Lesbók Morgunblaðsins - 12.12.1998, Page 17

á því sem það er að gera. Fólk getur ekki
hætt því sem það er að gera jafnvel þó það sé
einskis virði því alltaf dettur því eitthvað í
hug sem mætti bæta við og gera betur.
I mörg ár las ég Passíusálmana einsamall í
Hallgrímskirkju. Einhver segði Guði til
dýrðar eða Hallgrími til dýrðar. En þegar
grannt er skoðað var ég fyrst og fremst að
iðka mína kunnáttu og þjálfa í mér röddina,
sem hefur reynst mér erfið. Eg var að reyna
að lesa betur árið í ár en ég gerði á síðasta
ári. Og það er einmitt þetta sem fólkið í leik-
húsinu er að gera. Það heldur áfram með og
þróar það sem það kann. Eg held að þetta sé
eins með flesta, hvort sem eru málarar,
smiðir eða lögfræðingar. Skoðanir, hugsanir,
hugmyndir spretta upp og maður verður að
halda áfram til að sjá hvert þær leiða mann
og reyna að gera betur en í gær.
Svo eru náttúrlega sumir sem halda að
þetta leikhúslíf sé svo mikið fjör, að það sé
svo margt skemmtilegt að gerast á bak við
tjöldin, að það sé svo gaman að leika sér og
þurfa ekki að vinna.“
Eyvindur segir það ákaflega misjafnt
hvernig fólk í leikhúsinu líti á vinnu sína.
„Sumt leikhúsfólk þykist hafa æðri tilgang
þó ekki nema að því leytinu að því finnst það
vera að handfjatla hluti eða spurningar sem
raunvenilegu máli skipta. En leikhúsfólk er
oft í því hlutverki að þurfa að verja það sem
það gerir. Kenningarnar um tilgang eða til-
gangsleysi leikhússins snúast um að svara
þeim sem segja að þetta sé allt saman til-
gangslaust.
Það þarf svo sem enginn æðri tilgangur að
vera með verkinu, heldur fyrst og fremst
áhugi á verkinu sjálfu." Hann staldrar við og
segir svo: „vitanlega getur oft verið æðri til-
gangur með uppsetningu í leikhúsi, kannski
að ná sambandi við sannleikann - eða Guð.
Þegar allt kemur til alls er þetta kannski
ekki svo óttalega merkilegt. En auðvitað
langar alla til að vera meiri menn, skilja
meira, og vita meira.“
Eyvindur viðurkennir að stærsta glíman í
leikhúsinu sé við efasemdirnar um tilgang
listarinnar. Hann segir að efínn sé fylgifísk-
ur leikhússins. „Ætli það fari ekki ansi stór
hluti af tíma leikhúsfólksins í að telja sér trú
um að leikhúsið sé vitleysa, jafn stór hluti fer
í að telja sér trú um hið gagnstæða og það
sem eftir er tímans fer í að hugsa um heimil-
ið og skuldirnar. Einhvers staðar er svo svo-
lítill hluti eftir sem fer í að vinna raunveru-
legt skapandi starf.“
En eru þetta ekki vangaveltur ungs fólks?
Sníður ekki aldurinn þessar efasemdir af?
„Nei,“ svarar Eyvindur. „En aldurinn gef-
ur manni umburðarlyndi fyrir því sem mað-
ur er að fást við.“ Og hann bætir við kíminn
á svip, „sérstaklega þegar maður sér hvað
aðrir eru að fást við.“
Ferðin er á enda og Hátún er lokaáfang-
inn þennan dag. Eyvindi er hugsað til æfing-
anna á Búasögu þar sem Hómerskviður eru
oft ræddar. „Þar segir einmitt að tilgangur-
inn með ferðinni sé ferðin sjálf eins og
Póseidon segir í Odysseifskviðu. Það er eng-
inn tilgangur með lífinu nema að lifa því.
Þetta er náttúrlega hundheiðið svar því að
samkvæmt kristinni trú er tilgangur lífsins
að komast til Guðs. En látum það gott heita.“
I mörg ár las ég Passíu-
sálmana einsamall í
Hallgrímskirkju. Einhver
segði Guði til dýrðar eða
Hallgrími til dýrðar. En
pegar grannt er skoðað
var égfyrst ogjremst að
iðka mína kunnáttu og
þjálfa í mér röddina, sem
hefur reynst mér erfið. Eg
var að reyna að lesa betur
árið í ár en ég gerði á síð-
asta ári. Og pað er
einmittþetta sem fólkið í
leikhúsinu er að gera. Það
heldur áfram með ogþró-
arþað semþað kann.
