Lesbók Morgunblaðsins - 16.01.1999, Síða 12

Ljósmynd: Björn Rúriksson/Landið þitt.
TUNGNAÁ, horft til Vatnajökuls. Að Tungnaá var ferðinni heitið í svartasta skammdeginu og
fyrirhyggjan ekki meiri en svo að varla var hægt að segja að þeir félagar væru nestaðir.
reyna að snúa henni með sveif og hafa bílinn í
lággír. Sigurjón fór í vöðlum niður í vökina og
með því að standa á nibbu í botni fór hann
ekki upp fyrir. Hann sneri nú sveifinni en hin-
ir hreinsuðu úr beltunum eftir bestu getu, auk
þess var tekið á með strekkjaranum. A þenn-
an hátt mjakaðist bfllinn eitthvað áfram,
kannski einn metra eða svo en lítið eða ekki
mun hann hafa komið upp úr. Undir morgun
þann 19. desember voru allir orðnir uppgefnir
á þessu púli. Var ákveðið að fara í land. I
Kraka settust þeir að er á honum komu. Hinir
fóru í snjóholuna. Reynt var að hvflast en öll-
um ber þeim saman um að lítt eða ekki hafi
þeir sofnað enda varla við slíku að búast. Um
morguninn eftir um fjögurra stunda hvfld, ef
svo skal kalla, bröltu þeir aftur út á ísinn og
tóku til við sömu iðju og frá var horfíð. Sigur-
jón var fyrir nokkru hættur að geta staðið á
nibbunni og botnaði ekki lengur í vökinni. Það
var því ekki um annað að ræða en stíga á
sveifina. Bfllinn mjakaðist með þessu móti
hægt og hægt áfram og var loks nær alveg
kominn upp á skörina. Einn þeirra ætlaði
jafnvel að fara að tappa olíunni af vélinni. Af
því varð þó ekki sem betur fer því rétt á eftir
brotnaði undan bílnum og allt sökk á nýjan
leik. Mikil voru þau vonbrigði að horfa á ár-
angur alls þessa erfiðis verða að engu á
augnabliki. Þetta hafði þó nærri tekist og var
því haldið áfram á sama hátt. Um daginn
hafði tekið að snjóa. Það snjóaði nær óslitið
allan daginn, og enn leið að nóttu.
Aftur voru þeir búnir að ná bílnum eilítið
upp úr ánni, um hálfan annan metra eða svo,
en þetta gekk hægt - alltof hægt. Nú bættist
það við erfiðleikana að þegar vélin kom að
hluta upp úr ánni fraus vatnið ofan við stimpla
og voru þeir nú hættir að geta snúið henni
með sveifinni. Allir voru orðnir verulega
þvældir, sannast sagna uppgefnir eða því sem
næst. Menn voru helst á því að gefa þetta frá
sér, þetta væri vonlaust. Þeir ákváðu að hvíl-
ast.. Sú ákvörðun kom eins og af sjálfu sér.
Snjókoman var enn samfelld. Skyggni var lít-
ið og myrkur þannig að ekki var auðvelt að
vita stefnuna á snjóholuna og Kraka. Sigurjón
hafði tekið kompásstefnu þangað og einhverj-
ir höfðu miðað stefnuna út frá Gusa. Guð-
mundur vildi ekkert af þessu vita - vildi vera
einn með sjálfum sér. Sú tilhugsun að skilja
Gusa eftir í ánni var honum óbærileg. Hann
gekk frá þeim út í sortann og hvarf sjónum.
Hciðar fór á eftir honum. Þeir voru horfnir á
inr.an við tuttugu metrum. Reyndi nú Heiðar
að sannfæra hann um að stefna Sigurjóns og
hinna væri rétt. Hann lét sig allar stefnur
eir.u gilda. í hans huga var aðeins til ein
stefna - stefna Gusa upp úr ánni. Auk þess
vildi hann ekki sofa í snjóholunni. Varð það að
samkomulagi að þeir skyldu báðir gista í Gusa
um nóttina og röktu þeir spor sín til baka. I
snióbflnum lögðu þeir sætisbökin undir sig og
fengu þannig hallalítinn flöt til þess að liggja
á. Undir þeim niðaði áin og með því að teygja
út hendi gátu þeir þreifað á henni sjálfri.
Engin var von til þess að værð sigi á þá við
slíkar aðstæður. Þeir hinir fóru á land upp.
