Lesbók Morgunblaðsins - 12.12.1998, Blaðsíða 13

SKALLA-GRÍMUR-Kveldúlfsson.
BERGÞÓRA Skarphéðinsdóttir.
GUÐRÚN Ósvífursdóttir.
STEINUNN Refsdóttir skáld.
Kveldúlfsson rógborinn. Grímur, sem snemma
var lengt nafn hans í Skalla-Grímur, leitaði
bóta, en neitaði að gerast hirðmaður konungs.
Hann gekk fyrir konung með tólf fylgjara og
voru margir þeirra hamrammir og tröllum lík-
ari en mennskum mönnum. Skalla-Grímur
storkaði konungi mjög, kvað sig lítt færan að
veita honum þá þjónustu sem hann vildi og vert
væri. Urðu þau orð varla misskilin.
Síðan bjuggu þeir félagai', og svo Kveldúlfur,
skip sitt til Islandsferðai', og höfðu áður komið
fram greypilegum hefndum, og orti Grímur um:
Nú er hersis hefnd
við hilmi efnd;
gengur úlfur og örn
of ynglings böm.
Flugu höggvin hræ
Hallvarðs á sæ.
Grár slítur ari
undir Snarfara.
Undir eru sár; Hallvarður og Snarfari vinir
konungs, ari=örn.
I atganginum hafði runnið berserksgangur á
Kveldúlf, en eftir á varð hann miklu ómáttugri
en að vanda og dó í hafi. En Skalla-Grímur
nam mikið landflæmi á íslandi og setti bæ sinn
að Borg á Mýrum. Með honum komu hinir
tröllauknu vinh' hans: Ani, Grímúlfur, Grani,
Þorbjörn krumur, Þórður beigaldi, Þórir þurs,
Þorgeh' jarðlangur. Sjáum við ekki liðið fyi'ir
okkur svona nokkurn veginn? Dóttir Þóris
þurs var Þórdís stöng.
Skalla-Grímur var mikill bóndi, veiðimaður,
járnsmiður og skipasmiður. Kafaði hann ofan á
hafsbotn eftir steini til að lýja járn sitt við, og
var svo þungur að nú mundu ekki meira hefja
fjórir menn. Stóð á mörgum fótum fjárafli
Skalla- Gríms. En það sagði hann í vísu, að sá
sem vildi auðgast á járnsmíði, þyrfti að rísa ár,
og vönduðu húskarlar hans um fótaferðina.
Skalla-Grímur fékk ágætrar konu, Beru
Yngvai'sdóttur, og var þó nokkuð grimmlynd.
Eignuðust þau mörg börn, en upp komust Þór-
unn, Sæunn, Þórólfur og Egill, sjá fyrr.
Þórólfur var eftirmynd nafna síns Kveldúlfs-
sonar, en Egill eftirmynd föður síns. Ekki var
þó kært með þeim feðgum.
í hamremmi sinni drap Skalla-Grímur í leik
vin Egils, Þórð Granason, og var þá orðinn svo
óður að hann flaug á Egil, sem enn var á ung-
lingsaldri. Þetta sá Þorgeður brák, fóstra
Egils, ambátt karlgild að burðum og mjög fjöl-
kunnug. „Hamast þú nú, Skalla-Grímur, að
syni þínum“. Grímur lét þá lausan Egil, en elti
Þorgerði út af bergi í Digranesi. Komst hún á
sund. En Skalla-Grímur kastaði efth- henni
steini og setti milli herðanna, og kom hvorugt
upp síðan. Þá var Egill allreiður og hjó til bana
vildarhúskarl fóður síns. Ræddust þeir feðgai'
þá ekki við og langtímum saman ærið fátt.
í orustunni á Vínheiði í Englandi 937 áttu
þeir bræður, Egill og Þórólfur, meginþátt í
sigri Aðalsteins konungs á Ólafi kvar-
an(rauða)Skotakonungi. En sigurinn var dýr-
keyptur. Þórólfur féll, og Egill mælti ekki fyn'
en konungur hafði gert honum mikinn sóma í
fébótum. Sjálfur hafði Egill sýnt minningu
bróður síns mikla virðingu í greftri hans og eft-
irmælum, og var ekki sínkur á haugfé.
Konungur lét færa Agli tvær níðþungai' kist-
ur, fullai' af silfri. „Kistur þessar, Egill, skaltu
hafa, og ef þú kemur til íslands, skaltu færa fé
þetta fóður þínum; í sonargjöld sendi ég hon-
um, en sumu fé skaltu skipta með frændum
ykkrum Þórólfs."
