Lesbók Morgunblaðsins - 29.08.1998, Blaðsíða 15

ÉG HEF lesið íslendingasögur
~ síðan ég var sextán ára og
Ealltaf haft mikinn áhuga á að
koma hingað að berja sögusvið
þeirra augum. Nú þegar ég er
loksins kominn hingað vil ég
helst eiga heima héma,“ segir
danski presturinn og rithöf-
undurinn Johannes Mpllehave.
Johannes segist þegai- hafa
farið að skoða sögusvið Eglu og Gísla sögu.
„Það jafnast ekkert á við það að koma á sögu-
slóðirnar sjálfar; ég hef alltaf verið að reyna að
ímynda mér hvernig þetta hefur litið út, hvern-
ig aðstæður voru þar sem bardagarnir voru
háðir, hvernig landslagið er en nú sé ég að
þetta er allt mun stórkostlegra en ég ímyndaði
Húmor sem vopn
Johannes er hingað kominn til að ferðast um
landið og halda fyrirlestra um tvo af mestu
andans snillingum Dana, Kierkegaard og H.C.
Andersen, og um þann eiginleika sem við
kannski þekkjum Danina best af, húmorinn.
Johannes segir raunar húmorinn vera eitt af
meginstíleinkennum Andersens. „Þetta er hinn
sérdanski hluti verka hans. Danir eiga mjög
erfitt með að skilja tragedíur, hið harmræna.
Þetta er mjög merkilegt. Við eigum einstaka
harmræn skáld en við skiljum þau ekki, við
skiljum Holberg, enda var hann fyndinn. En
það má líka nota húmorinn sem vopn gegn því
ranga og vonda, sem gagnrýni.“
Lýsing Johannesar kemur fyllilega heim
og saman við þá mynd sem við Islendingar
höfum af Dönunum og ég spyr hann hvort
þarna sé ekki kominn einn aðalmunurinn á
þeim og frændum þeirra Svíum. Er húmorinn
ekki einmitt munurinn á Holberg og Strind-
berg?
„Jú, það er rétt. Strindberg er þungur á
brún, alvarlegur. Ibsen þeirra Norðmanna er
hins vegar húmorískur þótt hinn harmræni
tónn sé alltaf undirliggjandi. Og fyrir vikið
skiljum við Danir Ibsen miklu betur en
Strindberg. Jú, vafalaust má svo heimfæra
þennan greinarmun upp á Dani og Svía í
heild. Við viljum umfram allt hlæja framan í
heiminn."
Samhengisleysið
hsettulegasl
Johannes fullyrðir að H.C. Andersen sé
mest lesni liöfundur í heimi. „Hann er meira
lesinn en Shakespeare og Dante, og raunar er
Kierkegaard afar þekktur einnig. Þeir tengd-
ust reyndar, því að Kierkegaard ski'ifaði um
verk Andersens, reyndar ekki um ævintýrin
heldur skáldsögur hans.“
Johannes er guðfræðingur að mennt og hef-
ur lengi unnið með verk Kierkegaards. Hefur
hann einkum haft áhuga á kærleikshugtaki
hans, en í þeim efnum segir Johannes að
Kierkegaard hafi verið undir áhrifum frá
Platón og Shakespeare.
í grein um kærleikann í bók sinni Da alting
Morgunblaðið/Amaldur
DANSKI presturinn og rithöfundurinn Johannes Mollehave segir að Danir skilji ekki hið harmræna, enda vilji þeir helst hlæja framan í heiminn.
„DANIR SKIUA EKKI
HIÐ HARMRÆNA"
Danski presturinn og rithöfundurinn Johannes M0II-
ehave mun halda nokkra fyrirlestra hér á landi í ágúst
og september. ÞRÖSTUR HELGASON spjallaði við
hann um umfjöllunarefnin sem eru Kierkegaard, H.C.