HORMALIÐ
Á KÚGILI
^ EFTIR STEINGERÐI STEINARSDÓTTUR
ARIÐ 1839 var tæplega
hægt að tala um góðæri á
íslandi. Dýrasta eign kot-
bóndans var sauðkindin
og henni ekki fórnað jafn-
vel til að halda lífi í sínum
nánustu. Þetta ár bjuggu
að Kúgili í Eyjafirði hjón-
in Þórður Þorfinnsson og Þórann Jónsdótt-
ir. I heimili hjá þeim var einnig móðir Þórð-
ar, Anna Þórðardóttir. Karl faðir hans, Þor-
finnur Brandsson, hafði bragðið búi og af-
hent Þórði helming eigna sinna gegn því að
sonurinn sæi um móður sína meðan hún
lifði. Karl hélt eftir helming til að sjá fyrir
sér og var í húsmennsku hjá syni sínum.
Þennan vetur er kuldi mikill og vósbúð í
baðstofunni á Kúgili þar sem Anna Þórðar-
dóttir liggur. Hún er sjötíu og tveggja ára
og farin að heilsu. Sveitarrómur pískrar um
að Anna muni ekki njóta hlýju eða góðs at-
lætis hjá tengdadóttur sinni og þegar gamla
konan deyr kemst pískrið í hámæli. Yfirvöld
sjá sér loks ekki annað fært en að bregðast
við og séra Hákon Espólín í Stærra-Árskógi
skrifar Birni Jónssyni hreppstjóra á Auð-
brekku. Hreppstjórinn sendir bréfið áfram
til sýslumanns Eyjafjarðarsýslu. Hvað svo
sem prestur hefur sagt er augljóst að það
hefur verið kveðið fastar að orði en svo að
eingöngu sé haft eftir sveitarslúðrið því
sýslumaður skipar að lík Önnu sé flutt til sín
tH skoðunar. Honum er þá sagt að búið sé að
jarða Önnu en sex menn skoðað líkið áður.
Sýslumaður telur næga ástæðu til að
rétta í málinu og hinn 21. apríl er hafið rétt-
arþing að Stærra-Árskógi. Kölluð eru fyrir
ótal vitni og bera allir að margt hafi verið
skrafað um illa meðferð á Önnu. Björn Jóns-
son hreppstjóri hafði þess vegna gert sér
ferð á hendur að Kúgili til að kanna hvað
kynni að vera hæft í þessum orðrómi. Hon-
um sýndist Anna grönn og vesælleg en ekki
svo mjög. Hann spyr gömlu konuna um
hvernig viðurgjörnings hún njóti en hún fer
undan í flæmingi og kemur sér hjá að tala
um það. Hreppstjóranum þykir þó ekki
ástæða til að aðhafast frekar.
Nágrannar þeiraa á Kúgili bera þeim
feðgum almennt vel söguna en Þórann hús-
freyja hefur slæmt orð á sér. Hún þykir
þrasgjörn, nísk, nokkuð heimsk og illa lynt.
Tengdafaðir hennar hefur það um hana að
segja að hún hafi ekki látið skera nóg fé til
heimilisins um haustið og að hún sé ekki
nógu góð manneskja. Bertel Holm Borgen
sýslumaður Eyjafjarðarsýslu er danskur og
hann skilur ekki kotbóndann sem leiddur
hefur verið fyrir hann. Sýslumaður spyr
agndofa hvers vegna sonurinn hafi ekki
skorið eina af kindum sínum móður sinni og
matarlitlu búi til bjargar. Þorfinnur svarar
að það hafi hann ekki getað vegna skulda.
Sýsli innir hann þá eftir hvers vegna hann
hafí ekki sjálfur fórnað einhverjum sauða
sinna konunni til hressingar. Sá gamli svar-
ar: „Ég mátti ekki missa þá, ég er að berjast
f'yrir mér sjálfum."
