Lesbók Morgunblaðsins - 06.02.1999, Blaðsíða 14

„HLIÐ Vestursins", 190 m hár bogi Eeros
Saarinens í St. Louis.
ólík ílestum öðrum nema kannski Guggen-
heim-safninu í Bilbao á Spáni, enda eru bæði
húsin eftir Frank 0. Gehry og í þeim stíl sem
hann hefur tileinkað sér uppá síðkastið.
Sumir stríðnispúkar kalla þetta jarðskjálfta-
stíl, en Gehry hefur yndi af skökkum form-
um, hann lætur veggi hallast út eða inn og
stundum er útkoman hreinlega eins og eftir
jarðskjálfta. En hugmyndir Gehrys eru
frumlegar; hann vinnur ekki með „tilvitnan-
ir“ í eldri stíltegundir og kannski er hér
komin frumlegasta fráhvarfið frá hinum
hefðbundna módemisma. Það gamla slagorð
módemista, að formið fari eftir notkuninni
(form follows funktion) lætur hann lönd og
leið og „vörumerki" Gehi-ys nú um stundir
virðist vera utanhússklæðning úr slegnum
plötum. A safnið í Bilbao notaði hann plötur
úr titani, en í Minneapolis urðu menn að
sætta sig við gljáfægt stál. Raunar heitir
safnið Frederick R. Weissmann Art Museum
og það var opnað 1993. Gehry fæst sjálfur
við skúlptúr og í safninu Walker Art Center í
Minneapolis er verk eftir hann; risavaxinn
fiskur úr gleri. Fleira er forvitnilegt að sjá í
Miðvestrinu, til dæmis „Hlið Vestursins“,
190 m háan boga við Listasafnið í St. Louis.
Þetta verk er raunar frá 1965 og höfundur-
inn er Eero Saarinen, arkitekt af fmnskum
uppruna. St. Louis Art Museum lumar líka á
stærsta safni sem til er á einumn stað eftir
þýzka expressjónistann Max Beckmann sem
fann sér athvarf í borginni við Missisippi eft-
ir að nasistar í Þýzkalandi höfðu dæmt list
hans „úrkynjaða". Safnið í St. Louis er frá
1904 og mun eldra en hin sem hér hefur ver-
ið minnst á. Frá árinu 1989 er hinsvegar
Wexner Center for the Arts í borginni Col-
umbus í Ohio; nútímaleg bygging eftir arld-
tektana Peter Eisenmann og Richard Trott.
Borgin Milwaukee hefur verið þekktust
fyrir framleiðslu á landbúnaðartækjum. Þar
er listasafnið Milwaukee Art Museum til
húsa í lágri en afar athyglisverðri byggingu
eftir fyrrnefndan Eero Saarinen. Nýleg við-
bygging er hinsvegar eftir Spánverjann
Santiago Calatrava, sem segja má að hafi
orðið heimsfrægur fyrir brúna við heimssýn-
inguna í Sevilla á Spáni og hefur síðan teikn-
að ótal frumlegar brýr.
Þegar nýbyggingar eftir stjörnuarkitekta
eru annarsvegar, kemur fátt á óvart. Það
kemur hinsvegar á óvart í borginni Toledo í
Ohio að listasfnið, The Toledo Museum of
Art, er til húsa í afgömlu, evrópsku klaustri.
Von er nú að einhver vilji láta segja sér
þrisvar eins og Njáll forðum. En þeir höfðu
engar vöflur á því; fluttu vestur byggingar-
hluta úr þremur klaustrum í Frakklandi og
byggðu upp á þann veg vestur í Toledo, að
nú sér enginn annað en að þar sé gamalt og
heilsteypt klaustur sem alltaf hafi staðið
þarna. Ekki nóg með það, heldur eiga þeir
mikið dýrmæti í þessu safni, verk eftir E1
Greco, Rubens, Rembrandt, Gainsborough,
Tumer, van Gogh og Picasso.
