Lesbók Morgunblaðsins - 26.06.1999, Blaðsíða 8

RÓMANTÍSKUR
ÞJÓÐERNISSINNI
MEÐ SNILLIGÁFU
í hverju útibúi er bókasafn og auk þess tvær
verkgreinastofur, fyrir eðlisfræði og líffræði.
Víða eru tölvustofur en verið er að tölvuvæða
skólana. A þremur stöðum eru komnar sund-
laugar, íþróttasalir þekkjast ekki og verk-
greinastofur fyrir smíðar, hannyrðir og heimil-
isfræði ekki heldur, enda greinarnar ekki
kenndar. I viðræðum við skólastjóra og kenn-
ara kom hvað eftir annað fram að eina vanda-
málið sem þeir töldu að við væri að glíma væri
húsnæðisskortur.
Hugmyndafreeði CMS
Nemendur eiga ekki einungis að vera „dug-
legir“, þeim ber að sýna í allri sinni hegðun að
þeir séu „góðir“ við félaga, kennara og fjöl-
skyldur sínar. Samskipti einkennast af tillits-
semi og kurteisi. Þessum siðferðilega þroska er
náð með því að leggja á hann áherslu í öllu
starfí og ekki síst með góðu samstarfi heimila
og skóla. Að vera góður er mikilsverðara en að
vera duglegur og rík áhersla lögð á að nemend-
ur geri sér grein fyrir því í hverju slík hegðun
felst.
J. Gandhi telur að samfélagið hafí ætlast til
of lítils af börnum og með metnaðarfullu skóla-
starfí megi ná fram ótrúlegustu hlutum. Hann
bendir á að trúarlegur þroski og siðferðis-
þroski leiði til meiri hamingju nemenda og að
hamingjusöm börn læri meira. Böm þurfa
metnaðarfull viðmið um hegðun og samskipti
ekki síður en námsárangur. Þau geta náð gríð-
arlegum árangri fái þau rétta hvatningu og ást-
úð. Agi og umhyggja eru ekki andstæður.
CMS er ætlað að vera leiðarljós fyrir samfé-
lagið, en ekki að endurspegla það, sérstaklega
ekki hinar slæmu hliðar þess. Barist er gegn því
gildismati að „einstaklingar hafí rétt til að gera
svo að segja það sem þeim sýnist“. Nemendur
eru hvattir til að líta á sig sem íbúa í „þorpinu
Jörð“ og líta til velferðar þorpsins alls. Þeir eru
hvattir til að taka ábyrgð á fleiru en sjálfum sér
og þótt áhersla sé gríðarlega mikil á að gera vel
er það ætíð með tilliti til eigin getu, ekki í sam-
anburði við aðra. Hinar hnattrænu hugmyndir
eru m.a. sóttar til þjóðarleiðtogans Mahatma
Gandhi. Til hans er einnig rakið slagorð skól-
ans, „Jai Jagat!“ (framb.: djei djagat) sem þýða
mætti „heill heiminum", á ensku: „glory to the
world“. Með Jai Jagat heilsast nemendur og
kennarar í stað þess að bjóða góðan dag eða
nota aðrar kveðjur.
Siðfræðikennsla
Viska felst í vali, hún er ekki bara að kunna
eitthvað. Við erum alltaf að velja og val okkar
byggist á lífsgildum, ýmist meðvituðum eða
ómeðvituðum. Trúin er upphaf flestra gilda og
gengið er útfrá því að trúarbrögð hafi í sér
fólgin að miklu leyti sömu eða svipuð gildi.
Nefna má heiðarleika og sanngirni, kærleika til
náungans, hlýðni við foreldra, lotningu gagn-
vart almættinu, mikilvægi bænarinnar, þjón-
ustu við samfélagið, þakklæti, sanngirni,
áb\Tgð, frið, virðingu gagnvart lífínu og tillits-
semi gagnvart öðrum.