Borgen sannfærist fljótt um sekt Þórunn-
ar húsfreyju en allt bendir til að þeir feðgar
hafi lítið fylgst með og verið afskiptalitlir um
matarskammta eða önnur innanhússmál.
Sýslumaðurinn einbeitir sér að því að knýja
fram játningu konunnar. Hann lætur gi-afa
lík Önnu Þórðardóttur upp og tengdadóttir
hennar er látin votta að þarna sé tengdamóð-
ir hennar komin. I dómsmálabókinni segir að
hafi hún við það verið „stúrin og niðursleg-
in“. En Borgen hefur erindi sem erfiði, Þór-
unn játar. Hún segist allan þennan vetur
hafa gefið Önnu lítið að borða í þeim tilgangi
að hún skyldi deyja úr hor. Hún tíundar mat-
arskammtinn sem sannarlega var skorinn
við nögl en segir að þetta hafi ekki komið til
fyrr en þetta misserið því áður hafi Anna
getað gert ýmislegt til gagns en þennan vet-
ur legið í kör. Hún játar einnig að hafa talað
illa til gömlu konunnar og verið henni vond.
Þórann segir þetta ekki hafa verið saman-
tekin ráð þeirra hjóna en þó muni Þórður
hafa vitað hve naumt móður hans var
skammtað. Síðan biður hún guð og menn að
fyrirgefa sér þennan misgjörning. Þeir feðg-
ar eru síðan báðir kallaðir fyrir aftur og enn
sem fyrr segja þeir Þóranni húsfreyju bera
alla ábyrgð á matarskömmtum og að ekkert
hafi þýtt fyrir þá að reyna að tala um fyrir
henni. Þórann væri ráðrík og hafi ætíð farið
sínu fram. Þórður reynir þó enn að bera
blak af konu sinni og segir að hún hafi aldrei
kvartað við sig um að móðir hans væri til
þyngsla. Hún hafi að vísu haft á orði þegar
gamla konan hafði legið lengi veik að gott
væri ef guð tæki hana til sín svo hún þyrfti
ekki að þjást svona mikið.
Borgen telur sig hafa unnið mikinn sigur,
fyrir liggi játning og nú sé ekki annað eftir
en að dæma. Hann setur réttarþing 2. maí
til að ljúka vitnaleiðslum og leggja málið síð-
an í dóm. En Þórann húsfreyja er ólíkinda-
tól og snýr taflinu óðar en hendi er veifað.
Þegar hún kemur fyrir réttinn þennan dag
dregur hún fyrri játningu til baka og kveður
hana tilkomna af aðgæsluleysi, gáleysi og
sansati'uflun sem komið hafi yfir sig, þegar
hún var að hugsa um þetta mál sennilega
vegna þess að hún væri ólétt.
Rétturinn er óstarfhæfur um stund sök-
um undrunar sýslumanns en síðan tekur
hann til við að reyna að flækja húsfreyju í
eigin neti. Hann lætur lesa upp framburð
hennar og nefnir að hún muni hvert smáat-
riði um matarskammtinn og beri það hvorki
vitni um gáleysi né aðgæsluleysi hvað þá
sansatraflun. Þórunn svarar að það geti vel
komið fyi'ir að maður sé með fullum sönsum
á einu augnabliki en á öðra ekki.
Eftir þessa uppákomu tekur sýslumaður
sér réttarhlé í nokkra daga en síðan er Þór-
unn kölluð fyrir aftur. Þau þrefa aftur og
fram og enn reynir sýslumaður að koma
henni á kné en hún verst öllu fimlega. Hún
játar að Anna heitin hafi fengið of lítið að
borða og telur að það ásamt kuldanum í bað-
stofunni hafi sennilega flýtt dauða hennar.
Borgen finnur þarna snöggan blett og er
fljótur að fylgja eftir og spyr hvort hún hafi
þá ekki gert sér grein fyrir því í vetur að
hverju stefndi? Þórunn segist eiginlega ekki
hafa hugsað um það. Enn heggur Borgen og
spyr hvort í þessu orði, „eiginlega", liggi
ekki ábending um að hún muni hafa hugsað
um þetta og því verið meðvituð um að
tengdamóður hennar biði ekki annað en
dauðinn yrði ekki bót á aðbúnaði gömlu kon-
unnar. Þórunn svarar að hún sé fávís kona
og viti ekki hvað þetta orð þýði en það hafi
verið eftir dauða tengdamóður sinnar að
granur sinn um að ofangreindar þrjár or-
sakir hafi valdið dauða hennar hafi vaknað.