GÍSU SIGURÐSSON
\
EINS DANS
DANSMEYJAN notaði alltaf
æfingasalinn í stóra, gamla
húsinu. Hann var reyndar
ekki mjög vel tækjum búinn
og yfir sumartímann var oft
of heitt innandyra, en kuldinn
of mikill stundum á vetuma.
En á móti kom að þessi gamli
salur var ekki ýkja vinsæll og oftar en ekki
hafði hún hann alveg útaf fyrir sig. Það voru
samt nokkrir aðrir sem nýttu sér salinn til æf-
inga, flestir dansarar eins og hún. Hún þekkti
þau orðið öll núna, misvel að vísu, og vissi að
sumir af þeim æfðu ballet eins og hún gerði.
Hún hafði þegar náð mjög góðum árangri þó
að kornung væri og hafði nýlega verið boðið
að ganga til liðs við geysivinsælan dansflokk
sem naut mikillar virðingar hvarvetna. Henni
fannst sér mikill heiður sýndur og var stað-
ráðin í að standa sig vel. Hún hafði æft af
kappi undanfarið því óðum styttist í fyrstu
sýninguna með nýju dansfélögunum.
Það var sunnudagseftirmiðdagur og iðulega
var hún sú eina sem notaði salinn á þeim tíma.
Sennilega yrði þetta ein af þessum yndislegu
æfingum þar sem hún myndi reyna á lík-
amann en hvíla hugann. Hún vonaði það. Hún
hraðaði sér í búningsklefanum og velti fyrir
sér hvaða tónlist hún ætlaði að dansa við.
Núna ætlaði hún bara að taka almennar æf-
ingar, ekki sporin fyrir nýju sýninguna. Hún
brosti með sjálfri sér, líklega myndi hún nú
samt taka nokkurn tíma í nýju sporin. Henni
fannst þau spennandi og gæti ábyggilega ekki
stillt sig. Hún ætlaði að finna disk með einum
af rússnesku tónskáldunum, kannski
Tchaikovsky. Hún var hrifin af tónlist hans.
En hún nam staðar þegar hún var komin að
salardyrunum. Hún vissi strax að einhver var
inni jafnvel þó ekki væri verið að spila tónlist.
Kannski hafði hún fundið einhverja lykt eða
bara skynjað breytinguna í andrúmsloftinu.
Loft sem einhver er að bæra með hreyfingum
sínum er öðruvísi en alveg kyrrt loft. Hún
fann til ofurlítilla vonbrigða, en aðeins í ör-
skamma stund. Það gat líka verið fínt að hafa
félagsskap við æfingarnar. Það var kringlu-
laga gluggi ofarlega á hurðinni og með því að
tylla sér á tær gat hún kíkt inn og athugað
hver þetta væri. Hún varð undrandi þegar
hún sá að hún þekkti hann ekki. Hún hafði
aldrei séð hann áður og forvitnin vaknaði
innra með henni. Líka feimnin. Hann var að
gera teygjuæfingar, svo að líklega yrði hann
búinn bráðum. Hún sá að hann var kattliðug-
ur og greinilega í mjög góðri þjálfun. Hvað
skyldi hann stunda, hugsaði hún. Líkams-
byggingin gat alveg passað fyrir dansara, líka
það hvað hann hafði yfírvegaðar og fallegar
hreyfingar. Hún hafði ekki enn séð framan í
hann, en henni fannst hann samt vera falleg-
ur. Hver einasta hreyfing virtist úthugsuð og
eitthvað svo glæsileg og svo var líkami hans
stórkostlegur. Hún ákvað að kyngja allri
feimni og opnaði dyrnar.
