Lesbók Morgunblaðsins - 03.10.1998, Blaðsíða 20

FJORSKIPTUR BOKMENNTALIKAMI I FRANKFURT
SVISS verður í öndvegi á Bóka-
stefnunni í Frankfurt sem stend-
ur dagana 7.-12. október nk. og er
sú fímmtugasta í röðinni. Stefnan
er alþjóðleg og er reiknað með
9.500 sýnendum og 300.000 gest-
um. Sýndar og kynntar verða
300.000 bækur.
Margmiðlun hefur sett vaxandi svip á stefn-
una og heldur sú þróun áfram nú. Einnig munu
listaverk, bókaskreytingar og listaverkabækur
fá meira rými en áður.
Lítið land með fjórskiptan bókmenntalegan
líkama er skilgreining á Sviss og er þá átt við
að svissneskar bókmenntir eru á fjórum tungu-
málum: þýsku, írönsku, ítölsku og
retórómönsku. Annars er kjörorð Svisslend-
inga: „Þröngir dalir - Háir himnar".
I einum sýningarsalnum af mörgum verður
„Grand Café Littéraire", sýning svissneskra
■^bókmennta, kynning svissneskra bókasafna og
upplýsingar um nýja miðla landsins. Leiklist,
danslist, tónlist, bókmenntir, myndlist, bygg-
ingalist og kvikmyndalist frá Sviss mun breið-
ast út um alla Frankfurt og verða sem flestum
aðgengileg.
Eins og Islendingar eiga Svisslendingar einn
Nóbelsverðlaunahöfund, Carl Spitteler, sem
fékk verðlaunin 1919. Þeir eiga reyndar dáh'tið í
tveim öðrum sem bjuggu lengi í Sviss: Her-
mann Hesse (verðlaun 1946) og Elias Canetti
(verðlaun 1981).
Spitteler var kennari og blaðamaður, en
helgaði sig síðan ritstörfum, einkum skáld-
sagnagerð. Verk hans eru söguleg og oft með
efni úr grískri goðafræði. Meðal annarra
kunnra svissneskra höfunda fyrri tíðar má
nefna Gottfried Keller, en ein skáldsagna hans,
^ Rómeó og Júlía í sveitaþorpinu, er til í íslenskri
þýðingu Njarðar P. Njarðvík. Ljóðskáldið Con-
rad Ferdinand Meyer var einnig frá Sviss og
þaðan var líka Robert Walser sem talið er að
hafi haft áhrif á Franz Kafka og Hesse.
Brennuvargar á meðal okkar
Þegar farið er að rifja upp svissneskar sam-
tímabókmenntir koma nokkur nöfn í hugann,
en viðurkennt skal að þau eru ekki mörg. Efstir
trjóna skáldsagna- og leikritahöfundarnir Max
Frisch og Friedrich Diirrenmatt sem báðir eru
látnir en blómaskeið þeirra hófst á sjötta ára-
tugnum.
Jí Homo Faber er ein kunnasta skáldsaga Max
Frischs, en í skáldsögum sínum er hann gagn- -
rýninn á borgaralega lífshætti samtímans, eink-
um menntastéttanna. Leikritin Biedermann og
brennuvargarnir (1958) og Andorra (1961) sem
bæði hafa verið sýnd hér á landi, eru ádeilur á
andvaraleysið, hugleysi borgaranna sem snúast
ekki til vamar þegar þeim er ógnað.
I Eðlisfræðingunum (1962) veltir Durren-
matt fyrir sér siðferði og vísindum. Leikritið
sem er kunnasta verk hans hefur verið leikið
hérlendis og fleiri leikrit eftir hann hafa ratað á
íslensk svið. Diirrenmatt er oft absúrd í verk-
um sínum, tragíkómískur, hæðinn með afbrigð-
um. Hann var líka ágætur skáldsagnahöfundur,
gat skrifað meistaralega í eins konar reyfarastíl
en boðskapurinn oftast alvarlegur.
AðdráHarafl mjólkurpósfsins
j Að þeim Frisch og Diirrenmatt slepptum er
það Peter Bichsel (f. 1935 í Luzern) sem mesta
athygli hefur vakið. Fyrsta bók hans var Eigin-
lega vildi frú Blum kynnast mjólkurpóstinum
(1964). Síðan kom skáldsagan Árstíðirnar
(1967) en fyrir hana fékk hann Bókmenntaverð-
laun Gruppe 47. Loks má nefna smásagnasafnið
Barnasögur (1969), en það skal játað að undir-
ritaður hefur haft litlar spurnir af Bischel síð-
an, frétti þó að frá honum hafi komið bók 1985,
Skjórinn: Um drykkjumenn, lögregluþjóna og
hina fögru Magelone, þar sem sögupersónur
eru ýmsir sérvitringar og að hann sé kunnur
dálkahöfundur gagnrýninn á svissnesk stjórn-
völd. Úr fyrstu bókinni þýddi ég nokkra þætti
sem birtust í Lesbók Morgunblaðsins.