Aldrei skilaði Egill fóður sínum fénu. Þegar
Skalla-Grímur fann á sér feigð, kallaði hann til
fjárins. Egill, sem vissi gleggst um efnahag
fóður síns, svaraði: „Er þér nú féfátt, faðir?“ og
skilaði engu.
Þá tók gamli maðurinn það til ráðs að
sökkva í jörðu öllu lausafé sínu, svo að ekki
yrði Agli að gagni. Síðan dó Grímur og sat uppi
stinnur og stirður á rekkjustokki og ekki mjög
bifanlegur. Sent vai' í ofboði eftir Agli, sem
ekki var heima. Hann tók í herðar Skalla-Grími
og kneikti hann aftur á bak og veitti honum ná-
bjargir. Síðan var rofinn veggur og Grímur
borinn út um raufina, að hann færi ekki um
bæjardyr, ef hann gengi aftur. Síðan var hann
heygður í Digranesi, og með hestur hans, vopn
og smíðartól. „Ekki er þess getið, að lausafé
væri lagt í haug hjá honum.“
Egill tók þar við arfi, löndum og lausum aur-
um.
FLUGNAVAÐUR:
NOKKUR ORÐ UM
„FLUGUR OG FJÖLL"
MATTHÍASAR VIÐARS
EFTIR KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
AÐ ERU ekki flugumar á hon-
um“, sögðu Vestur-íslendingarn-
ir við Winnipeg-vatn um skilríka
menn, grandvara og falslausa.
Matthías Viðar Sæmundsson dós-
ent sendir mér nokkrar flugur í
greinaflokki sínum, „Flugur og
fjöll“, sem nýverið hefur birst í
Lesbók Morgunblaðsins.1 Greinaflokkur þessi,
sem að formi til er stílæfingar um allt milli
himins og jarðar, er að einhverju leyti skrifað-
ur til höfuðs ádrepum mínum á póstmódernis-
mann sem birtust fyrir rúmi ári á sama vett-
vangi.2
Matthías kemst á mikið flug í texta sínum og
er þá á köflum í senn fyndinn og skemmtilega
ósvífinn. Slíkum mönnum fyrirgefst margt.
Hann virðist hins vegar ekki meta mér til
tekna viðleitni í líka átt heldur lítur hvatvíslegt
orðalag í greinaflokki mínum sömu vandlæt-
ingaraugum og sú gamla frú Grundy sem
þekkt er meðal enskumælandi þjóða.
Að svo miklu leyti sem skrif Matthíasar
koma málefnum og rökum við - og þau gera
það raunar á stöku stað - þá hef ég þegar
mætt gagnrýni af sama tagi, bæði í áréttingum
mínum um póstmódernisma sem birtust í Les-
bókinni og í ritgerð í Tímariti Máls og menn-
ingar.3 Bendi ég þeim lesendum sem hug hafa
á að grufla í hinum dýpri forsendum póst-
módernismans og andófsins gegn honum á þær
ritsmíðar. Mér er umtalsverður sómi að lögu-
neytinu með þeim andans mönnum, Þorvaldi
Thoroddsen, síra Hannesi Árnasyni, Hannesi
Hafstein, Indriða Einarssyni og fleirum sem
Matthías er svo vinsamlegur að telja til lags-
bræðra minna. Svigurmælum hans um
„spaugilegan hroka“ minn, „hrikalega sjálfum-
geði“, „misskilning" og „úrtínslu" (MVS, I, II,
III) kann ég ekki að svara. Þá vil ég ekki held-
ur íþyngja lesendum Lesbókar með upplapi
eigin raka. Ég ætla því að láta nægja að bregð-
ast við fjórum beinum rangtúlkunum Matthías-
ar á máli mínu.
I fyrsta lagi gerir Matthías mig að talsmanni
frumstæðrar „raunsæishyggju" um samband
tákna tungumálsins og tilvísana í hinum ytri
heimi (MVS, I). Sú „raunsæishyggja" kom ein-
ungis fyrir í greinaflokki mínum er ég lýsti
þeim söguskilningi póstmódernista, með
Foueault í broddi fylkingar, að hún hefði verið
allsráðandi hjá heimspekingum og listamönn-
um fram á ofanverða síðustu öld. Staðreyndin
er hins vegar sú að flestir málsmetandi heim-
spekingar hafa frá fornöld átt í þungum þönk-
um um hið lævísa samband tákna og tilvísunar.