Hann tók snöggt viðbragð um leið og
minnsta hreyfing kom á hurðina og var stað-
inn á fætur og búinn að snúa sér að henni áð-
ur en hún hafði klárað til fulls að ýta upp
hurðinni. Hann renndi augunum hratt upp og
niður eftir líkama hennar eins og hann væri
að mæla hana út sem... já, sem hugsanleg-
um andstæðing fannst henni. Það hlýtur nú að
vera einhver vitleysa í mér, hugsaði hún, en
fann samt til örlítilla ónota. Hún hafði alltaf
verið frekar óframfærin og svo hafði henni
brugðið við snöggar hreyfingar hans. „Hæ“
sagði hún hikandi og lágróma, en hann tók
ekki undir kveðju hennar. Hann horfði ófeim-
inn í augu hennar, eða þar til hún leit undan.
Hún fann að hún roðnaði og það fór í taugarn-
ar á henni. Kannski er hann útlendingur sem
skilur mig ekki, hugsaði hún, en vissi um leið
að það var algjör þvæla. Það vita allir hvað
„hæ“ þýðir, hann er bara hrokafullur dóni.
Hann virtist virða hana að vettugi og gekk
rólega að stökum stól sem stóð uppvið spegil-
vegginn, en um leið og hún smeygði sér inn í
salinn leit hann snöggt til hennar aftur. Hann
var þá að fylgjast með henni, alla vega með
öðru auganu, en henni stóð á sama. Hún var
hingað komin til að æfa dans. Hann tók
dimmrautt handklæði af stólbakinu og þurrk-
aði svitann af andlitinu. Það var þá sem hún
tók eftir því að hann var með ljót ör ofan á rist
hægri fótar. Margar samhliða rákir eins og eft-
ir klær, nema það var of stutt á milli þeirra til
að svo gæti verið. Rákimar vore líka of marg-
ar. Þetta voru óvenjuleg ör, fannst henni, og
forvitnin vaknaði öðru sinni, en hún vildi ekki
SMÁSAGA
EFTIR THELMU ÁSDÍSARDÓTTUR
Hann var einn að æfa og
hún horfói eins og berg-
numin. Þetta var bardaga-
list sem hún ekki þekkti, en
hreyfingarnar voru stór-
kostlegar. Fullar af krafti
en samt svo mjúkar og
léttar. Þetta er alls ekki
ólíkt dansi, hugsaði hún,
nema hann getur drepið
með sínum dansi.
gera honum það til geðs að láta hann verða
varan við það. Hann tók disk úr geislaspilaran-
um, en hún sá ekki hvað hann hafði verið að
hlusta á. Hún fór að trékassanum þar sem
geisladiskamir voru geymdir, við hliðina á spil-
aranum, til að finna Tchaikovsky og út undan
sér sá hún að hann stóð kyrr við hliðina á
henni. Hún leit að lokum til hans, kannski hafði
hann séð eftir því að hafa sýnt henni ókurteisi
áðan og hún var alveg reiðubúin til að gefa
honum tækifæri til að bæta fyrir brot sitt. Hún
sá að hann var með fleiri áberandi ör en þessi á
ristinni, því eitt prýddi andlit hans. Það var
greinilega mun yngra en hin og náði frá svartri
hársrótinni niður að vinstri augabrún og hélt
áfram örlítjð út á nefið. Þetta gaf honum svolít-
ið hrokafullan svip, eins og hann væri alltaf að
lyfta annarri augabrúninni í einhverri hæðni.
Þrátt fyrir að markað andlit hans virkaði bæði
harðneskjulegt og fráhrindandi, fannst henni
líka eitthvað aðlaðandi í fari hans. Hann horfði
andartak á hana og þurrkaði burt nokkra
svitadropa af efri vörinni en kinkaði svo snöggt
kolli án þess að segja eitt orð. Hann hlaut að
eiga diskinn sjálfur því hann var enn með hann
í annarri hendinni þegar hann gekk hröðum
skrefum út úr salnum, hljóðlaust og mjúklega.
Hann minnti hana í andartak á stóra, svarta
köttinn hennar sem beið hennar heima. Hvað
skyldi hann æfa? hugsaði hún aftur. Þegai-
hann var horfinn út um dymar sneri hún sér
að sinni eigin æfingu og gerði sitt besta til að
ýta honum úr huga sér. Það gekk þokkalega.