Þar gerðist sá atburður að Haukur líður út af
meðvitundarlaus. Þeir urðu eðlilega ærið
skelkaðir. Vissu varla hvað til bragðs skyldi
taka. Einn hafði á orði að það væri þá að
minnsta kosti á hreinu að þarna væri ekkert
hægt að gera. Þó var stumrað yfír Hauki og
eftir nokkurn tíma rankaði hann við sér. Kom
í ljós að hann á vanda til þessa en er ætíð
fljótur að jafna sig og er þá sem ekkert hafi
gerst. Engum varð svefnsamt þessar hvfldar-
stundir fremur en hinar fyrri. Eberg hafði
veikst lítillega en það leið hjá á nokkrum
klukkustundum. Var nú við því að búast að
svefnleysi, þreyta og bleyta ásamt ónógum
mat tæki að vinna á mönnum. í landi höfðu
allir áhyggjur af þeim Guðmundi og Heiðari
úti á ánni - í Gusa hálfum á kafi. Þeir tveir
ræddu hinsvegar horfumar. Það lá í loftinu að
gefa þetta upp á bátinn þótt enginn hefði
kveðið uppúr með það. Heiðar nefndi að það
væri erfítt að halda þessu áfram svona matar-
lausir. Guðmundur sagði að ekki væri það nú
alveg rétt, aftur á hillunni væri dós af græn-
um baunum. Var hún sótt og átu þeir upp úr
henni eftir að þeir náðu að þíða innihaldið.
Þama yfir baunadósinni ákváðu þeir að gera
eina tilraun enn. Fyrir birtingu voru þeir
komnir á ról og byrjaðir að hita frosna vélina
með tveimur prímuslömpum, sem þeir höfðu.
Gætu þeir komið vélinni í gang yrði eftirleik-
urinn auðveldari, tæki hún á með strekkjur-
unum. Kertin voru tekin úr. Þetta virtist ætla
að ganga því nú fóru þeir að geta snúið vél-
inni. Það hafði snjóað látlaust alla nóttina og
þegar menn í landi fóru á kreik áttu þeir í erf-
iðleikum með að komast úr snjóholunni.
Þannig stóðu málin þegar þeir komu út að
Gusa. Fengu þeir Guðmundur og Heiðar nú
fréttir af því sem komið hafði fyrir Hauk um
nóttina. Hann var hinsvegar hinn hressasti og
spurði nokkuð hvasst: Ætlið þið að halda
þessum andskota áfram?
Guðmundur ansaði engu, hélt áfram að hita
vélina með mótorlampanum. Heiðar svaraði:
Bara eina tilraun enn. Haukur tók til óspilltra
málanna. Hann var sérstaklega laginn við raf-
kerfi. Nú kom það sér vel. Hinir gengu þegj-
andi til verks við að hreinsa krapið úr beltun-
um. Haldið var áfram að hita vélina með
lömpunum. Vert er að muna að þetta var við
hliðina á bensíntönkunum og mennimir hálfir
inni í vélarhúsinu með þennan kröftuga eld.
Rétt er að geta þess að nokkurt vatn hafði
komist inn á tankana. Það var gaddfreðið og
kældi því bensínið. Auðvitað vorum við
hræddir, sagði Haukur síðar. En það var ekk-
ert annað að gera, um það voru allir sammála.
Það var kynnt alveg rosalega, sagði Gunnar.
Nú, þetta tókst. Krapið þiðnaði í vélinni og
með því að snúa henni með sveifinni eftir því
sem hún losnaði tókst að ná vatninu út um
kertagötin. Aður höfðu þeir náð vatninu úr ol-
íupönnunni með heldur óvenjulegri aðferð.
Mjóu koparröri var troðið niður um kvarða-
gatið, allt til botns í pönnunni. Heiðar tók að
sér það ógeðfellda starf að sjúga vatnið upp,
gúlsopa fyrir gúlsopa, uns ekki kom vatn
heldur olía. Hann skaðaðist lítillega á vörum
þama í frostinu - vottaði fyrir kali. Kveikjan
var þurrkuð sem og kertin en eftir það
reyndu þeir að snúa í gang. Það furðulega
gerðist að vélin fór brátt að taka við sér, enda
orðin volg, og loks hrökk hún í gang. Ánægju-
legt augnablik þegar hún greip ganginn. Það
létti yfir öllum. Frostið var hart meðan á
þessu stóð. Það fraus svo skarpt í beltunum
að ekki var viðlit að „púlla“ bflinn áfram. Gusi
var að mestu kominn upp úr vatninu og nú fór
verkið að ganga. Hert var á strekkjaranum og
blökkinni, ísinn mulinn úr beltunum, tekið
varlega á með vélaraflinu. Þannig þokaðist
hann upp tommu fyrir tommu og í þessari
lotu hafðist það. Sú langþráða stund rann upp
að Gusi skreið allur upp á skörina úr sinni
votu gröf. Það var 20. desember, birtu tekið
að bregða, þrír dagar til jóla og enn var lang-
ur vegur ófarinn.
