Lesbók Morgunblaðsins - 23.01.1999, Blaðsíða 12

BRYDESVERSLUN í Vík og starfsmenn hennar um aldamótin. Ljósmynd Ólafur Jónsson. - Ljósmyndadeild Þjóðminjasafnsins.
BRYDESVERSLUN í VÍK - SÍÐARI HLUTI
BAKKUS, DRAUGAR
OG SKEMMTILEGT FÓLK
EFTIR SIGRÚNU LILJU EINARSDÓTTUR
Brydesverslun starfaði óslitið frá árinu 1895 til ársins
1914. Þá hafói Herluf Bryde rekið verslunina ásamt
móður sinni, ekkju Péturs Bryde, frá 1905 og var rekst-
urinn orðinn Dungur. Árið 1926 eignaðist Kaupfélag
Skaftfe linga allar eignir verzlunarinnar.
✓
IDAGBÓKUM Eyjólfs kemur fram að
menn hafi farið að predika fyrir bind-
indi þar sem þeim þótti nóg um neyslu
sveitunga sinna á þessum andans miði.
Sjálfur hafði hann forgöngu um stofnun
bindindisfélags árið 1897 og voru fyrstu
fundirnir haldnir í Reyniskirkju. Eitt-
hvað virtust þær samkundur fara fyrir
brjóstið á unnendum bakkusar og því brugðið
á það ráð að halda fundina innan um brenni-
vínsámur í pakkhúsi Brydes. Um þær sam-
komur segir Eyjólfur ennfremur:
Félagsstarfsemi var í mesta fjöri og þegar
að fullu og öllu var útilokað að halda fundi í
guði vígðu húsi leituðum við á náðir „mamm-
ons“. I vörugeymsluhúsi Brydesverslunar
fengum við húsnæði. Þar mátti sitja á vín-
tunnunum, bara ekki opna þær. Þar mátti
dansa og eiginlega var þar frjálsræði eftir
hvers eins kröfu. Þar voru haldnar glymjandi
bindindisræður og í félagið gengu nokkrir sjó-
menn, sem heima áttu austan Sands og urðu
síðar hlynntir starfinu.
Ekki var eingöngu trúað á gjöreyðingar-
mátt vínandans heldur hefur nokkuð farið
sögum af meintum draugagangi í verslunar-
húsinu sem og pakkhúsinu. Kötluveturinn
1918-1919 dvaldi Þorgerður Einarsdóttir (f.
1901), síðar húsfreyja í Þórisholti í Mýrdal, í
vist hjá Þorsteini Þorsteinssyni kaupmanni en
hann keypti Brydesverslun árið 1914. Segir
hún alla þá sem þar voru í heimili hafa meira
og minna orðið vara við óeðlileg hljóð og
mannamál sem ekki þóttu vera þessa heims.
Vinnufólkið bjó í kvistherbergjunum vest-
ast í húsinu. Oftar en ekki þegar við vorum
komin uppí herbergin okkar á kvöldin var
eins og það væri dregin dragkista eftir öllum
ganginum. Ailtaf þegar einhver ieit fram þá
hættu lætin. Einnig urðum við herbergisfé-
lagi minn varar við mannamál í næsta her-
bergi þar sem einhverjir tveir voru að tala
saman um menn og málefni sem við ekki
þekktum, né könnuðumst við ekki við þá sem
þar ræddu saman. Rétt á eftir kemur Harald-
ur (hann átti þetta herbergi) upp stigann og
þá heyrum við að mennirnir opna dyrnar á
herberginu og fara út. Við förum fram og
spyrjum hann hvort hann hafi orðið var
mannaferða en hann kvað svo ekki vera. Ekki
vissum við þá hvernig þessir menn ættu að
komast út óséðir.
AUGLÝSING frá Bryde, prentuð á farmskjöl
gufuskipsins ísafoldar sem fyrst kom til Vík-
ur um síðustu aldamót, hinn 1. maí 1900.
- Landsbókasafn - Háskólabókasafn,
Lbs. 611.fol.
Einhverju sinni þurfti ég að sækja
korn/kaffi inn í pakkhúsið. Þá var orðið dimmt
og þurfti ég að fá lykil hjá verslunarstjóran-
um því þá var búið að læsa. Þegar ég kem
uppá loft heyri ég tvo menn tala saman niðri
og finnst það hálfskrýtið vegna þess að ég
læsti á eftir mér. Og auðvitað voru öngvir
niðri þegar ég kom og læstar dyr. Ætli þar
hafi ekki verið á ferðinni sömu kumpánar og í
herberginu - við töluðum alltaf um þá þannig
að þar hafi verið gömlu Brýðarnir á ferðinni.