Hún sá hann ekki aftur í nokkra daga, þó
hún væri daglega í æfingasalnum. Hún spurði
aðra, sem æfðu þarna, um hann og fékk að
vita að fleiri höfðu rekist á hann. Einn vinur
hennar gat uppfrætt hana um hvað hann æfði.
„Einhver rosaleg bardagalist“ eins og hann
orðaði það og hann hafði bætt því við að hann
myndi hreint ekki kæra sig um að hitta þenn-
an náunga í dimmu húsasundi og vera einn á
ferð. Annar dansari, ung stúlka, sagðist hafa
reynt að spjalla eitthvað af viti við hann, en
það hafi verið eins og að reyna að ná sam-
bandi við fornan steingeiving. „Þetta er ör-
ugglega einhver meiriháttar heilaskemmdur
boxari eða þá geðsjúkur málaliði, með öll
þessi ógeðslegu ör á líkamanum." Hún sagðist
hafa séð eitt neðarlega á hálsi hans til viðbót-
ar við hin. Öll voru þau sammála um að hann
væri mjög neikvæð persóna með neikvæða út-
geislun sem ætti örugglega ekkert erindi inn í
þeirra hóp. Þau virtust álíta að það gæti bein-
línis verið hættulegt að blanda einhverju geði
við hann og voru svolítið pirruð yfir því að
honum skyldi hafa verið leyft að æfa þarna
með þessa ofbeldisfullu íþrótt sína. Það var
augljóst á tali þeirra að þau vildu forðast hann
engu síður en hann vildi sniðganga þeirra fé-
lagsskap. En það var líka augljóst að þeim
þótti hann tvímælalaust spennandi umræðu-
efni þrátt fyrir allt annað.
Henni fannst þau helst til öfgafull í dómum
sínum en viðurkenndi samt að hann stakk í
stúf við þau hin. En hann hafði vakið áhuga
hennar og án þess að átta sig strax á því, þá
fór hún að velja óvenjulega tíma til æfinga
sinna. Pínulítil eftirvænting kitjaði hana í
magann í hvert sinn sem hún nálgaðist dyrnar
að salnum. Hún vildi sjá hann aftur.
Næst hitti hún hann við inngang æfinga-
hússins, hann var að fara en hún að koma. Hún
hafði hlakkað til að sjá hann aftur, en svo loks-
ins þegar stundin rann upp þá varð hún óörugg
og vissi ekkert hvað hún ætti að segja eða
gera. Hann horfði snöggt í augu hennar, lyfti
hendinni örlítið í kveðjuskyni, rétt til að gefa til
kynna að hann hefði þekkt hana og var svo far-
inn, orðalaust. Hún fann til vonbrigða þar sem
hún stóð við dyrnar og horfði á hann fjarlægj-
ast hægt. Hann var fótgangandi. Eftir u.þ.b.
tíu metra leit hann við, eins og hann hafi skynj-
að að einhver var að glápa stíft á hann. Svolítið
skömmustuleg reif hún upp dymar og flýtti
sér inn fyrir, rjóð í vöngum.
Næstu þrjá daga kom hún til æfinga á þeim
tíma sem hann hafði síðast æft á, en allt kom
fyrir ekki og hún var að verða leið á þessum
eltingaleik. En um kvöldið þriðja daginn, eftir
æfinguna, endurtók sig atburðurinn fyrir
tveimur kvöldum, eða hann endurtók sig
næstum því. Hún stóð í dyrunum og kastaði
kveðju á húsvörðinn um leið og hún tróð sér í
snjáðu hanskana sína. Hún var að flýta sér
því hún ætlaði að reyna að ná í næsta strætis-
vagn og það stóð heldur tæpt.