Eini heimspekingurinn sem ég man eftir sem
talsmanni bernskrar „raunsæishyggju“ í skiln-
ingi Matthíasar heitir Friedrich Engels. Sú
veraldarhyggja sem ég boða er engin dólga-
þekkingarfræði í anda hans.
Matthías hneykslast, í öðru lagi, ótæpilega
yfir því að ég skuli vísa til heimspekingsins
góða Nietzsches sem „brjálæðings" og hugs-
ana hans sem „heilakasta" (MVS, I). Matthíasi
láist að geta þess að orðið „brjálæðingur“ var
innan gæsalappa í grein minni. Það birtist er
ég greindi frá túlkun póstmódernista á tilkomu
módernismans og viðbrögðum hefðbundinna
heimspekinga og vísindamanna við honum.
„Brjálæðingur með heilaköst" var ekki lýsing
mín á Nietzsche heldur sú einkunn sem póst-
módernistar segja að hann hafi fengið hjá and-
legum skoðanasystkinum mínum: „ginningar-
fíflum skynsemishyggju" (MVS, I). Þessi inn-
römmun öll var að vísu nokkuð flókin og ef til
vill ekki von að Matthías skildi hana; hefði þó
vorkunnarlaust átt að sjá ljósið er ég útskýrði
málið í áréttingum mínum.4 Hefðbundnir heim-
spekingar líta fráleitt á Nietzsche sem „höfuð-
andstæðing" sinn (MVS, I); ég hef meðal ann-
ars gert mér mat úr andmælum hans gegn úr-
valshyggju (elítisma) í nýlegi'i grein.5 Raunar
er mest af því efni sem Matthías segir réttilega
að nú sé helgað verkum Nietzsches ættað úr
vöruskemmum „hefðbundinnai' heimspeki".
Þriðja rangtúlkun Matthíasar snertfr þrá-
hyggju hans um fljótandi úrgangsefni manns-
líkamans. Hann vitnar, innan gæsalappa, i orð
mín um að viðhorf póstmódernista séu á borð
við „hland“; og þetta segi ég „margsinnis“
(MVS, IV). Nú vill þannig til að orðið „hland“
er mér ekki sérstaklega munntamt og því ráð-
gáta að ég skyldi hafa notað það. Lausn gát-
unnar var hins vegar einfóld. Leit með „find“-
skipuninni í Word, sem aldrei lýgur, leiddi í
ljós að þetta orð kemur hvergi fyrir í greina-
flokki mínum. Ég veit að póstmódernistar
blása á trúnað við texta annarra eins og hverja
aðra afdankaða goðsögn, en er þetta ekki full-
langt gengið? Eina skýringin sem mér dettur í
hug á þessari sérkennilegu ívitnun Matthíasai'
er sú að á einum stað i texta mínum kom fyrir
orðtakið „að skvetta úr skinnsokk sínum“, sem
upphaflega merkti „að kasta af sér vatni“. En
ég hélt að nýmerkingin sem ég léði þessu orð-
taki þar væri sprottin af hvötinni til að skapa
nýjar og nýjar myndhverfingar, er Matthías
dásamar sem eina „af frumþörfum manneskj-
unnar“ (MVS, I)!,
í fjórða lagi: Ég hef eins og fleiri bent á
hvernig póstmódernismi, eða raunai' ákveðin
tegund hans, geti ýtt undir kynþáttahatur og
tortryggni manna í millum. Matthías setur
þessa ábendingu mína upp sem hallærislega,
ógilda rökfærslu: „menn skilja ekki hver annan
til fulls; ég er maður; ergó: mig langar til að
berja aðra menn sundur og saman!“ (MVS,
IV). Þetta er bráðsniðugt, ekki satt? Öllum
sem skilja vildu mátti þó Ijóst vera að ég var
einungis að benda á alþekkta sálfræðilega og
sögulega tilhneigingu: Áherslan á að annað
fólk sé ekki eins og við, heldur af öðru andlegu
sauðahúsi og einangrað í ógagnsæjum fram-
andleik, er algeng undfrrót kynþáttahaturs og
mismununar gagnvart jaðarhópum. Þarf
naumast að minna Matthías á hvers konar rök
voru notuð til stuðnings aðskilnaðarstefnu
stjórnvalda í Suður-Afríku fram á síðasta ára-
tug eða í suðurríkjum Bandaríkjanna fram á
þann sjöunda. Við „umfeðmingar" - en svo
kallaði Stephan G. sig og aðra „universalista"6
- eigum það augljósa svar við þessum rökum