Gísli Sveinsson, sýslumaður og síðar forseti
Alþingis, bjó um árabil á lofti Brydebúðar í
austurendanum en þangað flutti hann eftir að
hann gerðist sýslumaður Vestur-Skaftfell-
inga. Oftsinnis var samgangur mikill milli
hans og Þorsteins kaupmanns sem fest hafði
kaup á öllum eignum Brydes, þá sérstaklega
um hátíðir, að sögn Þorgerðar. Þótti Gísli
vera allsérstakur karakter, oft hnyttinn í til-
svörum og eru til ýmsar sérstæðar sögur af
Gísla, sannar sem lognar. Oft stóð Gísli fyrir
utan verslunarhúsið og virti fyrir sér mannlíf-
ið. I þá daga tíðkaðist að hvert heimili í Vík
hefði sína eigin kú til mjólkurgjafar og kom
stundum upp togstreita á milli manna ef
blessaðar kýrnar skildu eftir sig úrgang á
götum úti sem þótti vart snyrtilegt. Einhverju
sinni var Sæmundur Bjarnason í Vík á gangi
ásamt kú sinni og lá leiðin framhjá Þorsteins-
búð, áður Brydesverslun, en þar stóð Gísli
fyrir utan sem fyrr. Tóku þeir tal saman en
aðalumræðuefnið var þrætubókarrökræður
um uppruna mykjuhaugs sem einhver kýrin
hafði látið út úr sér í mesta sakleysi. Hvorug-
um tókst að sanna sekt hins þar sem ekki
þóttu sönnunargögn nægjanlega örugg þar
sem hver kúamykjan var annarri lík.
Brydesverslun eftir 1914
Brydesverslun starfaði óslitið frá árinu
1895 til ársins 1914. Þá hafði Herluf Bryde
rekið verslunina ásamt móður sinni, ekkju
Péturs Bi-yde, frá 1905 og var reksturinn orð-
inn þungur, enda virtist sem Herluf Bryde
hafí ekki haft útsjónarsemi og fjáraflahæfni
fóður síns og afa. Þorsteinn Þorsteinsson, áð-
ur starfsmaður og verslunarstjóri Brydes-
verslunar, keypti rekstur og eignir Brydes
gegn veði í jörðinni Norður-Vík. Fljótlega
ganga þeir Þorsteinn Þorsteinsson og Jón
Þorsteinsson, sonur Þorsteins í Norður-Vík,
frá félagssamningi sín á milli enda hefur það
trúlega legið fyi-ir að hann gengi inn í kaupin
og yrði meðeigandi í versluninni og fékk
verslunin nafnið Þorsteinn Þorsteinsson &
Co. Ráku þeir verslunina til ársins 1926 en þá
seldu þeir Kaupfélagi Skaftfellinga allar eigur
sínar. í verslunarhúsinu rak Kaupfélag Skaft-
fellinga matvörubúð sína til ársins 1981 en þá
hófst rekstur prjónastofu sem stóð til ársins
1993. Efri hæð pakkhúss Brydes var notuð
undir kaupfélagsskrifstofur og Samvinnu-
bankinn rak útibú um skeið á neðri hæðinni.
Síðastliðið sumar var hafinn hótelrekstur í
gamla pakkhúsinu og nefnist það Hótel
Lundi. Og enn á ný öðlast hið gamla verslun-
arhús nýtt hlutverk sem menningarhorn-
steinn héraðsins og mun varðveita sögu lið-
inna tíma frá upphafi byggðar í Víkurþorpi.
Bryde - þrír ættliðir kaupmanna
og gróssera
Heitir Bryde beykirinn,
bölvað hýðið synda,
í hann skríði andskotinn
og úr honum smíði tinda.
Svo mælti skáldið Bólu-Hjálmar á sinn sér-
stæða hátt um Niels Nicholaj Bryde, ungan
beyki á Skagaströnd árið 1826. Af vísunni að
dæma þótti hinn ungi beykir ekki í uppáhaldi
hjá skáldinu sem engum hlífði sem eigi í náð-
inni var. Sá hinn sami beykir var nokkrum ár-
um síðar orðinn verslunarstjóri Garðsverslun-
ar í Vestmannaeyjum (1831) og enn síðar eig-
andi Garðsverslunar (1844) og Julius-
haabverslunar (1851) og lagði þannig grunn
að stórveldi Bryde-ættarinnar í verslunarmál-
um hér á íslandi.
Arið 1831 fæddist þeim hjónum Niels
Nicholaj og Johönnu Birgitte sonurinn Jó-
hann Pétur Thorkelin sem síðar erfði rekstur
föður síns og varð stórkaupmaður, grósseri
og etatsráð í Kaupmannahöfn þar sem hann
bjó lengst af og fjarstýrði verslunarveldi sínu
á íslandi; í Vestmannaeyjum, Reykjavík,
Borgarnesi, Vík og Hafnarfirði. Ólík hafa
verið húsakynni stórkaupmannsins á Strand-
gade 34 - Brydesgaard í Kaupmannahöfn og
moldartorfhús kotbónda í Mýrdal, enda mátti
telja þar 100 vistarverui', skrifstofur, vöru-
geymslur og íbúðarhúsnæði við grósserahæfi
í kóngsins Kaupinhafn. Þannig var fjarlægðin
mikil milli kotbónda og gróssera í kringum
aldamótin síðustu þar sem Pétur Bryde þén-
aði tífaldar árstekjur bestu sýslumannslauna
enda var hér á ferðinni fjáraflamaður í
fremstu röð. Ekki þótti honum ómaksins vert
að sýna sig meðal Skaftfellinga en eflaust
hafa margir Skaftfellingar séð hann marséra
um í herfylkingu Vestmannaeyja á sínum
yngri árum en þar gegndi hann yfirliðsfor-
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 23. JANÚAR 1999