Siðfræði er kennd sérstaklega í einni
kennslustund á viku en umfjöllun um siðferði-
legt gildismat er oft á dag, eða alltaf þegar
tækifæri gefst. Hver dagur hefst með um 30
mínútna samverustund á sal. Fyrst ávarpar
einhver fullorðinn nemendur en þeir sjá sjálfír
um það sem á eftir fer. Sunginn er skólasöng-
ur, lesin grein, ljóð eða bókarkafli þar sem fjall-
að er um málefni, mikilmenni í sögunni eða
annað sem leggja má útaf varðandi dyggðir og
lífsgildi. Hjá yngstu nemendum er oft sögð
saga, e.t.v. leiklesin, og lagt útaf boðskap henn-
ar. Farið er með skólabæn og loks flytur nem-
andi spakmæli eða texta sem vera skal leiðar-
ljós dagsins.
Þegar nemendur koma í stofur sínar fara
fyrstu tíu mínútumar í að fjalla um spakmæli
eða vísdóm sem kennari hefur skrifað efst á
töfluna. Það stendur síðan óhreyft á töflunni
allan daginn til áminningar og upprifjunar. Um
alla ganga má ennfremur lesa vísdómsorð eða
spakmæli sem nemendur hafa skrifað og
skreytt eða hafa verið prentuð á varanleg
spjöld sem skipt er um með reglulegu millibili.
Getum við lært af CMS?
Já, það getum við svo sannarlega. Rétt eins
og við getum lært af því sem vel er gert í
ákveðnum skólum eða löndum má læra af
þessu starfí. Hins vegar verður auðvitað aldrei
unnt að flytja vinnubrögð frá einu samfélagi til
annars, né frá einum skóla til annars, nema að-
laga þau nýjum aðstæðum. Við getum vissulega
tekið upp meiri og betri áherslur á siðfræði og
samskipti, ekki einungis í sérstökum kennslu-
stundum, heldur ekki síður með því að fella þá
umfjöllun inní allt starf. Einnig getum við Iært
af hinu kraftmikla og sérstaka samstarfi for-
eldra og skóla sem ekki hefur verið unnt að
gera skil hér. Þegar foreldrar og skóli eru sam-
stiga verður árangur margfalt betri. Færar
leiðir eru margar og með samstilltu átaki væri
unnt að koma á áhrifaríkari vinnubrögðum en
tíðkast hafa hér á landi.
Höfundurinn er forstöðumaöur
Skólaþjónustu Eyþings.
Alphonse Mucha fæddist
árið 1860 í bænum
Ivancice á Mæri sem þá
tilheyrði Austurríska keis-
aradæminu en varð síðar
hluti iyrra lýðveldisins
Tékkóslóvakíu 1918 og til-
heyrir nú Tékklandi.
Hann var annar í röðinni af sex systkinum
sem faðir hans Andreas Mucha átti með
tveimur konum. Faðirinn starfaði sem dyra-
vörður við dómhúsið í borginni. Um Alfons
litla var sagt að hann hafi kunnað að teikna
áður en hann gat gengið og móðir hans hafí
hengt blýant um háls honum svo hann gæti
teiknað á gólfíð ef honum leiddist að skríða.
Fann sér kostunaraðila
Þrátt íyrir augljósa myndlistarhæfileika
féll Alfons á inntökuprófí í listaakademíuna í
Prag. Hann réðst þá til starfa sem ritari í
dómhúsinu í Ivancice en var rekinn þegar
uppgötvaðist að hann stytti sér stundir við að
teikna skrípamyndir af dómurunum og sak-
borningum. Stuttu síðar komst hann að sem
lærlingur í leiktjaldamálun hjá þekktu fyrir-
tæki í Vínarborg. Tæpu ári síðar stóð hann
aftui’ uppi atvinnulaus eftir að einn stærsti
viðskiptavinur vinnuveitanda hans, Hringleik-
húsið í Vínarborg, brann til kaldra kola.
Mucha afréð að freista gæfunnar og stökk
upp í jámbrautarlest og keypti sér farmiða
fyrir aleiguna. A miðanum náði hann til bæj-
arins Mikulov og þar brosti gæfan við honum.