að sálum fólks svipi saman meðal dökkleitra
Súdanbúa og ljósleitra Grímsnesinga. Slíkt
svar er eitur í beinum póstmódernista; og það
skelfír mig.7
Dr. Árni Björnsson þjóðháttafræðingur
kvartar yfir því í nýlegri svargrein til Matthí-
asar Viðai's Sæmundssonar af öðru tilefni að
Matthías leggi honum fullyrðingar í munn svo
að jaðri við meiðyrði. „Ég skil blátt áfram ekki,
af hverju sumir menn virðast ekki getað fai'ið
rétt með“, segir Árni.8 Ég er ekki eins hart
leikinn og Árni en spyr þó, í ljósi rangtúlkan-
anna hér að ofan, hvers vegna Matthías kjósi
að fara svona frjálslega með sannleikann? Éru
skilin milli raunheimsins annai's vegar, þar
sem menn skrifa á Hyundai-tölvur hugleiðing-
ar um tíðai-anda í aldarlok og reyna að fara
bærilega rétt með tilvitnanfr í aðra, og hins
vegar heims „töfra og drauga“ ef til vill ekki al-
veg skýr í huga Matthíasar? Svo mikið er víst
að skyld hvöt vfrðist búa að baki andófl hans
gegn Árna (er hafði leyft sér að vefengja út-
breiðslu drauga- og hindurvitnati’úar Islend-
inga í fortíð og nútíð) og mér: að vísindahyggja
20. aldai' sé ef til vill ekkert réttari - ekkert
mefr í takt við veruleikann - en það sem tals-
menn hennar kalla „kreddur og vitleysu“
(MVS, IV).
Þetta er sjónarmið út af fyrir sig. Matthías á
þakkir skildar fyi-ir að tjá aflýsingu sína og þá-
tíðarþrá umbúðalaust. Hann gengur líka ekki
skáhallt heldur beint að kjarna póstmódern-
ismans er hann skopast að mannhyggju í hefð-
bundnum skilningi, hugmyndum um einstak-
linga sem uppsprettu varanlegrai' merkingar,
vonum og draumum upplýsingarmanna um
rétta skynjun og tilgangsríkt samhengi, bar-
áttu þefrra gegn hjátrú og hindurvitnum:
„Hvað er hjátrú annað en skynsemi annan-a
þegar allt kemur til alls?“ spyr hann (MVS,
IV). Við síðalningar upplýsingarinnar trúum
hins vegar enn á mannúð, merkingarbæi't líf,
sannleika og samhengi. Við trúum því að fólk
eigi ekki úr öðru að spila í lífinu en sameigin-
legi'i skynsemisglóru sinni og að afrakstur
hennai', heimspeki og vísindi, geti fært okkur
ofm'lítið nær drauminum um fagurt mannlíf.
Flóknari er nú deilan um póstmódernismann
og flugur hans ekki.
Tilvísanir:
1 „Flugur og fjöll“, Lesbók Morgunblaðsins, 14. nóv. - 5.
des. (1998). Eftirleiðis verður vísað til greinaflokksins í
sviga í megmmáli (með MVS + númeri greinar).
2 „Tíðarandi í aldarlok", Lesbók Morgunblaðsins, 6.
sept. til 8. nóv. (1997).
3 „Tíðarandi í aldarlok: Málsvöm heimspekings - Arétt-
ingar um póstmódemisma, eftirmáli", fyrri og síðari
hluti, Lesbók Morgunblaðsins, 24. og 31. jan. (1998);
„Leiðinlegt er myrkrið: Um póstmódemisma, framfarir,
frjálslyndi - og tvígengil Þorsteins Gylfasonar", Tímarit
Máls og menningar, 59 (4) (1998).
4 „Áréttingar Um póstmódernisma”, 24. jan., c)-liður.
6 „Stórmennska", Skirnir, 172 (vor 1998), bls. 126-27.
6 Stephan G. Stephansson, Bréf og ritgerðir, III
(Reykjavík: Gutenberg, 1947), bls. 137.
7 Um andlegan skyldleika póstmódernisma og „kenn-
inga“ Hitlers og Mussolinis um afstæði visinda og sið-
ferðis má að auki fræðast hjá Þorvaldi Búasyni í grein
hans, „Prakkarastrik í háskólasamfélagi: ‘Sokal-senn-
an’“, Afmælisrit Daviðs Oddssonar (Reykjavík: Bókafé-
lagið, 1998), bls. 895-96.
7 Arni Björnsson, „Trú og efi“, Skírnir, 172 (vor 1998),
bls. 167.
Höfundur er prófessor í heimspeki við Hóskólann ó
Akureyri.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. DESEMBER 1998 1 3