í slóð ýtunnar
Ákveðið var að leggja strax af stað til
byggða. Þegar Gusa var ekið upp úr vökinni
brotnaði skíðið aftur undan honum, hefur
sjálfsagt verið brotið um gamla sárið. Við-
brögðin bentu til þess að nú hafði slaknað á
spennunni.
Gerir ekkert - hefur komið fyrir áður, sagði
Guðmundur og áfram var haldið eins og ekk-
ert hefði í skorist. Á leiðinni upp að Dyngjum
dreif yfir þétta hrímþoku. Um miðnætti var
svo komið að þeir vissu ekki hvar þeir fóru.
Árniðurinn heyrðist og virtist ekki ýkja fjarri,
en allir voru búnir að fá nóg af Tungnaá í bili.
Því var brugðið á það ráð að setjast að enda
full þörf á hvfld. Um matseld var ekki að ræða
- umhugsun um jólasteikur varð að nægja. í
morgunsárið, 21. desember, var lagt upp á ný.
Öllum var minnisstætt hve frostið var mikið -
mínus 32,5 stig á mæli, sem Sigurjón hafði.
Þokunni hafði létt. Þá kom í Ijós að slóðin var
fáeina metra frá þeim. Allan þennan dag voru
þeir á ferðinni en náðu í björtu á móts við
Valahnjúka þar sem bflamir stóðu. Veðrið var
gott sem fyrr, færið sæmilegt þrátt fyrir tals-
verðan lausasnjó en hann var fíngerður og
stóð ekki svo mjög fyrir. Gusi var settur á pall
og var ætlunin að halda þegar til byggða. Það
var tímafrekt að koma bílunum í gang. Ekkert
var átt við að starta fyrr en vélamar höfðu
verið hitaðar upp. Kynt var bál undir bílunum
og kom sér nú vel lognið enda tókst vel til.
Sennilega hefur flestum fundist að ferðin væri
senn á enda - aðeins eftir að aka í byggðina.
Þeim brá því í brún þegar þeir komu út undan
hrauninu og sáu í áttina þangað. Þar var allt á
bólakafi í snjó. Einhverjar tilraunir vora gerð-
ar til þess að aka eftir slóðinni en upp úr því
var ekkert að hafa utan festur, vandræði og
brotið spil. Hér var fárra kosta völ og sá skást-
ur, sem tekinn var. í talstöðinni náðu þeir
sambandi við Halldór Eyjólfsson, sem þá vann
á verkstæðinu á Rauðalæk. Tók hann að sér
að útvega ýtu og senda til móts við þá. Þessu
næst tók biðin við. Sú bið var nokkuð löng því
ýtur era seinar í föram. Aila nóttina og allan
næsta dag máttu þeir bíða hennar en nú var
kominn 22. desember. Þegar um hægðist fór
maginn að gera sínar kröfur. í bflunum fundu
þeir lítið eitt af saltkjöti sem Eberg eldaði.
Átu þeir er náðu. Hinir gripu það, sem var
ætilegt og hendi næst til þess að seðja hungur
sitt. Guðmundur þreif til dæmis smjörstykki
og beit í en fann um leið að það var smjörlíki.
Hann spýtti því út úr sér snakillur, taldi sig
eiga von á betra fóðri úr matarkassa ríkisins.
Allir fengu samt einhverja úrlausn og var hver
feginn mat sínum. Þeir vora mjög þurfandi
fyrir hvfld og reyndu að ná henni á meðan beð-
ið var þótt aðstæður væra ekki upp á það
besta. Állir vora þeir svefnlausir til langtíma
og útpískaðir. Lítið varð þó úr svefni. Kuldinn
og aðbúnaðurinn sáu fyrir því. Hann ætlaði að
verða drjúgur síðasti spölurinn heim. Loks
sást ýtan mjakast í áttina til þeirra. Þar vora
tveir á ferð, ýtumaðurinn, Þórir Sveinbjöms-
son frá Lyngási og Halldór Eyjólfsson, sem
áður er nefndur. Höfðu þeir meðferðis hress-
ingu, meðal annars kaffi og steiktar kótilettur.
