Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.1998, Blaðsíða 16

Eftir Soffíu Auði Birgisdóttur
r
IEINNI af frægari skáldsög-
um Guðmundar G. Hagalíns,
Sturla í Vogum (1938), er að
finna þetta biðilsbréf:
Kæra Þorbjörg!
Eg get ekki sloppið að heiman,
því kallinn er lasinn og klárlega af
sér genginn eftir þetta stúss, sem
hann hefúr mátt standa í. Ég held
hann sé mestan part kominn yfir í
annan heim, svona í þankanum.
Svo ég sendi strákinn til þín, af
því að þessu liggur á. Ég er ekki
fyrir neitt orðaglingur eða inn-
pökkun á því, sem ég þarf að
segja. Mig vantar kvenmann til
frambúðar, því ég er farinn að
búa, og get ekki látið mér detta
aðra í hug en þig, að minnsta kosti
ekki svona í hasti. Þetta er þá
hreint og klárt biðilsbréf. Segðu
já eða nei við strákinn. Það dugir.
Ekkert að frétta nema ég skaut
mórauða tófu í fyrrinótt. Það er
ekki rétt gott á henni skottið, ann-
ars er hún falleg. Hana nú. Þar er
það búið.
Vertu kært kvödd.
Þinn kunningi
Sturla Þórðarson.
Þorbjörg sú sem biðlað er til
fellur fyrir Sturlu, líkt og tófan,
og sendir jáyrði sitt um hæl með
stráknum, án mikilla vangaveltna,
og verður úr hið traustasta hjóna-
band og standa þau Sturla saman
í blíðu og stríðu, svo sem sagan
segir frá.
Biðilsbréf þetta er ekki eina
kostulega sendibréfið frá karl-
manni til konu sem finna má í sög-
um Hagalíns. Eitt slíkra bréfa er
að finna í skáldsögunni Töfrar
draumsins (1961), sem ber undir-
titilinn: Saga um ástir og lífs-
draum karls og konu. Aðalper-
sónu þeirrar sögu, Ástu Bellónu,
berst bréf frá bónda sínum, Jóni
Jónssyni, alla leið frá Suður-Af-
ríku og samanstendur það af
tveimur erindum úr mansöng eftir
Sigurð Breiðfjörð:
„Flúði eg norður hálfu heims
og heiminn svo að kalla,
mér þú skorðin glampa geims
götu fylgdir alla.
Eða mundir lindah'n
lífs á götu þinni
þenkja stundum mjúkt til mín,
mannsíútlegðinni.“
Svipuð áhrif hefur Sturla - sá er
skrifaði biðilsbréfið hér að ofan - á
Þorbjörgu allt frá því þau hittast
fyrst þegar hún er vart af bams-
aldri:
Hún þurfti meria að segja ekki
annað en að heyra hann nefndan
eða verða hugsað til hans, til þess
að... að... já, að verða svona...
svona einhvern veginn skrýtin. Og
þetta heldur ágerðist, eftir hún
var orðin þrettán, fjórtán ára.
Hana dreymdi hann stundum.
Hann hafði handleggina utan um
hana og var að bera hana eitthvað
- hún vissi ekki hvert. Og það kom
fyrir, að hún gat eins og fundið
það í vökunni, hvar handleggimir
á honum höfðu komið við hana -
og þá roðnaði hún og varð undir-
leit.
Eitt einkennið á mörgum sög-
um Hagalíns er breytilegt sjónar-
hom frásagnarinnar. Þessa frá-
sagnaraðferð notar hann til að
koma á framfæri upplýsingum um
aðalpersónur sínar, sem þær geta
ekki sjálfar gefið vegna ímyndar-
innar um „hinn sterka, þögla“
mann. I gegnum augu annarra,
sérstaklega kvenna, rísa upp
þættir í persónuleika og atgervi
karlanna sem þeir era ekki færir
um að tjá, því það bryti í bága við
þá karlmennskuímynd sem haldið
er á lofti. Sérstaklega er Hagalín
uppsigað við hvers konar væmni,
eins og sjá má af hörðum dómi
hans um verk Einars H. Kvarans í
ritgerðinnii Nokkur orð um
sagnaskáldskap sem kom út árið
1923. Þar lýsir hann þeirri skoðun
sinni á verkum Kvarans að þau
séu væmin og stfll hans allt að því
smeðjulegur. Hagalín er ekki par
hrifinn af persónulýsingum Kvar-
ans og er honum einkum í nöp hið
viðkvæma og fölleita fólk sem
rekast má á víða í texta Kvarans.
Væmni er vitaskuld meðal annars
fólgin í tilfinningaþrangnum út-
málunum og slíkt láta karlmenn í
sögum Hagalíns ekki sannast upp
á sig. Þó bregður svo við að jafn-
vel þessi lyndiseinkunn, sem
Hagalín upphefur sem mest hjá
karlmönnum, þegjandahátturinn,
verður of mikil svo úr verður stór-
kostleg paródía, líkt og á við lýs-
inguna á Fal Betúelsyni í hinni
frábæra sögu af Kristrúnu í
Hamravík. Móður Fals, þeirri
góðu og gömlu Kristrúnu Símon-
Eitt einkenniO á mörgum sögum Hagalíns er breytilegt sjónarhorn frásagnarinnar. ardóttur, blöskrar svo sinnuleysið,
athafnaleysið og þegjandaháttur
„Karlmanns styrkleiki“
Nokkur orð um sendibréf, erótík og karlímynd í
skáldsögum Quðmundar Q. Hagalíns
Nú væri það kannski ekki í sjálfu sér
fréttnæmt að karlmaður sendi konu sinni
slíkar línur bréfleiðis nema vegna þess að
þetta er það fyrsta sem Asta Bellóna heyrir
frá eiginmanni sínum í þrjátíu og fjögur ár.
