Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.1998, Blaðsíða 11

Einars upp í lyftingargatið tíðari, svipurinn
ólundlegri og hreyfingamar snarlegri. Loks
voru augun orðin flöktandi og óró og áhyggja í
svipnum.
Stýrimaður fór rólega að öllu, svaf þegar
hann átti að sofa og hímdi lengst af á bekknum
bakborðsmegin í lyftingunni, þegar hann átti
að vaka. Lagðist hann þá stundum endilangur
á bekkinn, hafði hendur undir hnakka, dingl-
aði fótunum fram og aftur og raulaði fyrir
munni sér:
„Já, já, ég læt mér nú ekki svo ótt,
þótt aðrir sigli frá landi.
Mig dreymdi svo yfirtaks illa í nótt:
Það elti mig kerlingarfjandi
Og við og við varð honum á að nefna Jón
sáluga, en aldrei svo hátt, að sá gamli hefði
ástæðu til að skipta sér af því.
En í hásetaklefanum tók að gerast hávaða-
samt. Undrun hásetanna hafði náð hástigi sínu
og var nú orðin að gáska og glettni. Það var
nógu gaman að vita, hvað úr þessu yrði hjá
þeim gamla. Hann mátti vist taka sér svona
helgidaga á nokkurra ára fresti. Skipshöfnin
fékk þá einu sinni að draga rólega andann.
Loks byrjaði einn að kveða „Andri hlær svo
höllin nærri skelfur“ - og aðrar fleiri slíkar
vísur. Tóku hinir undir, og rykkjótt og lang-
dregin rímnalög fylltu um stund loftið, tugi
faðma frá skipinu. Síðan var byrjað á „Sigla á
fleyi og sofa í meyjarfaðmi", og leiddi sá kveð-
skapur af sér óheflaðar vísur, lítið fágaðar
sögur, mergjaðar setningar og djarflegar um-
sagnir um konur og meyjar.
Loks bað matsveinninn menn heyra mál sitt
og kvaðst nú vita, hvað bezt ætti við að syngja,
að öllum ástæðum athuguðum.
„Hvað er það?“ spurðu nú allir í einu.
„Ýttu nú Jói, því ágætt er lag“, svaraði mat-
sveinninn. Þið Bjössi og Geiri spilið undir á
hárgreiður, og við syngjum."
Síðan byrjaði söngurinn fullum hálsi, og var
fjörugt leikið á hárgreiðurnar. Og þá er kom
að þriðju vísunni, sem stýrimaður raulaði í sí-
fellu fyrir munni sér aftur í lyftingunni, fannst
skipverjum hún eiga svo vel við, að þeir endur-
tóku hana með feikna raddmagni, svo að
þvottakerlingin hjá Jónassen, kaupmanni á
Langeyri, hristi höfuðið yfir spillingu mann-
anna. Þeir lægju nú í blíðalogninu syngjandi
fullir á henni Hfldi.
Þá er komið var fram að miðjum aftni, dag-
inn eftir að skipin létu í haf, vatt Einar sér
rösklega fram úr lokrekkjunni, snaraðist í
stígvélin, setti upp mórauða prjónahúfu og leit
á loftþyngdarmælinn. Augnaráðið var haturs-
legt og þrungið fyrirlitningu, og varirnar titr-
uðu eins og Einari veittist erfítt að halda sér í
skefjum. En hann teygði rólega úr sér, svo að
hrikti í liðunum, fékk sér væna munntóbaks-
tölu og ræskti sig hraustlega.
„Láttu þá fara í dæluna,“ sagði hann síðan
stuttlega við stýrimann, er mókt hafði á
bekknum og horfði nú með forvitniblandinni
undrun á yfirmann sinn: Þetta litla, sem hon-
um Einari gekk á. Fram úr rúminu eins og
hann væri fokbollandi-vondur!
„Á að fara að fara?“ sagði hann loks sein-
lega og eins og hvert orð kostaði hann erfiði.
En Einar leit þannig á hann, að hann stóð
upp án fleiri orða. Frammi í ganginum heyrð-
ist hann nefna Jón sáluga, en samhengið varð
ekki greint.
Þá er stýrimaður var farinn gekk Einar
skipstjóri fast að loftþyngdarmælinum og
starði á hann nokkur augnablik.
Loks hnykkti hann til höfðinu, steytti hnef-
ana og spýtti löðrandi munntóbakslegi á gljá-
andi glerið.
„Þú fellur, bölvunin þín, en út skal ég samt!“
Að svo mæltu sneri hann sér á hæl og þaut
upp á þilfarið.
Klukkutíma síðar sigldi Hildur út af höfn-
inni. Loft var skýjað og blika í norðri. En hæg-
ur kaldi af suðvestri fyllti seglin. Og hátíðlega
og skriðþungt sé gamla konan í áttina tfl hafs.
