa Barbara í Kaliforníu árið 1923. Þrátt fyrir vaxandi
bílaeign voru sporvagnar mikið notaðir á þessum tíma.
REYKJAVÍK 19. aldar. Aðalstræti, elsta gata borgarinnar árið 1882.
yggingum s.s. háskóla og sjúkrahúsi, en árið 1924
afði Guðjón Samúelsson komið fram með tillögu
m þetta sem kölluð var háborg íslenskrar menn-
ígar sem felld var inn í skipulagið frá 1927. Lítið
varð úr þessum framkvæmdum þar sem þessum
byggingum var dreift um bæinn utan hvað Hall-
grímskirkja, og Iðnskólinn voru byggð á holtinu en
ekki samkvæmt tillögunni.
Á tíu ára tímabili, 1916-1927 gerðist ótrú-
lega margt í skipulagssögu landsins, út kom
bók um hvemig ætti að skipuleggja bæi,
fyrstu skipulagslögin voru samþykkt og unn-
ið var heildarskipulag fyrir höfuðborgina.
Þróun skipulagshugmynda
1920-1960
Upp úr 1920 fóru skipulagsmenn að fjar-
lægjast stórar skipulagstillögur sem ein-
göngu fjölluðu um staðsetningu húsa og
gatna. Taka þyrfti tillit til fleiri þátta s.s.
þjónustu við íbúa og atvinnulíf. Mikil áhersla
var lögð á að bæta húsnæðisástand og helsta
lausnin var að rífa gömul hverfi og byggja
nýtt húsnæði í staðinn. Á þessum tíma tók
funkisstefnan við í húsagerðarlist með
áherslu á hollustu, hrein form og notagildi
bygginga. Því fannst mörgum að gömlu hús-
in sem ekki höfðu nútíma hreinlætisaðstöðu
og nægjanlegt gluggarými væru óhæf til bú-
setu.
Á íyrst áratugum aldarinnar tóku banda-
rískar borgir upp nákvæma stjórnun á land-
notkun s.k. „zoning" sem leiddi til aðskilnað-
ar íbúða og atvinnustarfsemi. Þetta hafði
slæm áhrif í miðbæjum borga þar sem löng
hefð var fyrir því að eigendur verslana og
þjónustufyrirtækja byggju á efri hæð fyrir
ofan atvinnustarfemi sína á jarðhæð húsanna
og einnig voru áhrifin slæm í ibúðahverfum
þar sem atvinnustarfsemi var ýtt út úr hverf-
unum. Þetta leiddi smám saman til lengri
vegalengdar milli heimilis og vinnustaða.
Upphaflega var þessari ströngu stýringu á
landnotkun komið á til þess að koma í veg
fyrir að byggðar væru verksmiðjur eða önnur
mengandi starfsemi nærri heimilum efna-
manna.
Upp úr 1920 var unnin merk svæðisskipu-
lagsáætlun fyi-ir New York svæðið. I þeirri
vinnu kom einn af þátttakendunum í vinnunni
Clarence Perry með tillögu um íbúðahverfi
sem átti eftir að hafa víðtæk áhrif s.k. „neigh-
borhood unit.“ Grunneiningin fyrir íbúða-
hverfið skyldi vera grunnskólinn miðsvæðis í-
hverfinu og miðað var við að böm þyrftu ekki
að ganga lengra en 500 - 600m í skólann án
þess að þurfa að fara yfir stóra umferðar-
götu. Aðal umferðaræðamar áttu að liggja
umhverfis hverfið. Verslun og þjónustu var
komið fyrir í hverfinu á mótum umferðar-
gatna. Hugmynd Perrys var að hverfið
myndaði eina félagslega heild og æ síðan hafa
fræðimenn reynt að skilgreina æskilega
stærð íbúðarhverfa. í tillögum Perrys var
miðað við 5-10 þúsund íbúa eftir stærð og
þéttleika hverfanna.
Við skipulag á nýborginni Radburn í New
Jersey 1929 útfærði Clarence Stein hug-
myndir Perrys enn frekar og er skipulag 1
Stein af íbúðarhverfum í Radburn frægustu
og mest kópíereðu íbúðarhverfi í heiminum.
Hugmyndin byggðist m.a. á því að skilja aðÞ
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 29. ÁGÚST 1998 9
\
+