Lesbók Morgunblaðsins - 12.12.1998, Blaðsíða 14

Á KISTUÖLDU. Hágöngur í baksýn.
ÉG VEIT
UM STAÐ
EFTIR ELÍSABETU JÖKULSDÓTTUR
E ilsku Vatnajökull, qaman að sjó þiq, datt út úr mér
1 oksins þeqar éq qat saqt eitthvað. Vonarskarð var
miklu stærra oq tilkomumeira en éq hafði qert mér í
huqarlund, það var óralanqt niður oq svartir sandar oq
qrænir dýjamosar fléttuðust saman ó botninum.
NÆTURSTAÐUR í Vonarskarði.
SVO KOM að því að ég hætti að
hugsa og rann saman við
óþekkta vidd sem skilningarvitin
þó námu. Tilfinning um að mað-
ur standi í ljósum logum og sé
örlítill flöktandi logi. Logi sem
bregður birtu á heiminn svo ferð
mín verður Ijósari. Þó ég eigi
þetta íína land til að ferðast í er ég alltaf í mín-
um heimi. Stundum snertast heimarnir, landið
mitt og ég. Rennum saman og verðum eitt.
Þannig finn ég að ég sé raunverulega til. Og
tilað þetta skilningarvit opnist verð ég að gefa
allt, gefa mig alla. Ef ég gef mig alla á ég auð-
veldara með að taka á móti. Skilningarvitin
verða næmari. Og samruninn magnaðri.
Einu sinni fór ég yfir Sprengisand. Ég gekk
alla leiðina og hugsaði margt með sjálfri mér.
Svo kom að því undursamlega augnabliki þeg-
ar ég hætti að hugsa og rann saman við feg-
urðina, óendanleikann, víðáttuna, eilífðina,
villtan tímann og leyndarmálið. Ég verð að
eiga leyndarmál. Sagan er aðeins ýkt, ég hef
aldrei gengið þarna yfír en dreymir um það
einn góðan veðurdag og þá vil ég ekki þurfa að
krækja fyrir miðlunarlón og stóriðjuskýja-
bólstra á leið minni. Ég hef reyndar ekið yfir
sandinn. Þegar ég var orðin viðþolslaus af for-
vitni yfir því að heyra þessa frægu þögn. Einn
daginn þoldi ég ekki lengur við og tók næstu
rútu yfir Sprengisand. Eg var eini Islending-
urinn íyrir utan par sem hafði unnið ferðina í
happdrætti. Annars voru þetta allra þjóða
kvikindi í lopapeysum. Við ókum yfir enda-
lausan sandinn, svartan og gráan, svo lengi að
það varð absúrd og þegar við komum í Bárðar-
dal um kvöldið virkaði græni liturinn einsog
ofsjónir. Þetta var í júní, það snjóaði og bíllinn
festist í snjóskafli en annars fór dagurinn í
þetta að keyra yfir þennan óskaplega mikla
sand sem varð einsog algleymisástand. Að
hluta til friður frá landslagi, formum, útlínum,
reglu, girðingum, einhverju mældu og fyrir-
framgefnu. Ef þessi sandur var einsog eitt-
hvað var það óígandi hafið. Á því sekúndubroti
þegar ólgan er dauðakyrr.
Sprengisandsleið liggur uppúr Þjórsársdal
og þegar við keyrðum framhjá Heklu sýndist
hún gjósa pínulítið en í útvarpsfréttum heyrð-
ist að ferðamaður hefði verið að grilla á toppn-
um. Á leiðinni var stoppað til að skoða sig um
eða borða nesti. Þú getur séð mig sitjandi á
svörtum öldutoppi að naga kótelettu og horfa
gáttuð á jöklakrúttin í fjarskanum þegar
næsta alda kemur æðandi. Bflstjórinn benti á
örsmá, örlítil öræfablóm sem leyndust bak við
steina og ég varð svoleiðis að píra augun til að
sjá þau. Orverur í titrandi tilbeiðslu. Eitt var
íslandsblátt og hét Karlmannstryggð. Afbrigði
af rós sprettur í sandinum, ofurfíngerð og
skarlatsrauð. Menn hafa stungið rósina upp og
borið í bæinn til að rækta í görðum og gróður-
húsum en þar visnar hún og deyr. Hún dafnar
aðeins á öræfum þar sem brjálaðir snjóstorm-
ar og frosthörkur ráða mestanpart ríkjum.
Kannski nærist þetta blóm á þögninni.