Við stýrið stóð sá gamli, skyggndist til lofts,
renndi flöktandi augum til blikunnar í norðr-
inu og spýtti í allar áttir. Varð því matsveinn-
inn að sæta lagi, þá er hann um vökuskiptin
skauzt aftur í lyftinguna með sjóðheitt kaffið á
könnunni.
„Þú siglir niður á Hyrnurnar og reynir þar
svona fyrst,“ sagði Einar skipstjóri við stýri-
mann og stakk sér um leið inn í rekkju sína.
Klukkan var fjögur að nóttu. Hægur vindur
blés af suðvestri, en til norðurs og norðausturs
gat að líta ískyggilega bliku, er teygði horn og
skækla upp og suður á loftið.
Og stýrimaður ók sér eins og hrollur færi
um hann.
Ekki var hann svo sem fallegur, það var nú
öðru nær. Áttabarningur upp á síðkastið og nú
að ná sér rakinn norðan. Það vantaði nú ekki
annað en hann færi að ganga í byl. En rétt var
það eftir honum. Það hafði þá ekki verið til lít-
ils legið inni góðu dagana. Sá gamli hafði ekki
til einskis keypt þetta barómet. Jón sálugi
hafði flotið án þess, og Hildur hafði hingað til
komizt ferða sinna án slíkra hluta. Ojæja!
Kristín Jónsdóttir, fyrri kona Hagalíns, og Quðmundur Hagalín ásamt börnum sínum. Sigríði og Hrafni. Myndin er tekin rétt fyrir 1930.
Nú sneri stýrimaður sér að þeim, er tekið
hafði við stjóm um vökuskiptin.
„Láttu horfa norðar, Bjössi,“ sagði hann og
settist síðan á lyftingarþakið. Reri hann þar
fram og aftur og raulaði vísu.
En nú sortnaði blikan meir og meir og varð
öldótt sem úfinn sær. Yfir dölum norður-
strandanna dró upp illhryssingslegar hríðar-
leiðingar, og áður en varði var suðvestanblær-
inn þrotinn. Á ölduhryggina sló grábláum, öm-
urlegum litblæ, en á milli þeirra var sem sæi í
svarta, nýtekna gröf. Skútan valt ferlega.
Seglin slógust með þyt og skellum, strengimir
hvinu, blakkirnar ískruðu, rámar mömuðu -
og svo var sem krampakenndur titringur færi
um rammbyggðan eikarskrokk skipsins.
„Sem ég er lifandi ætlar hann að hvessa!"
sagði Björn við stýrimann, er tvísté nú á þfl-
farinu, skimandi og þefandi, eins og hann
byggist bæði við að sjá og finna á lyktinni,
hvort óveður væri í nánd.
„Við skulum leggja yfir,“ sagði hann loks og
tók við stýrinu af Birni.
Var nú dregið saman stórskautið, skutseglið
togað upp til kuls og brandseglið dregið yfir
stórstaginn. En eftir árangurslausar tilraunir
til að leggja skipinu yfir vora forseglin tekin
niður, slakað á stórskautinu og beitiásinn á
skutseglinu dreginn því nær út að höfuðbönd-
um á hléborða.
„Það er bezt að við köstum út færi, piltar,"
sagði síðan stýrimaður.
Brátt dró einn hásetanna steinbít, og innan
fárra mínútna lágu á þilfarinu og í fiskikössun-
um blágráar iðandi kasir. En þorskurinn gerði
ekki vart við sig.
Stýrimaður stóð aftastur á skipinu og hafði
lítt hugann við færið. Leit hann ýmist til norð-
urloftsins eða á seglin og reiðann. Ætlar þessi
andskotans veltingur að hýða allt í sundur?
Það sá lítið á, að barómet væri á skipinu!
Urðu nú hríðarleiðingarnar æ skýrari og
myrkari og myrkari bakkinn. Og brátt tóku
dökkgráar hríslur að teygja sig upp um himin-
hvolfið, eins og ferlegir, höggreiddir hrammar.
Sjórinn gáraðist, smáfelldar vindbárar risu á
kömbum undiröldunnar, og í bylgjudölunum
urðu skuggarnir flöktandi og titrandi, eins og
glytti þar í fellingar á snögghærðu lifandi fer-
líki.
„Dragið upp, piltar. Nú fáum við hann yfir“,
kallaði stýrimaður og hafði ekki augun af land-
inu, sem hríðarleiðingamar vora að fela sýn.
Skipuninni var hlýtt, stafnhyman var dregin
upp, og skrið kom á skipið. Lét það nú að
stjóm, og eftir nokkrar mínútur sneri það
framstafni til lands.
Vindurin hafði aukizt og stýrimaður sagði
hásetunum að renna ekki fyrr en hann hefði
talað við skipstjórann. Þaut hann síðan ofan í
lyftinguna.
