Lesbók Morgunblaðsins - 26.06.1999, Blaðsíða 12

ÞORLÁKSHAFNARBÆRINN, byggður 1870, var með spjaldþili og lokrekkjum, en miskunnar-
laust brotinn niður til að rýma fyrir loðnubræðslu.
ARNARBÆLI í Ölfusi, íbúðarhús séra Ólafs Ólafssonar, sem var tvílyft og byggt úr timbri sem
fékkst þegar skip strandaði í Selvogi 1896. Húsinu var viljandi eytt með eldi.
BÆRINN í Haukadal í Biskupstungum 1898. Takið eftir hve veggirnir eru vel hlaðnir,
líklega að hluta úr hveragrjóti. Hér var fyrsti skóli landsins, en öllum minjum um bæinn
var kyrfilega eytt 1939.
HLÖÐNUM veggjum og gömlum útihúsum, eða hluta af bæjum, hefur nær allsstaðar verið
eytt. Hlaðnar tóftir gamals bæjar að Hliðarenda í Fljótshlíð standa þó að hluta til uppi og
þessi eini kofi, líklega skemma sem þyrfti að hressa við. Vonandi fá tóftirnar að standa.
Menningarverðmæti
hafa víða farið forgörð-
um, en landshlutar og
sýslur hafa haft af mis-
miklu að taka. Yfírleitt
stendur þetta í réttu
hlutfalli við sögustaði,
menntasetur og kirkju-
jarðir, en einnig verzlunarstaði frá fýrri öld-
um. Arnessýsla hefði átt að geta lagt nútíðinni
til auðlegð menningarminja í ljósi glæstrar
fortíðar og sögustaða eins og Skálholts og
Haukadals eða verzlunarstaðar eins og Eyr-
arbakka. Sumpart hefur það gerzt sem betur
fer og má minna á Húsið á Eyrarbakka og
marga góða gripi frá Skálholti sem nú eru
varðveittir á Þjóðminjasafni.
En því miður segir meðferð á menn-
ingrminjum heima í héraði ófagra sögu. Ýms-
ar þeirra voru til langt fram á þessa öld, en
vegna hirðuleysis; mér liggur við að segja
barbarisma, hafa sumar grotnað niður en öðr-
um verið eytt vísvitandi. Þó hefur mörgu ver-
ið bjargað með tilkomu og starfsemi Byggða-
safns Amessýslu og gott að geta tengt það
Húsinu á Eyrarbakka sem nýtur þess nú að
hafa fengið hlutverk. Eftir er að fínna
Tryggvaskála á Selfossi verðugt hlutverk.
Þetta elzta hús bæjarins stendur á verðmæt-
um stað við brúna og er áreiðanlega freistandi
að láta það víkja fyrir nýrri byggingu. En
vonandi sjá menn sóma sinn í því að vemda
Tryggaskála og nýta húsið á einhvem gagn-
legan hátt.
Stórtsek eyðingartækni
Þegar jarðýtur komu til sögunnar eftir
síðari heimsstyrjöldina fóm menn hamförum
í jarðabótum og hvergi mátti standa garð-
brot eða tóft frá liðnum tíma. Af einhverjum
ástæðum þóttu tóftir til lýta, jafnvel þótt
þær væra lista vel hlaðnar og hefðu alla
burði til að standa. Mönnum lá á að strika yf-
ir þessa fortíð og engin minnismerki um
hana skyldu fá að standa. Ég minnist fallega
hlaðinna hárra túngarða, sem áfram gátu
staðið og verið til skjóls, en var gersamlega
að ástæðulausu jafnað út og meira að segja
lagt í talsverðan kostnað og fyrirhöfn við
eyðinguna.
Það segir sína sögu um forgengileik bygg-
í inga á Islandi og endingarleysi byggingarefn-
isins, að engar byggingar skuli standa eftir í
Skálholti frá liðnum öldum. Á brekkubrúninni
suðvestan kirkjunnar er hægt að átta sig á
eftir gömlum teikningum hvar biskupssetrið
var, svo og skólinn. Allt hefur því verið jafnað
við jörðu svo sem frekast var kostur. Eftir
RIFIÐ, BRENNT OG
BROTIÐ NIÐUR
EFTIR GÍSLA SIGURÐSSON
UM GLATAÐAR MENNINGARMINJAR í ÁRNESÞINGI
VESTURBÚÐIN, hluti verzlunarhúsanna á Eyrarbakka, sem kennd voru við Lefolii. Þessi stórhýsi voru rifin þegar timbur vantaði til nýbygging-
ar í Þorlákshöfn, sem síðar brann. Þetta var menningarslys aldarinnar í Árnesþingi.
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 26. JÚNÍ 1999