Og þessi kona hlaut þann vitnisburð sveit-
unga sinna að hún væri nokkuð heimsk.
Hvernig sem Borgen reynir fær hann
Þórunni ekki til að játa aftur að hún hafi ein-
sett sér að losa sig við karlæga tengdamóð-
ur sína. I forsendum dómsins er fæðuskort-
ur talin önnur af dánarorsökunum ásamt
meinsemd í lifur. Borgen fer þó ekki ofan af
því að það hafi verið ásetningur Þórunnar
húsfreyju að koma af sér þeirri heimilis-
byrði sem Anna var orðin. Hann dæmir
hana því til að erfiða í betrunarhúsi Kaup-
mannahafnar í sex ár. Þeir feðgar voru
dæmdir í 30 ríkisdala bætur í fátækrasjóð
Arnarneshrepps. Landsyfírréttur sýknaði
Þóranni en gerði henni að greiða varðhalds-
kostnað og öll lögleg útgjöld af sökinni.
Hæstiréttur staðfesti þann dóm en bætti 20
vandarhögga refsingu við. Allar eigur
Kúgilsfólksins vora því seldar á uppboði til
að mæta málskostnaðinum og þar með tald-
ar sauðféð allt sem ekki mátti fórna til að
hressa gamla sjúka konu á nýmeti á þorran-
um.
Höfundurinn er blaðamaður.
JÓN VALUR JENSSON
AF ORÐSINS
LIST OG
VANDA SKÁLDS
Undur sem særir og sundrar,
sameinar (stundum ergaman),
ögrar og þreytir í þrætu-
þrotlaus erfíðislota.
Mál dýrt, miklu að skarta,
morð þó hver leit að orði
hug þínum stoltum, en stilltum-
stríði linnir um síðir...
Allt hér á vegi villtum
-veraldar fírrt frá herra-
brestur á skyn; því skýzt þér
skýrleiks um orð hin dýru.
Lúta lágu þá máttu,
lagsm, svo sem ertu vaxinn,
hlutskipti’, eryrkir, oghefur
hlóða’ undan orðaskrjóðum!
Illt er að kljást og eltast
eigin við hugð, er sveigist
bljúg undan hverjum hægum
hvatvind, sem til þín ratar.
Tjáð færði ei orðs í óði
innstu af rót hvað fínnst þér,
sízt þcgar sæla ástar
sárblíð um huga líður.
Höfundur er guðfræðingur, ritfiöfundur og
forstöðumaður Æ.ttfræðiþiónustunnar.
INGÓLFUR STEINSSON
AÐVENTA
I ijólubláu rökkri
fínn ég hálfgleymdan ilm
af kiufabrauði
ogglansandi rauðum eplum
heyri rödd í útvarpsmessu
segja frá skínandi stjörnu
yfír Betlehem
og ungbarni íjötu
og ég sé hana sitja á rúmi
lotna í herðum
með glampa frá lýsandi kerti
í hálfblindum augum
ömmu mína.
Höfundur starfar hjá Námsgagnastofnun.
SIGRÚN ÁRMANNS
HAUSTLAUF
Tárin falla og verða að perlum á haust-
laufínu.
Sorgin nístir hjarta mitt
brostnar vonir um sumar sem að engu
varð.
Þetta var sumarið sem aldrei kom,
hnípin sit ég hér ein
og horfí á haustlaufín falla eitt af öðru.
Kannski kemur aftur sumar,
sem felur í sér von,
um ást og kærleik sem aldrei bregst.
VILLTAR RÓSIR
Þarsem givndirnar gi'óa,
hunang fellur af hverju strái,
rósirnar vaxa villtar og dansað er við
mánans blik
þar ert þú.
Þangað vil ég svífa vængjum þýðum.
Við hafíð bláa er bærist við mjúka
strönd
sitjum við saman
við sólarlagsins roðagull.
Og villtar voru rósirnar er réttir þú
mér,
mátturinn er mikill sem tengir þig við
mig.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 12. DESEMBER 1998 1 7>