Hún hljóp út og beint í fangið á bardaga-
manninum sem greip fast um axlir hennar til
að verja þau bæði falli. Hún greip andann á
lofti og reif sig lausa í flýti af einskærri geðs-
hræringu. Þau stóðu kyrr og mættu augum
hvors annars en sögðu ekki orð frekar en fyrri
daginn, þangað til henni fannst staðan orðin
nokkuð fáránleg og sagði ákveðin: „Fyrirgefðu
að ég skyldi hlaupa svona á þig, það var ekki
ætlunin." Viðbrigðin voru engin. Hann brá
ekki svip og virtist fullkomlega áhugalaus þeg-
ar hún brosti sáttfús. Hún stóð kyrr, óviss um
hvað hún ætti að gera næst, þegar hann rauf
þögnina loksins. „Viltu færa þig, ég ætla inn.“
Það tók hana smástund að átta sig á því að
hún stóð í dyrunum og varnaði honum inn-
göngu. „Ó, auðvitað... „ sagði hún ringluð og
fór frá. Þögull hélt hann leiðar sinnar inn í
húsið og skyldi hana eftir við útidymar. Henni
leið eins og hún hefði gert sig að algjöru fífli.
En hann þarf nú ekki að vera svona hrikalega
leiðinlegur, hugsaði hún ergileg og sá um leið
strætisvagninn bmna framhjá. Hún urraði af
reiði og hélt svo þrjóskulega af stað fótgang-
andi. Það tæki tíma að ganga alla leið heim en
það var örugglega betra en að hanga hér og
bíða eftir næsta vagni.
A göngunni hugsaði hún um hann. Hvað
var eiginlega að honum? Hann var eins og
frosið grýlukerti sem var gjörsamlega fyrir-
munað að sýna tilfinningaviðbrögð, þó það
væru aðeins ómerkileg og ópersónuleg við-
brögð eins og lítið bros. Hafði hann vanið sig
á þetta af einhverjum ástæðum? Hafði ein-
hver bannað honum að hafa eðlileg samskipti
við aðra? Eða átti hann kannski svona hræði-
lega leiðinlegt líf að hann kunni þetta ekki
lengur. Var venjulegt fólk orðið honum svo
framandi að hann var ekki fær um að sýna
venjulegar umgengnisvenjur? Ef svo var þá
átti hann ekki að vera að æfa í sama húsi og
annað fólk. Hann gat bara hangið einn úti í
skógi með sinn einkabardaga.
Þegar hún hafði gengið rösklega í tæpar
fimm mínútur fékk hún skyndilega hugmynd
sem hún vildi framkvæma. Ákveðin sneri hún
við og hraðaði sér aftur til æfingahússins. Hún
ætlaði að horfa á hann æfa. Hún vissi að hún
var eingöngu að svala forvitninni með þessu og
að þetta gat engan veginn talist siðsöm hegð-
un, en hún lét sér það í léttu rúmi liggja. And-
stætt hinum æfingafélögunum vildi hún ekki
afgreiða hann og útiloka með móðguðum svip
þess sem hefur verið hafnað, og nokkrum orð-
um eins og „geðsjúkur málaliði". Hann var
öðruvísi, það var satt, en hún vildi kynnast
honum og hún var ekkert hrædd við hann.
Húsvörðurinn var hvergi sjáanlegur þegar
hún var komin til baka stuttu síðar og hún var
því fegin. Hún var ekki viss um hvaða skýr-
ingu hún ætti að gefa á ferðum sínum þarna í
annað sinn þetta sama kvöld. Hún lét dymar
hljóðlega á eftir sér til að vekja sem minnsta
athygli. Hún læddist líka upp stigana, alla leið
upp á þriðju hæð, þar sem æfingasalurinn
var. Hún valdi hvert skref af kostgæfni og
gætti þess að stíga yfir þær tröppur sem
brakaði í, en hún þekkti þær vel eftir allan
þann tíma sem hún hafði æft í húsinu. Hún
vildi ekki að hann yrði var við sig, þá yrði
hann strax á verði. Hana langaði til að horfa á
hann þegar hann hélt sig einan, sjá hann af-
slappaðan. Hún vonaði heitt að enginn annar
hefði komið til að æfa rétt á eftir honum, en
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 6. FEBRÚAR 1999