Myndir sem hann teiknaði í skiptum fyrir
fæði og húsnæði vöktu athygli greifanna og
bræðranna Karls og Egons Khuen-Belasi
sem fengu hann til að skreyta veggi kastala
sinna Emmahof og Gandegg. Karl Khuen-
Belasi greifi hreifst svo af hæfileikum Mucha
að hann bauðst til að greiða fyrir námsdvöl
piltsins í listaskóla. Stóð hann svo rækilega
við orð sín að Mucha stundaði fyrst nám um
tveggja ára skeið við Listaakademíuna í
Miinchen og síðan í þijú ár við Julien- og Col-
arossi-listaakademíumar í París. í tvö ár til
viðbótar styrkti greifinn Mucha en árið 1889
þótti honum nóg að gert og Mucha varð að sjá
um sig sjálfur eftir það.
Mucha ílentist í París og starfaði þar allt
fram til ársins 1910 er hann flutti til Prag að
nýju. Hann var þó næstu árin lengstum í
Bandaríkjunum og París þar til hann settist
endanlega að í hinu nýstofnaða lýðveldi
Tékkóslóvakíu árið 1918 og bjó þar til dánar-
dægurs 14. júlí árið 1939, þremur mánuðum
eftir að Þjóðveijar hemámu Tékkóslóvakíu.
Mueha var einn hinna fyrstu sem sættu harð-
neskjulegri yfirheyrslu Gestapo-lögreglunn-
ar. Honum var þó fljótlega sleppt en var út-
hrópaður af nasistum sem „handbendi gyð-
inga og frímúrara.“ Þrátt fyrir heilsubrest var
Mucha sannfærður um að hann gæti tekið til
starfa að nýju og lagði m.a. drög að ævisögu
sinni, sannfærður um að land hans myndi öðl-
ast frelsi að nýju.
Starlsamur listamaður og
heitur föðurlandsvinur
Tvennt vekur fljótt athygli þegar litið er yf-
ir starfsævi Alfons Mucha. Hann var óhemju
afkastamikill enda sístarfandi og föðurlands-
ást hans var slík að smitaði inn í verk hans á
ýmsa vegu. Síðustu 20 áram ævi sinnar varði
hann til að vinna að gríðarlega umfangsmiklu
verkefni, 20 risastóram olíumálverkum (3x6
metrar hvert) sem lýsa sögu slava, þar sem
rómantísk þjóðernishyggja Mucha kemur
skýrt fram, á köflum næsta yfirdrifin en mál-
verkin era engu að síður heillandi í glæsileik
sínum.
Mueha-safnið í Prag er ekki veralega stórt
en gefur engu að síður greinargott yfiriit um
viðfangsefni Mucha á löngum starfsferli sem
náði yfir tæp 60 ár, tímabilið 1880-1939. Eftir
að tók fyrir stuðning velgjörðarmannsins
Alphonse Mucha var einn
þekktasti listamaður Tékka
á fyrstu áratugum þessar-
ar aldar. Þessi rómantíski
þjóðernissinni sem hann-
aði; teiknaði og málaði í
Art Nouveau-stíl varð
heimsfrægur fyrir vegg-
spjöld sín af leikkonunni
Söruh Bernhardt í París í
upphafi aldarinnar.
HÁVAR SIGURJÓNSSON
leit inn á Mucha-safnið í
Prag og kynnti sér feril
listamannsins.
VEGGSPJALDIÐ fyrir Gismondu sem varð
upphafið að samstarfi Mucha við Söruh
Bernhardt.
Khuen-Belasi varð Mucha að sjá fyrir sér
sjálfur með öllum tiltækum ráðum. Verkefni
vora næg þó að ekld þættu þau öll ýkja
meridleg, en Mucha setti slíkt ekki fyrir sig.
Hann tók að sér myndskreytingar bama- og
kennslubóka, dagatala og sölulista og varð
fljótt mjög eftirsóttur til slíkra starfa vegna
yfirburðahæfileika sinna í teikningu, letur-
gerð og skreytilist. Hann varð því fljótt mjög
þekktur í þröngum hópi bókagerðarmanna,
prentara og myndlistarmanna og meðal per-
sónulegra vina hans á þessum tíma vora mál-
ararnir Gauguin og Kupka.