Var það vel þegið enda var Eberg að útdeila
síðustu brauðmolunum þegar þeir komu, að
sögn Þóris. Þó langt væri liðið á kvöld var
strax lagt af stað. Menn vildu komast sem
allra fyrst niður í byggðina, orðnir heimfúsir
til þess að hitta fjölskyldur sínar og halda jól -
Þorláksmessa næsti dagur. Hjá Tröllkonu-
hlaupi var stoppað til þess að opna hliðið. Ýtan
og fyrsti bfll fóra í gegn en næstu bflar komu
ekki. Bflstjóramir vora sofnaðir en hrakku
upp þegar stjakað var við þeim. Rarik-trakk-
urinn var alltaf að smáergja þá með gangtrafl-
unum. Þeir Haukur og Heiðar höfðu rifið
blöndunginn í sundur. Kom þá í ljós að þarna
var gamall kunningi. Heiðar hafði áður tekið
hann úr bfl hjá Guðmundi og hent en þeir
Rarik-menn fengu síðar að hirða hann. Á þess-
um áram var mikið varahlutahallæri. Haukur
gat troðið viðbragðsdælunni niður með
skrúfjárni þannig að gekk eða svo átti að
heita. Alla nóttina vora þeir á ferð og komu
fram í byggðina undir morgun. Við Galtalæk-
inn, sem þá var óbrúaður, drapst á vatnamæl-
ingabílnum og bfl Guðmundar. Fór ekkert
þessara tóla í gang. Vandræðatrakkurinn var
þá einn í gangi. Hauki tókst að aka framhjá
bílunum, sullaðist yfir lækinn fram af háum
bakka, dró síðan bflana í gang. Þar á Galtalæk
biðu þeirra hlýjar viðtökur að vanda. Á Sel-
fossi var önnur veisla. Til Reykjavíkur komu
þeir undir kvöld á Þorláksmessu. Má nærri
geta að vart hafa þeir verið í sínu besta formi
til jólahalds og að einhverjir aðrir hafa axlað
undirbúningsstörfm að þessu sinni. Gunnar
brá sér þó í bæinn um kvöldið og ætlaði að
kaupa jólagjafir. Hann fann strax í fyrstu búð-
inni að þetta var ekki starf við hans hæfi eins
og sakir stóðu. Hann tók því sömu stefnu og
hinir ferðalangamir hafa vafalaust gert, dró
sig í hlé frá skarkala mannheima og hvfldist
eftir hina erfiðu og reynsluríku fór.
Höfundurinn er fyrrverandi starfsmaður Orkustofnunar.
JÓN SIGURGEIRSSON
GLEÐI-
VALSINN
Peir eru margir fagrir stúlku fætur
sem flögra um í leit að lífsins gleði.
Pær eru sumar sýslumanna dætur
sem syndga hér og lííið leggja að vcði.
Fyrst er oftast byrjað á að búsa,
blandað vín og talað vel og lengi.
Svo er skundað - á milli skemmtihúsa,
skoðað lífið og horft á sæta drengi.
Pað er víst að líf- er ei lotteríið.
Pað lærist seint að sinn er gæfu
smiður.
Hjá sumum byrjai• fyrsta fylleríið
á fallvaltrí braut sem liggur aðeins
niður.
Aðrar ná að stilla sig og standast
að strákar vilja tæla sérhvert vífið,
þarf þó hugur engum um að blandast
að áhyggjur fær sérhver þetta lífið.
Því þær sem sitja heima og hugsast
bíða
um heitar nætur, já allt hér enda tekur,
þær fmna bráðum fegurð lífsins líða
framhjá sér og allt sem gleði vekur.
Þegar veist’ af gleði og miklum glaum
gleymdu ei að ævintýralendur
þær aðeins sækja heim er halda í
straum
en hætta leiknum þá er hæst hann
s tendur.
Höfundur er héraðsdómslögmaður.
GUÐRÚN G.
JÓNSDÓTTIR
HÚSIÐ
KVATT
Hús - fullt af minningum,
heimili þriggja kynslóða.
Hve gott er að minnast þín
og geta sagt:
„við áttum hvort annað“.
Hús - með góðan anda,
glaðværð og fegurð.
Hve gott er að minnast þín
og finna til
þakklætis og saknaðar.
Hús - ég bið þig að lokum
að breiða út faðminn
mót fólki framtíðar
og gefa því
góð ár í ranni þínum.
VON
Að drepa tímann
er dauðasynd.
Daprist þér flugið
þá gættu þess vel
að lífið er einstakt
og ljósið þess mynd
sem loks getur sigrað
og lyft þér á tind.
Höfundur er fyrrverandi kennari.
GÍSLIJÓNATANSSON
HAUST
Dimmir að hausti, sortna sævardjúpin
sinni af fegurð hvert eitt blóm er rúið.
Nú eru fjöllin klædd íhvíta hjúpinn,
kuldi í lofti - sumaríð er búið.
Höfundurinn var sjómaður og bjó í
Naustavík við Steingrímsfjörð.
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 16. JANÚAR 1999