Lesbók Morgunblaðsins - 10.10.1998, Blaðsíða 23

KAFFIÐ kemur að Miklabæ. Maddama Guðrún (Ólafía Hrönn Jónsdóttir) snýr kvöminni.
SOLVEIG örend á kistunni. Sigurjón bróðir hennar og séra Oddur harma orðinn hlut.
HÚN ER ekki margmál - „aug-
un eru henni sem tungan öðr-
um“. Hann er heillaður - skal
glaður hrópa nafn hennar svo
hátt að heyrist til hæstu tinda.
Síðan ætlar hann að eiga hana,
jaftivel þó hvíslað verði í
hverju homi að hann sé að
taka niður fyrir sig. Hann varðar hins vegar
ekkert um auð og ættir - það er hún sem skipt-
ir máli. Og lögin í landinu? Drottinn Guð ber
ekki ábyrgð á svoddan kreddum - þær eru
mannanna verk.
En allt fer á aðra leið. Valdamiklir menn
skerast í leikinn og búa svo um hnúta að hún
verður aldrei maddama á Miklabæ. Enda er
hún „illa siðuð og með eiturtungu“. Og hann?
Þegar allt kemur til alls er hann ekkert annað
en Drottins þjónn. Hún gefst þó ekki upp, get>
ur ekki og vill ekki lifa án hans, og heitir því að
dauð skuli hún njóta hans fyrst hún má það
ekki kvik. Fyrst fer hún, síðan hann - og loks
sökkva þau saman inn í eilífð alda.
Leikrit Ragnars Amalds, Solveig, er byggt á
sönnum atburðum sem áttu sér stað í Blöndu-
hh'ð í Skagafirði fyrir meira en tvö hundruð ár-
um. Varð á sínum tíma til um þá þjóðsaga.
Presturinn á Miklabæ, séra Oddur Gíslason,
týndist milli bæja að hausti til og fannst aldrei.
Eru til margar tiigátur um hvarf hans. Ein er
sú að kvendraugur nokkur, Solveig að nafni,
hafi valdið því. Segir sagan að þau hafi fellt
hugi saman en meðan Solveig lifði réð hún um
skeið innan stokks hjá klerki - eða þar til
hnappheldan var lögð á hann. Solveig varð þó
um kyrrt á Miklabæ en ef marka má sagnir tók
hún fásinni mikið og svipti sig lífi skömmu síð-
ar. Ekki fékk hún hinstu ósk sína uppfyllta, um
leg í vígðri mold, og á eftir það að hafa sótt að
presti hvar sem hann var einn á ferð og mest í
myrkri. Mun hún loks hafa dregið hann ofan í
dysina til sín.
Ragnar Arnalds segir ástæðuna fyrir efn-
isvali sínu einfalda - hann hafi lengi verið veik-
ur fyrir sögu þeirra Odds og Solveigar. „Liðnar
kynslóðir lifa í okkur öllum og fortíðin er mikii-
vægur þáttur í lífi okkar. Ég hef jafnframt búið
um árabil í Vannahlíð, í hjarta Skagafjarðar,
og þar er sögusvið þjóðsögunnai'. Ætli það sé
ekki nærtækasta skýringin.“
Heimildum ber ekki saman um það hvort
Oddur og Solveig hafi fellt hugi saman. I leikn-
um fer það aftur á móti ekki á milli mála. „Eins
og oftast þegai- leikverk byggð á sögulegum at-
burðum eiga í hlut er þráðurinn spunninn upp á
nýtt. Uppistaðan er vissulega sannsöguleg, fá-
einir einfaldir þræðir, en vefurinn sjálfur er al-
gjörlega á mína ábyrgð. Þetta er ekki leikgerð
þjóðsögunnar, heldui- verk sem byggir á eigin
forsendum. Ég hef ekki hugmynd um hvað var
á milli Odds og Solveigar, um það eru heimildir
mjög fáorðar. Þess vegna er val mitt frjálst."
Fyi’ri hluti leiksins er um samskipti Solveig-
ar og Odds í lifanda lífi. „Við verðum að hafa í
huga að tíðarandinn var mjög óvinveittur Sol-
veigu. Sú mynd sem við fáum af henni í þjóð-
sögunni er ákaflega neikvæð enda urðu það ör-
lög hennar að verða hötuð og fyrirlitin af mörg-
um kynslóðum - fordæða. Samúð fyrri kyn-
slóða var öll hjá Oddi. Hann var embættismað-
urinn sem varð fyrir þeim ósköpum að lenda í
klónum á Solveigu. Það er ekki mín saga - enda
ekki sannleikur málsins. Ég get mér til um það
hvernig þetta hafi gerst. Mitt leikrit er fyrst og
fremst saga um ástir sem náðu út yfir gröf og
dauða.“
Tímarnir breytast og mennimir með og
Ragnar segir þjóðsöguna bam síns tíma. Þess
vegna fari hún svona illa með Solveigu - hafi
enga samúð með henni. „Eitt af þvi sem dregið
er fram í leiknum er að seinni tíma kynslóðir
fóru að líta hana öðrum augum - hún sótti á
hugi Skagfirðinga æ meira og að lokum stóðust
þeir ekki mátið, grófu hana upp og lögðu í vígða
mold í Glaumbæ. Þar var mannúðarstefnan að
INN í
EILÍFÐ ALDA
Solveig er nýtt leikrit efHr Rggnar Arnalds sem frumsýnt
verður á Stóra sviði Þjóðleikhússins í lcvöld. Er þ ar lagt
út af atburðum sem áttu sér stað í Skagafirði á ofan-
verðri 18. öld og hafa verið skáldum hugleiknir. ORRI
PALL ORMARSSON fylgdist með Þjóðleikhúsfólki æfa
þessa ástar- og draugasögu og ræddi við höfundinn.