Andersen og hugtakið húmor.
blev anderledes, sem kom út í fyrra, segir Jo- legast en kærleikurinn Ijái lífinu samhengi.
hannes að samhengisleysið sé manninum hættu- „Það eru margir sem upplifa þetta samheng-
isleysi í heiminum og lífinu, bæði einstaklingar
og fjölskyldur. Nútíminn, þessi póstmóderníski
tími, einkennist af samhengisleysi. Fólk heyrir
aldrei eða sér alla söguna frá upphafi til enda;
það er alltaf að flakka á milli stöðva. Aðeins
kærleikurinn getur læknað þessa tilfinningu;
aðeins kærleikurinn getur léð lífinu dýpt, merk-
ingu og samhengi.“
Johannes Mollehave heldur sinn fyrsta fyrir-
lestur á Sauðárki’óki á fóstudagskvöldið. Hann
fer svo til Akureyrar um helgina en í septem-
ber mun hann halda fyrirlestra í Norræna hús-
inu, Háskóla Islands og í menntaskólum í
borginni.
TÓNLIST
ENDURVAKIN
TONLIST
Sfgildir diskar
SERGEI RACHMANINOFF
Scrgei Rachmaninoff leikur eigin verk og út-
setningar: 2 Prelúdíur, 2 Etudes-tableaux,
Humorcsque, Lilacs, Polchinelle, Barcarolle,
Mélodie, Polka de V.R., Elcgie, Serenade o.fl.
verk. Einleikari: Sergei Rachmaninoff. Ut-
gáfa: TELARC CD 80489 (1998). Lengd: 65’12.
Verð: kr. 2.100 (12 tónar).
TÆKNIFRAMFARIR nútímans eru eig-
inlega hættar að koma á óvart. Einhvern veg-
inn má búast við því að allt sé hægt. En samt
verður maður einstaka sinnum furðu lostinn á
því hvað nútimatæknin leyfir. Á þessum diski
má heyra tónskáldið og píanistann Sergei
Rachmaninoff leika eigin verk og útsetningar
af píanórúllum í upptöku sem stenst saman-
burð við það besta sem gerist í dag og gott er
ef diskurinn hljómar ekki betur en aðrir pían-
ódiskar sem ég hef heyrt!
Sergei Rachmaninoff hefur verið talinn í
flokki bestu pianóleikara aldarinnar. Það sem
hins vegar kemur á óvart við að hlusta á
diskinn er hversu glæsileg spilamennska
Rachmaninoffs hefur verið, tæknin óviðjafn-
anleg og túlkun tónskáldsins á eigin verkum
og útsetningum bæði tilgerðarlaus og einlæg.
Einnig vekur athygli í hve litlum mæli hann
hefur notast við það ýkta „rubato" sem svo
einkenndi spilamennsku ofurpíanistanna fyrr
á öldinni. Ég gerði mér einfaldlega ekki grein
fyrir að hann hefði verið svona góður. Nefna
má glæsilega prelúdíuna op. 3 nr. 2 og hina
þekktu prelúdíu op. 23 nr. 5 sem að sönnu er
ógnvekjandi í meðfórum tónskáldsins. í
Býflugu Rimskys-Korsakoffs sýnir Rachman-
inoff óviðjafnanlega tækni sína í leifturhröðu
lagferlinu. En hið ljóðræna og fínlega birtist
einnig víða og má þar t.d.
nefna Lilacs op. 21 nr. 5
sem hann spilar hreint
ótrúlega fallega. Það er
annars sama hvar borið er
niður, allt vekur aðdáun og
undrun manns. Það er
sannarlega ótrúlegt hvern-
ig tekist hefur að koma öll-
um blæbrigðum og styrk-
leikabreytingum í túlkun
Rachmaninoffs til skila á
þennan „mekaníska" hátt,
því hér er að sjálfsögðu um
að ræða píanórúllur sem spilaðar eru á nýtt
hljóðfæri (Bösen- dorfer 290 SE Reproducing
Piano).
Þetta er í alla staði hreint frábær diskur
sem allii' unnendur fallegrar píanótónlistar
ættu að eignast.