Sögur eða þættir Bichsels eru stundum á
mörkum ljóðs og prósa, kannski mætti kalla þá
ljóðrænar örsögur. Danski gagnrýnandinn Ni-
j*els Barfoed hefur bent á það réttilega að sög-
urnar fjalli um sambandið milli óska mannsins
og uppfyllingar þeirra, hvernig og hvort þær
rætast. Draumur og veruleiki takast á og því
stærri sem óskin er verða vonbrigðin meiri.
Firring og það hve erfitt reynist að fóta sig í
tilverunni er efni sem Bichsel grípur sífellt til.
Að því leyti er hann ekki frábrugðinn ýmsum
höfundum sem skrifa á þýsku, til dæmis Peter
Handke, sem hrærist þó meira í tungumálinu
sjálfu. En verk Bichsels eru með ýmsu móti að-
gengilegri, tala beint til lesandans.
Eitt af helstu skáldum aldarinnar, brautryðj-
andi og ævintýramaður, Blaise Cendrars, var
Svisslendingur en telst meðal franskra skálda.
Það var í Ziirich í Sviss sem dadaisminn spratt
upp undir handarjaðri Hugo Ball, Tristan Tz-
ara og fleiri. Og vel að merkja var málarinn
Paul Klee frá Bern. Þaðan voru líka Honegger,
Le Corbusier, Giacometti og Tinguely og auð-
velt að lengja upptalninguna.
ÞRÖNGIR DALIR
HÁIR HIMNAR
Sjónir gesta á Bókastefnunni í Frankfurt sem hefst í
næstu viku beinast einkum að Sviss, en Sviss hefur sér-
stöðu fyrir það að þar eru töluð og skrifuð fjögur
tungumál. Kjörorð Svisslendinga er Þröngir dali ir - Háir
himnar. JÓHANN HJALMARSSON rif jar af þessu tilefni
upp svissneskar bókmenntir, fyrr og nú, og víkur einnig
að öðru sem i stendur til boða á stefnunni sem er hin
stærsta sinnar tegundar í heiminum.
Merki 50. Bókastefnunnar í Frankfurt.
Max Frisch
Friedrich Dúrrenmatt Philippe Jaccottet
Yoko Tawada
Helsta ljóðskáld af svissneskum
uppruna er Philippe Jaccottet sem
nú býr í franskri sveit, settist að í
smábænum Grignan í Próvins 1953
og er þar í skjóli fyrir vindum og
óróleik samtímans, yrkir hljóðlát
ljóð og er spar á yfirlýsingar.
Kurt Marti er jafnaldri Diirren-
matts og frá Bern. Hann hefur sagt
um Svisslendinga í viðtali sænska
menningárblaðamannsins Ninu
Burton við hann, en í bók hennar
Resans syster, poesin (1993) er m.
a. sóttur fróðleikur um svissnesku
Ijóðskáldin: „Við erum engin þjóð,
við eru frekar vöndur þjóðerna. Við
tökum þetta smáríki fram yfir hin stærri,
Þýskaland, Frakkland eða Ítalíu, jafnhliða því
sem við snúum bökunum hvert í annað og horf-
um til stærri málsvæða."
Jaccottet yrkir á frönsku, Kurt Marti á
þýsku. Sú þýska sem töluð er í Sviss dregur
dám af landinu og það er jafnvel skrifað á
henni eða á máli sem líkist henni. Marti þykir
merkilegt skáld, tilraunagjarn nýjungamaður
og hann er lofaður fyrir það hvern-
ig hann getur komið mállískum fyr-
ir í nútímalegum skáldskap. Eftir
sýnishornum að dæma er hann og
fleiri svissnesk skáld ekki búnir að
leggja arfleifð dadaismans til hlið-
ar. Af nógu er að taka í þeim efn-
um.
Frönskumælandi skáld sem býr í
Sviss er Alexandre Voisard sem
hefur ort um „hið innhverfa land“
sitt. Franska er líka mál skáldkon-
unnar Anne Perrier. Á ítölsku
yrkja Franco Beltrametti og Gi-
orgio Orelli sem er mjög athyglis-
vert skáld.
Retórómani var Andri Peer, látinn 1985, og
það er líka Clo Duri Bezzola, fæddur 1945. Sá
síðastnefndi skrifar á tungu sem sex þúsund
skilja og njóta og bækur hans seljast í þúsund
eintökum. Retórómanarnir verða æ aðþrengd-
ari og tileinka sér óðum stóru málin, einkum
þýskuna. Bezzola yrkir um útsýnið, kannski er
hann að lýsa sjálfum sér og þjóð sinni, sem er
lítil:
Gluggi minn
rúmar þrjú lerkitré
án króna
og róta.
Til að sjá krónuna
verð ég að beygja mig.
Til að sjá rætumar
verð ég að standa.
Þetta er til þess
að trén vaxi ekki
upp í himininn.
Ástandið í Sviss er þannig nú að 74% tala
þýsku, 20% frönsku, 4,5% ítölsku og 0,9%
retórómönsku.
