Lesbók Morgunblaðsins - 12.12.1998, Blaðsíða 16

EFINN ER
FYLGIFISKUR
LEIKHÚSSINS
Eyvindur Erlendsson er að setjg upp leikritið Búasögu
eftir Þór Rögnvaldsson, sem frumsýnt verður hjá
Leikfélagi Reykjavíkur milli jóla og nýárs. ÞORNY
JÓHANNSDÓTTIR tók leikstjórann tali.
EYVINDUR Erlendsson er svo
sem ekkert hrifinn af því að
fara í blaðaviðtöl og í upphafi
samtals okkar spyr ég hann
hvers vegna. „Æli, mér finnst
blaðaviðtöl eitthvað hálf til-
gangslaus,“ segir hann. Og þar
með er tónninn sleginn. Hann
heldur áfram og vitnar í Guðberg Bergsson
sem sagði eitt sinn að blaðaviðtöl segðu
hvorki eitt né neitt um manneskjuna en
væru í mesta lagi vitnisburður um það
hvemig skapi fólk væri í daginn sem viðtalið
er tekið. Eyvindur er að ljúka vinnuvikunni
hjá Leikfélagi Reykjavíkur. Ferð okkar er
heitið austur fyrir Fjall, að Hátúni í Ölfusi
þar sem Eyvindur býr ásamt börnum og
buru. Það er ekki gott að segja í hvernig
skapi hann er.
„Það er ætlast til að málsmetandi leikhús-
fólk, rithöfundar og annað listafólk strái um
sig oddhvössum hnyttiyrðum hvenær sem
það opnar munninn í fjölmiðlum, já eða ein-
hverjum gullkomum. Og ef talað er við bisk-
upinn er ætlast til að hann svari á ákveðinn
biskupslegan hátt um kirkjuna og þjóðfélag-
ið. Fólk svarar í sama lit og spurt er. Þar af
leiðandi er ekkert að marka hvað það segir í
íjölmiðlum, því allir vita að svörin em öll eft-
ir bókinni.“
Eyvindur færir umræðuna aftur að leik-
húsinu. „Sé maður beðinn að svara spurning-
um blaðamanna á borð við: Hvernig finnst
þér íslenskt leikhús í dag? er enginn sem
getur svarað af alvöru, það hlýtur alltaf að
verða að einhverju leyti misheppnað og yfir-
borðskennt. Enginn vill eða getur sagt skoð-
anir sínar umbúðalaust. Þá á hann á hættu
að særa starfsbræður sína, eða verða sjálfur
fífl og asni, nema hvort tveggja sé.“ Hann
heldur áfram og kemst að niðurstöðu:
„Kannski væri helst reynandi að segja mein-
ingu sína umbúðalaust en það er ekki á hvers
manns færi!“
Söfnuðurinn og leikhúsið
Afram með smjörið og ekki veit á gott að
sp.yrja um leikhús á Islandi í dag! En af
hverju fer fólk í leikhús?
„Uppspretta þess áhuga sem dregur menn
í leikhús getur verið margvísleg. Fólk er að
fara út. Sumir eru að fara út í hóp og aðrir
sækjast eftir því að vera með í því sem er að
gerast. Einhverjir sækjast eftir andköfum
hjá sjálfum sér yfir því sem fram fer á leik-
sviðinu. Svo er náttúrlega algengt að fólk
sækist eftir því að horfa á ævintýri um ein-
hverjar persónur sem eru fyrir utan hvers-
dagsleikann eins og Línu Langsokk sem get-
ur allt, má allt og gerir allt.
Bókmenntafólk fer í leikhús til að heyra
bókmenntatexta og gerir ekki aðrar kröfur
til leikarans en að hann fari sómasamlega
með texta. Á áratugi raunsæisstefnunnar
þegar alþýðan var að heimta frelsi fór fólk í
leikhús til að sjá vonda manninn tekinn í
gegn. Svo eru náttúrlega hópar fólks sem
fara í leikhús til að sjá komið upp um náung-
ann og svala þannig frumstæðum hefndar-
þorsta. Sumir fara í leikhús til að reyna að
skilja annað fólk. Enn aðrir fara í leikhús
með þær óskir að sýningin sé hvorki of löng,
né áreiti fólk. Það gerir kröfur til þess að
sætin séu þægileg. Það hefur farið í bað, svo
í sparifötin, og í hleinu pantar það drykki og
spjallar við annað fólk.