BENJAMIN FRANKEL
Benjamin Frankel: Fiðlukonsert op. 24, Víólu-
konsert op. 45, Serenata Concertante fyrir
píanótrfó og híjómsveit op. 37. Einleikarar:
Ulf Hoelscher (fiðla), Brett Dean (víóla). Pía-
nótríó: Stephen Emmerson (pfanó), David Lalc
(selló), Alan Smith (fiðla). Hljómsveit: Queens-
land Symphony Orchestra. Hljómsveitarstjóri:
Werner Andreas Albert. Útgáfa: cpo 999 422-
2. Lengd: 66’02. Verð: kr. 1.800 (12 tónar).
ÁÐUR hefur verið gert
að umtalsefni í þessum
dálkum hversu skemmti-
legt það er að kanna
ókunnar slóðir um lönd
tónlistarinnar. Það var
gert í þetta sinn - undirrit-
aður þeltkti hvorki haus né
sporð á téðum Benjamin
Frankel.
Ekki er framhliðin á
diskinum beinlínis árenni-
leg: svört með hvítum bók-
stöfum en ef til vill ekki
svo óviðeigandi þegar eitt verkið á diskinum
nefnist Fiðlukonsert í minningu milljónanna
sex. Sinfóníuhljómsveitin í Queensland í
Ástralíu er ekki meðal þekktustu hljómsveita
og hljómsveitarstjóri og einleikarar (að und-
anskildum Ulf Hoelscher) algerlega ókunnir
þeim er þetta ritar. Sem sagt fátt sem verkar
beinlínis freistandi. EN; kannski ætti maður
einmitt að treysta útgáfu sem leggur svo lítið
upp úr glansnöfnum og ytri umgjörð en gerir
sér far um að vanda innihaldið. Og hér er
sannarlega lögð rækt við hvert smáatriði -
allt fi'á hinum sérlega fræðandi bæklingi (sem
ski'ifaður er á mannamáli og með tóndæmum)
til vandaðs flutnings og fallegrar upptöku.
En hver var svo Benjamin Frankel? Hann
fæddist í Lundúnum árið 1906 og var af
pólskum gyðingaættum. Hann spilaði lengi
vel jazz í klúbbum Lundúnaborgar og var eft-
irsóttur útsetjari söngleikjatónlistar. Enn-
fremur telja Englendingar Frankel einn sinn
fremsta tónsmið á sviði kvikmyndatónlistar
og eftir hann liggur tónlist við yfir 100 kvik-
myndir. Hann samdi einnig fjöldann allan af
hljómsveitar- og kammerverkum og þykja
sinfóníurnar átta (1958-1972) og fyrrnefndur
fiðlukonsert (1951) marka hápunkt sköpunar-
ferils hans. Frankel lést í Sviss árið 1973 og
hefur tónlist hans í alvai'legi'i kantinum nán-
ast gleymst algerlega. Maður spyr sig hvern-
ig hægt sé að „týna“ svona magnaðri tónlist.
En nú er þýska útgáfufyrirtækið cpo að vinna
að heildarhljóðritun hljómsveitarverka hans
svo vonandi er Frankel kominn til að vera.
Meginverkið á diskinum er Fiðlukonsert-
inn op. 24 sem saminn er í minningu fórnar-
lamba helfararinnar. Þungamiðja þessa
sterka og dramatíska verks er hinn magnaði
þriðji kafli. Þetta er sorgaróður sem lætur
engan ósnortinn. Ulf Hoelscher leikur ein-
leikshlutverkið af innileik og skilningi. Víólu-
konsertinn op. 45 (1967) er mikið virtúósa-
verk sem hlýtm- að vera góð viðbót við frekar
fátæklegt safn konserta sem skrifaðir hafa
verið fyrir þessa „öskubusku“ strengjahljóð-
færanna. Einleikarinn, Brett Dean, hefur fal-
legan tón og tæknilegir erfiðleikai' verksins
virðast honum léttvægir. Lokaverkið á diskin-
um er Serenata Concertante fyrir píanótríó
og hljómsveit (1960). Þar kveður við nokkuð
annan tón en í fyrri verkunum tveimur. Verk-
ið er fullt af gáska og þrátt fyrir að vera
byggt upp á einfaldri 12-tónaröð er það mjög
svo áheyrilegt og fullt af skemmtilegum upp-
átækjum.
Þetta er ákaflega eigulegur diskur sem ég
mæli heils hugai' með.
VALDEMAR PÁLSSON
Sergei
Rachmaninoff
Benjamin
Frankel
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 29. ÁGÚST 1998 1 5