Dagskrám f jölgar
Bókastefnan í Frankfurt er fyrst og fremst
sýning og þar hittast bókaútgefendur, útgáfu-
stjórar, ritstjórar, bóksalar, blaðamenn, gagn-
rýnendur og þannig mætti lengi telja, til að
fylgjast með því nýjasta, gera útgáfusamninga
og leggja drög að þeim eða einfaldlega skoða
hvað er í boði. Sé sýningin, bækur, listaverk,
margmiðlunarefni skoðað rækilega og af gagni
getur það tekið nokkra daga, en síðustu helgina
er stefnan opin almenningi og þá verður varla
þverfótað á svæðinu. Vissara er því að vera
meðal sýnenda, fagfólks og blaðamanna fyi-stu
daga sýningarinnar.
Þess gefst kostur að hitta rithöfunda á stefn-
unni, margir þeirra koma á sýningarsvæði for-
laga sinna og þar má taka þá tali. Einnig eru
kynningarfundir með þeim og nú færast dag-
skrár í aukana. I svonefndiri Alþjóðlegri mið-
stöð er að þessu sinni boðið upp á fjölda for-
vitnilegra dagskráa með kunnu fólki sem að sér
hefur látið kveða í bókmenntum og menningar-
málum almennt, eins og til dæmis mannúðar-
og ritfrelsisbaráttu. Meðal kunnra manna sem
lofað hafa að miðla af þekkingu sinni eru rithöf-
undurinn og leikarinn breski Sir Peter Ustinov,
palestínska skáldið Mahmoud Darwish, pólska
skáldið Adam Zagajewski, þýsku rithöfundarn-
ir Joseph von Weatphalen og Gaby Haupt-
mann, Ken Follet spennusagnahöfundur, Jorge
Semprún rithöfundur og fyiTverandi mennta-
málaráðherra Spánar, japanska skáldkonan
Yoko Tawada, líbanski rithöfundurinn Rachid
al-Daif, spænski metsöluhöfundurinn Arturo
Pérez-Reverte og Kyrrahafshöfundurinn Al-
bert Wendt.
Heimskaffihús skáldanna verður opið og þar
verða ljóð mælt af munni fram. Skáld frá Ásíu
og ýmsum framandi slóðum munu ýmist syngja
eða flytja ljóð.
Rætt verður um sjónvarp og bókmenntir,
nýjar þýskar bækur, heiðursgestir stefnunnar
aldamótaárið sem verða Pólverjar, munu kynna
sig og mannréttindi í Alsír verða reifuð af
blaðamönnum og rithöfundum.
Friðarverðlaun þýskra
bókaútgefenda og bóksala
Friðarverðlaun þýski'a bókaútgefenda og
bóksala verða veitt sunnudaginn 11. október kl.
11.00 í Heilags Páls kirkju að vanda og mun
forseti Þýskalands vera viðstaddur ef að líkum
lætur. Verðlaunin fær að þessu sinni þýski rit-
höfundurinn Martin Walser. Hann er fæddur
1927 í Wasserburg við Bodenvatn, tók um hríð
þátt í stríðinu, en var fangelsaður. Eftir það
nam hann bókmenntafræði, heimspeki og sögu
við háskólana í Regensburg og Túbingen.
Walser hafur lagt margt fyrir sig, m. a. leik-
stjórn í útvarpi og sjónvarpi og hann er meðal
afkastamestu höfunda í Þýskalandi og ferillinn
fjölbreyttur: útvarpsleikrit, leikrit, smásögur,
skáldsögur og ritgerðir. I uppsláttarbókum er
sagt að fyrstu skáldsögur hans spegli skugga-
hliðar þýska velferðarundursins á sjötta ára-
tugnum og þá nefnd bók hans Halbzeit (1960).
Eftir að hafa staðið vesturþýska Kommúnista-
flokknum nærri sagði hann skilið við hann.
Skáldsögur Walsers á síðustu áratugum lýsa
vandamálum miðaldra þýskrar millistéttar og
eru sálfræðilegar. Meðal þekktari verka af
þessu tagi er Ein fliehendes Pferd (1978) eða
Trylltur hestur. Persónunum má líkja við hest-
inn sem er á flótta. Tveir fyrrverandi skólafé-
lagar og samstúdentar ásamt eiginkonum sín-
um hittast óvænt í sumarleyfi við friðsælt vatn,
en þetta setur þá úr jafnvægi og kemur á stað
dramatískum atburðum.
íslendingar margir ■ Frankfurt
Að sögn Vilborgar Harðardóttur, fram-
kvæmdastjóra Félags íslenskra bókaútgefenda,
munu margir íslenskir útgefendur ætla til
Frankfurt að þessu sinni. Vaka-Helgafell verð-
ur með sér sýningarbás eins og áður og sömu-
leiðis Mál og menning og Forlagið í samein-
ingu. Fleiri útgefendur og fulltrúar þeirra
verða á svæðinu, sumir til að semja um útgáfu
bóka eða bara til að skoða. Islenskir rithöfund-
ar eru líka væntanlegir og ýmsir frömuðir
bókamála sækja fundi, m. a. hjá Alþjóðasam-
bandi útgefenda og undirbúningsfund Kennslu-
bókaráðstefnu Norðurlanda, svo eitthvað sé
nefnt.
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 3. OKTÓBER 1998