Lesbók Morgunblaðsins - 21.11.1998, Síða 11

son var orðinn virkur listmálari á fyrsta tugi aldarinnar. í vatnslitamynd hans hér að ofan er lýsing á Reykjavík þessara ára: Konur á á leið inn í Þvottalaugar með þvottinn sinn.
Þær eru hér á „Hlemmi“, brúnni yfir lækinn við Rauðarárstíginn.
)ARINNAR 1901-1910
:eið Islandssögunnar
SEYÐISFJÖÐUR var í miklum uppgangi í byrjun aldarinnar og þar voru byggð nokkur glæsileg
hús, þar á meðal barnaskólabúsið sem kom tilhöggvið frá Noregi 1907.
ar. Þegar á Austui’völl kom lék hornaflokkurinn
„Ó, guð vors lands“, og söngflokkur söng upphafið
að aldamótaljóðum Einars Benediktssonar. Eftir
að Þórhallur Bjarnason lektor hafði haldið ræðu
af svölum Alþingishússins var aldamótanna beðið
með djúpri þögn. Um leið og Dómkirkjuklukkan
sló 12 var skotið upp flugeldum. Að því loknu
flutti Halldór Jónsson bankagjaldkeri ræðu af
þinghússvölunum og flutti miðkaflann úr alda-
mótaljóðum Einars Benediktssonar. Þar með var
dagskráin tæmd og fólk tók að tínast heim á leið.
Þetta geta varla talist merkileg hátíðarhöld á
mælikvarða nútímamannsins, en þeim sem þátt
tóku í þeim voru þau mikil upplifun.
Nær öll vatnsföll óbrúuð
Um aldamótin voru samgöngur á landi nánast
með sama hætti og verið hafði um aldir. Nær öll
vatnsföll voru óbrúuð. Meginbreyting í sam-
göngumálum á Islandi á 19. öld hafði falist í til-
komu strandferðaskipa en þeirra nutu einungis
þeir sem bjuggu við eða áttu greiða leið til þétt-
býlisstaða við ströndina. I þeim framfaranda sem
ríkjandi var hjá kynslóð aldamótanna höfðu menn
stórar hugmyndir um að færa samgöngur í það
horf sem best gerðist erlendis og var þá fyrst og
fremst horft til járnbrauta. Svo mikla trú höfðu
sumir stjórnmálamenn á framtíð járnbrauta á Is-
landi að halda má því fram með nokkrum rökum
að sú trú hafi tafið fyi'ir eðlilegiá vegalagningu
um landið. Öll ferðalög á landi varð að fara á hest-
um eða fótgangandi og voru því tímafrek. Valtýr
Stefánsson ritstjóri minnist þess á einum stað að
hafa ferðast á hestum úr Hörgárdal til Reykja-
víkur árið 1905, tók ferðin fímm daga og þótti
fljót ferð. í júlí árið 1902 komu sex þingmenn í
einum hópi gangandi suður Sprengisand, voru
þeir fimm daga á milli byggða. Þar sem því varð
við komið notuðu menn báta til þess að komast
leiðar sinnar. Hinn 16. maí árið 1901 fórst áttær-
ingur með fólk undan Eyjafjöllum í kaupstaðar-
ferð til Vestmannaeyja. Um borð voru 28 manns,
þar af 8 konur og bjargaðist aðeins einn maður.
Fólkið hafði lagt upp í blíðskaparveðri um morg-
uninn en báturinn sökk, að því er talið var vegna
ofhleðslu skammt undan Heimaey. A þessum
tíma kunni fólk almennt ekki að synda en mikið
átak var gert til þess að efla sundkennslu næstu
áratugina. Annað ámóta slys varð við Akranes ár-
ið 1905, þá fórst bátur á heimleið með fólk frá
Reykjavík. Þar fórust ellefu manns þar af fimm
systkin, allt ungt fólk. Þessi bátur var einnig tal-
inn hafa verið ofhlaðinn. A þessum tíma fyrir til-
komu Veðurstofu gat enginn séð fyrir veðrabrigði
nema með stuttum fyrii-vara. Lífið var stöðug
áhætta.
Þegar stjórnsýslan færðist alfarið inn í landið
með heimastjórninni 1904 má segja að hin ís-
lenska samgöngubylting hefjist að fullu og nokkr-
ar veglegar brýr voru byggðar á næstu árum. Ár-
ið 1905 var vígð brú yfir Sogið, sama ár á Jökulsá
í Axarfirði og á Fnjóská 1908. í tilefni konungs-
komunnar 1907 var ráðist í að leggja svonefndan
konungsveg frá Þingvöllum að Geysi og á þeirri
leið er Brúará, sem þá var brúuð. Vegaslóðinn
sem ruddur var með skóflum og hökum náði síðan
austur yfir Hvitá á Brúarhlöðum og fram Hiuna-
mannahrepp. Mun þessi framkvæmd hafa kostað
fímmtung íslensku fjárlaganna það ár. Þegar til
kom kaus konungur heldur að ferðast á hestbaki.
Vífilsstaðahælið og Kleppsspítalinn
Stórvirki voru unnin, á heilbrigðissviðinu og
veglegar sjúkrahúsbyggingar reistar, Kleppsspít-
alinn tók til starfa 1907 og Heilsuhælið á Vlfils-
stöðum 1910. Umræður um almennt hreinlæti
fóru vaxandi og nútímalegri kröfur gerðar um
hreinlæti í nánasta umhvei’fi. Mannaskítur hafði
öldum saman verið nýttur til áburðar á íslandi
eins og annars staðar en með vaxandi bæjar-
menningu kvörtuðu æ fleiri yfir ólykt. Það sem
losað var úr kömrum Reykvíkinga var notað til
áburðar á grasbletti bæjarins og er yfir þvi kvart-
að í einu bæjarblaðanna að túnbletturinn fyiár
frarnan menntaskólann sé „albreiddur af samsett-
um jafningi af mannaskít og kúamykju, svo ófært
má heita út úr húsum.“
Fyrir tíma ritsímans, sem Iagður var til lands-
ins árið 1906 voru fréttir oft lengi að berast til
landsins og þó sérstaklega áfram til annarra
landshluta. Þegar Rristján IX lést þann 29. janú-
ar 1906 barst fréttin um andlát hans til landsins
sama dag. Fyrirrennari hans Friðrik VII dó 15.
nóvember 1863. Fréttin um andlát hans mun hafa
borist með skipi til Skagastrandar 27. mars 1864
þ.e. næstum fimm mánuðum siðar. Þegar ferða-
maður úr Skagafirði kom suður yfir Holtavörðu-
heiði mánuði síðar komst hann að því að þar vissu
menn enn ekkei't um andlátið.
I byi’jun aldarinnar var íslands nánast hafn- p
I-
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. NÓVEMBER 1998 1 1