Eg segi stundum: mér finnst alltaf gaman
í leikhúsi, ekki síst í hléi. Þetta má vitaskuld
skoða serh gagnrýni á sýninguna, en raunin
er sú að þetta er alveg dagsatt. Það er gam-
an að fara í leikhús og vera á samkomum
manna á milli þar sem fólk er að sinna sam-
eiginlegu áhugamáli. Sjálfsagt fara aðrir í
leikhús til þess að leita að einhverju svipuðu
sambandi og þegar það fer í kirkju. Fólki
finnst mikils virði að tilheyra þeim söfnuði
sem er í kringum leikhúsið. Það er ekki síst
þetta sem leikhúsáhorfendur eru að leita eft-
ir. Og þarna erum við einmitt komin að
kjarna málsins. Fólki finnst mikilvægt að til-
heyra söfnuði af einhverju tæi.
Það eru margir þræðir milli leikhússins og
trúarinnar. Ég þekki prest sem langar til að
sviðsetja trúarathafnir. Hann upplifir sig
sterkar sem leikara en sem prest. Upphaf
leiklistar er í helgiathöfnum.“
Sveitamaður
Eyvindur er 61 árs, Rússlandslærður leik-
stjóri, og á langri ævi er hann búinn að fara í
gegnum heil reiðinnar ósköp af kenningum
og skoðunum um kommúnisma, realisma og
feminisma svo fátt eitt sé nefnt. En hann
segist í raun vera skoðanalaus maður. „Ég er
efahyggjumaður sem reynir að forðast skoð-
anir. Eina haldbæra skoðunin sem ég hef og
virkilega trúi er kenning sem ég lærði í líf-
fræði í barnaskóla og hljómar svona: Sér-
hver lífvera fæðist, vex, þroskast, eykur kyn
sitt, hrörnar og deyr. Og þetta má heimfæra
upp á allt milli himins og jarðar, félagsleg
fyrirbæri, skoðanir, stjórnmál og ríki.“ Hann
staldrar við og segir: „Ég hef nú svo sem
aldrei verið uppnæmur fyrir hverju sem er.
Kannski kemur það af því að vera alinn upp í
sveitinni hérna fyrir austan. Þar skila kenn-
ingar engu, fólkið heldur áfram að þræla.
Konurnar í sveitinni halda áfram að fara út í
fjós og hugsa um kýrnar sínar þó að ein-
hverjar tali um feminisma í Reykjavík."
En þegar þú varst yngri?
„Ég skipaði mér aldrei í neinn flokk og
trúði aldrei á neitt. Ég reyndi að finna mér
stað þeim megin sem mér fannst að réttlætið
vera. Það styrkir sjálfsímyndina.“
„Ég gel leikið leiksljóro"
Eyvindur segist vera svolítið upptekinn af
því þessa dagana hve mikil áhrif hver maður
getur haft með tilveru sinni. Hann vitnar í rit
Helga Pjeturs jarðfræðings frá því í byrjun
aldarinnar þar sem segir að sérhver ögn í
heiminum leitist við að breyta umheiminum í
sína eigin mynd. „Allir geta haft áhrif með
veru sinni. Þetta finnst mér skemmtileg, góð
og frjóvgandi hugmynd. En svo get ég líka
farið inn á æfingu og leikið leikstjóra. Það er
vel hægt. Þannig leikstjóri hefur farið víða,
segir frá frægu fólks, slær um sig og
„imponerar“ leikarana sem fara síðan heim
og segja frá því hvað leikstjórinn hafi verið
dásamlegur og „gefið sér mikið“. En þegar
upp er staðið þá veit svo sem enginn hver
þessi maður var eða hvað hann var að segja.
Það er merkilegra og skemmtilegra að
hugsa til þess að maður verði þess umkom-
inn að segja eitthvað það við leikara sem
ræður því hvernig leikið verður á íslandi eft-
ir fimmtíu ár.
Leikararnir sjálfir hafa vitaskuld aðeins
áhuga á því sem ég segi af því að þeir treysta
því að ég sé að gera eitthvað fyrir þá sem
bætir þeirra leiktækni. Það sem vekur þeirra
áhuga er eitthvað sem gefur þeim möguleika
á að leika betur en þeir gerðu í síðustu sýn-
ingu.“
Að iðko, þjálfa og þróa
Nú er lag að hætta sér aftur inn í leikhúsið
til að fá svör við því hvað fólkið í leikhúsinu
sé eiginlega að bjástra. Það kemur löng þögn
og síðan svarar Eyvindur. „Ætli það sé ekki
fyrst og fremst að vinna sína vinnu, iðka sína
íþrótt, reyna að þroska sig og ná betri tökum
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. DESEMBER 1998