Sarah Bernhardt kallar
A aðfangadag jóla 1894 eftir slæmt tímabil
veikinda og peningaleysis kom frægðin upp í
fangið á honum þegar hann var fyrirvaralaust
beðinn um að teikna veggspjald fyrir sýningu
leikkonunnar Söruh Bemhardt á leikritinu
Gismondu. Beiðninni fylgdi sú krafa að vegg-
spjaldið yrði komið upp á veggi Parísarborgar
á nýársdag. Prentsmiðjueigandinn Branhoff
var í öngum sínum, ekki var hægt að segja nei
við „La divine Sarah“ eins og þessi dáðasta
leikkona Frakklands var iðulega kölluð.
Mucha lagði nótt við dag og veggspjaldið fyrir
Gismondu var tilbúið á tilsettum tíma en
Branhoff fómaði höndum þegar hann sá það
og sagði að enginn myndi vilja líta á það
tvisvar. Honum var þó nauðugur einn kostur
að sýna gyðjunni afraksturinn og Mucha beið
á meðan milli vonar og ótta í prentsmiðjunni.
Loks komu skilaboð um að Mucha ætti að
koma í leikhúsið og hitta Bemhardt í búnings-
herbergi hennar. Þegar Mucha gekk inn um
dymar sneri Bernhardt sér að honum og
kyssti hann innilega í viðurvist Branhoffs og
fleiri aðstoðarmanna. Hún var hæstánægð
með veggspjaldið og sá strax hversu ólíkt það
var þeim veggspjöldum sem hvað mest vora
þá í tísku. í kjölfarið gerði hún samning við
Mucha þess efnis að hann tæki að sér hönnun
á veggspjöldum, búningum og skartgripum
fyrir hana til næstu sex ára. Þessi samningur
við hina heimsfrægu Sörah Bemhardt jafn-
gilti í raun alþjóðlegri viðurkenningu. Koss
La grande dame opnaði dyr heimsins fyrir Al-
fons Mucha.
Nýlist - Art Nouveau
Nýlist var stfll sem spratt upp í París um
1890 og breiddist hratt út til Bretlands,
Þýskalands, Ítalíu, Spánar og Austur-Evr-
ópulandanna. Náskylt afbrigði Art Nouveau
var Jugend-stíllinn svokallaði í Þýskalandi.
Frakkar kölluðu hinn nýja stíl einnig Style
Nouille enda var þetta vissulega nýjasta
tískufyrirbrigðið. Nýstíllinn teygði anga sína
inn á flest svið listiðnaðar og hönnunar og
hafði mikil áhrif á byggingarlist og ásýnd
heimilisskreytinga og innréttinga á skömm-
um tíma. Nýstfllinn rekur rætur sínai’ að
hluta til symbólisma 19. aldar og til franskrar
rókókólistar og japanskrar skreytilistar en
megineinkenni Nýstflsins eru „mjög stflfærð-
ar útsetningar náttúruíyrirbæra, t.d. blóma,
laufblaða og skordýra með áherslu á mýkt,
þokka og hvers konar ílúr í hönnun.“ (ísl. alfr.
orðab. bls. 77). Það væri ofsagt að Alfons
Mucha hafi verið einn af framkvöðlum
Nýlistastefnunnar en hann var sannarlega
einn helsti boðberi hennar og hélt tryggð við
hana eftir að hún var horfin úr tísku og var al-
farið hafnað á öðram og þriðja áratug aldar-
innar. Þetta var hans stfll, Le Style Mucha
eins og Parísarbúar kölluðu hann, auðþekktur
af handbragðinu, litasamsetningunni og nafn
Mucha var á allra vöram vegna samstarfsins
við Bemhardt.
Fagurfræði heimilanna
Ein meginástæða þess að Mucha varð svo
þekktur á svo skömmum tíma þegar dymar
höfðu opnast var hversu fjölhæfur hann var
og hverjum augum hann leit hlutverk listar-
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 26. JÚNÍ 1999