Morgunblaöiö/Þorkell
,ÉG VIL þig hér og nú og enga drauga úr fortíðinni.“ Séra Oddur (Þröstur Leó Gunnarsson)
og Solveig (Vigdfs Gunnarsdóttir) ganga í berhögg við siði samfélagsins.
verki og um leið þöi-fin á því að gera málið end-
anlega upp.“
Hvarf séra Odds er hinn dularfyllsti atburð-
ur og Ragnar neitar því ekki að ímyndunaraflið
hafi hvatt sig til dáða við skrifin. Orlög klerks
kalli á það að menn geti í eyðumar. „Hvarf séra
Odds var stórfrétt á sínum tíma - einhver
mestu tíðindi sem flugu um landið það árið.
Hann var biskupssonur og biskupar voru hálf-
guðir. Leyndardómurinn í kringum hvarf hans
setti líka ímyndunarafl fólks af stað. Leiðin sem
hann hvarf á, milli Víðivalla og Miklabæjar, er
stutt, tæpur kílómetri, og maðurinn riðandi.
Hvemig í ósköpunum gat hann horfið á þeirri
leið? Þar eru engar hættur. Þessi gáta verður
aldrei leyst Við verðum að láta okkur nægja að
geta í eyðumar.“
En er ekki full langsótt að hann haíi hafnað í
klóm afturgöngu? Er ekki Hklegra að hann hafí
fyrirfarið sér vegna þeirra hörmunga sem
gengu yfír landið í kjölfar Skaftárelda?
„Leikurinn sker ekki úr um það hvemig
dauða Odds bar að. Þar er fyrst og fremst
stuðst við hugmyndir fólks á þeim tíma sem
hann gerist og ýjað að ýmsum öðram svörum
enda alveg ljóst að margar kenningar voru á
lofti um það hvað orðið hefði af presti. Svo getur
auðvitað hver og einn áhorfandi svarað fyrir sig,
hvaða skýringu hann telur eðlilegasta. Ég er
næstum viss um að svörin eru mjög misjöfn enn
þann dag i dag. Það er vissulega rétt að þetta
voru einhverjir mestu hörmungatímar sem yfir
þjóðina hafa dunið - fólkið í landinu stráféll. En
dauði þessarar konu var Oddi áreiðanlega meira
áfall en þúsundimar sem dóu úr kröm.“
Að sögn Ragnars er Solveig öðram þræði
saga íslensks þjóðfélags á seinni hluta 18. aldar.
Tíma andstæðna, hafta og hefða. „Að sjálfsögðu
reyni ég að endurskapa hugarheim 18. aldar-
innar. 17. öldin var hin alræmda galdraöld og
galdratrúin var sannarlega ekki horfin á þeirri
18., þótt hætt væri að refsa mönnum fyrir gald-
ur. 18. öldin er einkum kennd við Upplýsingar-
stefnuna. Þá vildu hinir menntuðu einvaldar
uppfræða þjóðir sínar og Danakonungur var
engin undantekning í þeim efnum.“ %
Ragnar hefur fylgst með æfingum í Þjóðleik-
húsinu síðasta kastið - séð leikrit sitt lifna við á
fjölunum. Kveðst hann mjög ánægður með upp-
færsluna. „Leikhópurinn er frábær. Vissulega
mæðir mest á þeim sem leika þijú stærstu hlut-
verkin, Odd, Solveigu og Vigfiis sýslumann, og
þar er frábær leikur á ferð en það skemmtilega
er að öllum minni hlutverkunum era gerð alveg
sérstaklega góð skil líka. Þórhallur Sigurðsson
leikstjóri er afar hugmyndaríkur og næmur
maður og leikmynd Gretars Reynissonar er
stílhrein og sterk og tryggir hraða í sýningunni.
Mér hefur verið það einstök ánægja að sjá
hvemig sýningin lyftist dag frá degi.“
Um áratugur er síðan verk Ragnars voru síð-
ast á fjölum stóra leikhúsanna. Uppreisn á ísa-
firði var sýnt í Þjóðleikhúsinu 1986-87 og
Sveitasinfónía hjá Leikfélagi Reykjavíkur^
1988-89. Bæði nutu þau mikilla vinsælda. Er
Solveig til marks um það að hann ætli að láta
meira að sér kveða á þessum vettvangi í nán-
ustu framtíð?
„Ég hef skrifað fleiri leikrit en Solveigu á síð-
astliðnum áratug. Bæði söguleg verk og nú-
tímaverk, gaman og alvöru. Hin leikritin eru í
framdrögum og á þessu stigi verður ekkert um
það sagt hvað kemst á svið. Það er annarra að
ákveða. Hitt er annað mál að ég tilkynnti þegar
í upphafi þessa kjörtímabils að ég myndi ekki
gefa kost á mér í næstu kosningum. Mér ætti
því að gefast enn betri tími til að sinna þessu
hugðarefni mínu, að skrifa leikrit."
Leikendur í Solveigu eru Vigdís Gunnarsdóttr ►
ir, sem leikur titilhlutverkið, Þröstur Leó Gunn-
arsson, sem leikur Odd, Pálmi Gestsson sem
leikur sýslumann, Hjalti Rögnvaldsson, Ólafía
Hrönn Jónsdóttir, Baldur Trausti Hreinsson,
Lilja Guðrún Þorvaldsdóttir og Sigurður Skúla-
son. Lýsingu hannar Bjöm B. Guðmundsson.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. OKTÓBER 1998 23