Þannig skrölti bfllinn áfram og leiðsögu-
maðurinn dældi í okkur þjóðsögum, drauga-
sögum og örnefnum. Hann þagði stundum
sem betur fer en fékk okkur Islendingana til
að taka lagið í Ríðumriðumrekumyfirsandinn í
miðjunni á Islandi. Miðja landsins liggur
nefnilega á Sprengisandi og þar er hlaðin
varða til sannindamerkis. Beinakerling heitir
varðan. Ég stal steini úr sandinum og stakk í
vasann til að minna mig á að miðjan er
kannski þar sem þú ert hverju sinni. Þannig er
hægt að taka mið. Á einum stað heitir Kistu-
alda, þar var líka hlaðin varða, minnismerki
um ást. Einu sinni hittust hér maður og kona
utanúr heimi, það var ást við fyrstu sýn, þau
giftu sig við fyrsta tækifæri og vitjuðu lands-
ins á hverju sumri. Svo veiktist konan og dó og
varð manninum harmdauði en til að verða við
hinstu ósk hennar kom maðurinn hingað til að
reisa vörðu um ástina í brjóstum þeirra og til
GREINARHÖFUNDURINN á Sprengisandi.
landsins sem þau unnu svo heitt. Af Kistuöldu
sést vítt til allra átta; Hekla, Hofsjökull, Lang-
jökuli, Vatnajökull, Kerlingarfjöll, Hágöngur
blasa við og gott ef ekki glittir í Keili þar sem
einhver var að vínka fyrir tuttugu árum en eitt
vínk getur verið tuttugu ár á leiðinni. En þau
eru hérna enn maðurinn og konan þegar þau
sáust í íyrsta sinn. Og núna þessi varða.
Við vorum búin að keyra í hundrað ár þegar
komið var í Sæluhúsið í Nýjadal. Grænn dalur
birtist í svörtu sandhafinu, hann gengur úr
Tungnafellsjökli sem er fjólublár og rauður og
blá áin eins og liðugur spegill. Nýidalur er líkt
og Þjófadalir á Kili uppspretta þjóðsagna um
útilegumenn og útópíu á leyndum stað. Mig
ljingaði til að verða eftir í sæluhúsinu. Óvænt.
Óundirbúið. Sofa þar um nóttina, eina öræfa-
nótt. Ég lét það ekki eftir mér en síðan hefur
draumurinn greinilega blundað vært því að
síðasta sumar tók ég uppá því að láta hann
rætast. En áfram héldum við eftir veginum
sem hlykkjaðist um þessa svörtu eyðimörk.
Ailt þetta grjót. Sandur,_sandur og meiri sand-
ur. Og enn meira grjót. Ég var sosum ekki far-
in að heyra neitt sérstakt þó ég kynni ljóm-
andi vel við mig. Þegar við stoppuðum voru
einhverjir að spjalla eðajjað heyrðist skóhljóð
eða brak í nestispoka. Eg var hálfpartinn að
vonast til að leiðsögumaðurinn mundi biðja
okkur fallega um að þegja. í einum áfangastað
þegar við vorum meiren hálfnuð fann ég að við
svo búið mátti ekki standa og ákvað að stinga
af frá hópnum, staðráðin í því að heyra öræfa-
þögnina ef hún væri einhver. Ég skaust burtu
og í hvarf. Þá gerðist það. Ég trúði vart mín-
um eigin eyrum. Ég var hrifin burtu og um-
lukt kynngimögnuðum krafti eða svo ég orði
þetta hreint og klárt: Ég heyrði tónlist. Það
var engin venjuleg tónlist. Það var einsog upp-
spretta tónlistarinnar, tónlist sem fór hamför-
um, tónlist sem var að verða til, villt, óhamin,
handan tilfinninga og hugsana. Tónarnir
sveifluðust af óútreiknanlegri dýrð og krafti.
Það var verið að leika á öll hljóðfæri heimsins
uppá líf og dauða. (Þögn.) Síðan hef ég trúað
því að tónlistin verði til á öræfum og streymi
þaðan til byggða. Kannski er allt búið til úr
þessu efni, tónlistinni, og hálendið svo heilagt
vegna þess að tónlistin er þarna. Ég varðveitti
leyndarmálið einsog hamingju mína og nærð-
ist á því. í sömu ferð sá ég Dettifoss í fyrsta
skipti og gat ekki slitið mig í burtu. Ég stóð
bara þarna dolfallin á blautum og sleipum
klettunum og þessi mórauða, ærandi, tryllta
sjón sem kallaði sig foss og fossinn hlýtur að
hafa dáleitt mig því alltíeinu heyrði ég að það
kom söngur úr mér, byrjaði á leyndum stað í
líkamanum, streymdi um innyflin, dunaði um
blóðið, titraði í beinum og fann sér leið út um
varirnar. Svo stóð ég á brúninni og söng. Af
því að Dettifoss var búinn að dáleiða mig.
Hugsaði ekki en rann inní algleymisástand
söngsins. Kannski hafði ég bara breyst í blóm.
Eða breyst í eitthvað annað en sjálfa mig eða
kannski hafði ég einmitt breyst í sjálfa mig.
Ég var einsog pínulítill feiminn guð sem tilbið-
ur foss sinn og deyr.
Söngurinn kviknaði ósjálfrátt og magnaðist.
Og ég rétt stóðst mátið að fleygja mér í foss-
inn. Kannski bjargaði söngurinn mér. Því þeg-
. 1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. DESEMBER 1998