Þá er stýrimann bar að stóð Einar skipstjóri
við borðið og starði á loftþyngdarmælinn, sem
nú var hættur að falla.
„Hannn er að ganga í versta norðanbyl. Nú
mundi ég rifa“, þeytti stýrimaður úr sér og
horfði einarðlega á skipstjóra.
„Skyldi hann ekki mega það?“ hreytti Einar
út á milli tannanna.
„Jæja, ég bara læt þig vita. En hafðu einu
sinni mín ráð og komdu nú upp. Barómetið,
sem bæði Jóni sáluga og þér hefur dugað,
hugsa ég að skýri þér rétt eins vel frá í þetta
skipti og hitt, sem hangir þama á þflinu.“ Varð
nú ekki séð á stýrimanni leti eða deyfð, enda
sneri hann sér við sem snarlegast og þaut upp
á þilfarið.
Einar skipstjóri bölvaði og dróst upp í lyft-
ingargatið. Hann sá skipverja standa í hvirf-
ingu á þilfarinu, sjóinn úfinn og illhryssingsleg-
an og hríðarhríslurnar seilast ógnandi tröll-
fingram eftir sólargeislunum, sem reyndu að
rjúfa mistrið, er byrgt hafði blátt austurloftið.
Einar fölnaði, leit á áttavitann, brá við hart,
missti af sér klossana og þaut upp á þilfarið.
,Allir upp! Við föram að rifa,“ grenjaði hann
svo hatt, að sjávardynur og vindgnýr megnuðu
ekki að kefja röddina.
Og Einar hamaðist. Færði til stýrið, rauk of-
an í lyftinguna og sótti þangað rifreipin, leit
eftir þvi að allt gengi sem fljótast og gaf sér
rétt aðeins tíma til að gjóta hornauga til hækk-
andi sjóa og þjótandi skýja.
Þá er lokið var við að rifa seglin kom hver
þotan annarri stærri. Við stýrið stóð Einar
skipstjóri, berhöfðaður, berhentur og á sokka-
leistunum. Á báða bóga spýtti hann munntó-
baki, og með tóbakslöðrinu ultu út ógreinilegar
upphrópanir, formælingar og fúkyrði, en við
fiskiskassann stóð stýrimaður og brosti gegn-
um særokið ... Nú hefði Jóni sáluga þótt gam-
an að standa við stýrið á gömlu konunni. Nú
hefði honum líkað lífið.
Um miðjan dag vora mörg skip lögzt við
akkeri á Sandvík í Djúpafirði. Vora þau mis-
stór og frá ýmsum stöðum og landshlutum.
Sum vora norðlenzk, önnur vestfirzk og enn
önnur sunnlenzk. Meðal skipanna var Hfldur,
er lá nú á ný fyrir tveim akkeram. Mörg höfðu
fengið ágætan afla góðu dagana, svo sem skip
þau, er legið höfðu á Langeyrarhöfn. Lá nú eitt
þeirra rétt hjá Hildi, og hafði það fengið eins
mikinn fisk og það hafði getað á móti tekið.
Sparaði skipstjórinn ekki að senda Einari tón-
inn og spyrja hann spjöranum úr. En svörin,
sem hann fékk, vora hvort tveggja í senn,
kuldaleg og gagnorð.
Þá er seglum hafði verið hlaðið gekk Einar
til lyftingar. Hafði hann á leiðinni til lands
klæðzt sjófötum og var ærið mikilúðlegur, þeg-
ar hann þrammaði aftur þilfarið. Niðri í lyft-
ingunni nam hann staðar, studdi höndum á
borðið og hvessti augun á loftþyngdarmælinn,
sem hækkað hafði að mun, síðan um nóttina.
Og nokkur augnablik stóð Einar grafkyrr. En
allt í einu brá hann við, greip mælinn oo tví-
henti honum á gólfið. Síðan studdi hann aftur
höndunum á borðið, hóf sig upp og lét fallast
með öllum sínum þunga á glerið.
í sömu svifum bar stýrimann að. Hann
horfði um stund á skipstjóra, gekk síðan tfl
hans, klappaði á öxl honum og brosti.
„Þetta var fallega gert! Alveg er ég viss um,
að Jón sálugi hefði farið nákvæmlega eins að í
þínum sporam.“
Einar sneri sér að stýrimanni, og veðurbarið
andlitið var fölt af geðshræringu. Loks settist
hann á bekkinn stjómborðs megin, tók af sér
sjóhattinn, strauk skallann og stundi þungan.
En félagi hans horfði vandræðalega niður
fyrir fætur sér. Hann var alltaf að verða van-
stilltari og vanstilltari, sá gamli. Þetta hlaut að
enda með slagi. Þeir fóra þá sömu leiðina, Jón
sálugi og hann. Og stýrimaður andvarpaði.
i
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. OKTÓBER 1998 1 1