Eftir að hafa búið í átta hamingjurík ár með
konu sinni og getið með henni sex böm hélt
téður Jón Jónsson utan og hugðist vinna er-
lendis í nokkur ár til að fjölskyldan liði ekki
skort á íslandi. Svo til á hverju ári sendi
Jón síðan fjölskyldu sinni síðan peninga
(hálf önnur prestslaun á ári) en heimferðin
dróst og aldrei skrifaði hann konu sinni, né
öðrum, stafkrók þar til ofannefndar vísur
bárast henni þegar hann hefur verið fjar-
verandi í rúman þriðjung aldar.
Þótt bæði þessi bréf séu fáorð má úr
hvoru þeirra lesa eðlisþætti karlmanns sem
nokkuð algengt er að rekast á í verkum
Hagalíns. Segja má að sú „karlímynd“ sem
Hagalín metur mest, samkvæmt verkum
hans, sé þama lifandi komin. Þetta er karl-
menn sem era hreinir og beinir; traustir og
vinnusamir menn sem búa yfir heitum til-
finningum, þótt ekki séu þeir gefnir fyrir
„neitt orðaglingur". En þótt reiða megi sig á
þessa karla í gegnum þykkt og þunnt, sjást
þeir ekki alltaf fyrir í framkvæmdum sínum
og fyrirætlunum og geta þeir jafnvel bakað
Þótt bæði þessi bréf
séu fáorð má úr hvoru
þeirra lesa eðlisþætti
karlmanns sem nokkuð
algengt er að rekast á í
verkum Hagalíns.
sínum heittelskuðustu mikla óhamingju af
þess völdum, eins og dæmið með Jón Jóns-
son sannar. Það læðist reyndar að mér sá
granur að hér sé ekki aðeins um að ræða
„karlímynd" í verkum Guðmundar G. Haga-
Ííns, heldur eigi þessi lýsing við stóran part
íslenskra bókmennta, fomra sem nýrra.
Nægir í því sambandi að minna á hetjur ís-
lendingasagna og Bjart í Sumarhúsum.
En þótt hinn sterki, þögli maður sé sú
ímynd karlmennskunnar í sögum Hagalíns
kemur hann vel til skila tilfinningahita karl-
mannanna í texta sínum. Ekki síst leggur
hann áherslu á kynferðislegar ástríður
þeirra og aðdráttarafl - og óhætt að fullyrða
að verk Hagalíns séu vannýtt rannsóknar-
efni hvað þetta varðar. Erótískar lýsingar
era fjöldamargar og óvenju „safaríkar“ í
samanburði við íslenskar bókmenntir al-
mennt. Fyrrnefndur Jón Jónsson hefur
þessi áhrif á konu sínu Ástu Bellónu, þegar
hann loksins snýr aftur:
- hrollurinn hríslaðist eins og frostblóm
fram í brjóstin og út um handleggina og of-
an eftir bakinu og út ímjaðminar og þar um
allt - og niður í fætur. En kringum hjartað
var henni undarlega heitt, og hitann lagði
upp í andlitið, - hann roðaði vangana og
gerði a ugun gljá. . . Hún skalf, og þó var
henni heitt, því hún fann hita og kulda fara í
bylgjum og með slotum um allar sínar æð-
ar.
sonar síns í garð stúlkukindarinnar, Anítu,
sem sú gamla sér sem tilvalið konuefni til
handa honum, að hún lætur einskis ófreist-
að í að hvetja hann til dáða í kvennamálun-
um.
En hún gat nú samt ekki fengið það inn í
sinn þunna koll, hún Kristrún gamla Símon-
ardóttir, að hann reyndist sú deyfðarskepna
og sá hugsunarleysisaumingi, að hann bæri
sig ekki eftir henni Anítu, þegar hún þá var
orðin eins og hún nú var /... / Væri honum
Fal sjálfrátt, þá mundi þetta allt fara þá
leiðina sem beinust var og greiðust. .. En .
.. Humm.
Og Kristrún gamla brýnir þau bæði,
Anítu og Fal, til framkvæmda á sviði ásta-
lífsins - og hefur árangur sem erfiði - enda
væri Fal þá illa í ætt skotið ef hann lumaði
ekki á sannri karlmennsku eins og faðir
hans sálugi. Hann lætur loksins segjast og
fastnar sér konuna eftir þessi frýjunarorð
móður sinnar:
- Ef í þér væri, vesaldarauminginn, ein-
hver snertur af manndómsins veru, og þú
að einhverju litlu leyti værir líkur þínum
sæla föður, Betúel Hallssyni, þá yrði ekki
sól af lofti á þessu kvöldi, áður en þú hefðir
látið Anítu Hansen fínna þinn karlmanns
styrkleika -.
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. OKTÓBER 1998