Lesbók Morgunblaðsins - 10.07.1999, Blaðsíða 3

H SliOk MORGUNBLAÐSENS - MENNING I ISTlIi
26. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
Langavatnsdalur
er í fjallgarðinum milli Mýra- og Dala-
sýslu ásamt Hítardal, sem er austar. Á
Langavatnsdal er náttúrufegurð, góð
sumarbeit, fengsælt veiðivatn og sagnir
um forna byggð í dalnum, sem lagðist í
eyði eftir Svartadauða, enda dóu þar all-
ir utan ein stúlka. Túnin í dalnum stóðu
„með fullum blóma“ þegar Eggert Ólafs-
son og Bjarni Pálsson litu þar á land-
kosti um 1750. Um Langavatnsdal skrif-
ar Tómas Einarsson.
Stafræn ást
Þessi smásaga er eftir Kristin R. Ólafs-
son, fréttamann í Madrid, og segir frá
manni sem leið best einum með sjálfum
sér og notaði nútíma tækni til að geta æv-
inlega verið aleinn. Með hjálp tölvu
fjarpantaði hann sér mat og bað sendlana
að skilja hann eftir á dyramottunni svo
hann þyrfti ekki að hitta þá. Samt lá
hann á skráargatinu og horfði á þá, ekki
sist kínversku stelpuna sem kom með
sunnudagsmatinn. Svo fór að hann ákvað
að láta til skarar skríða og opna dyrnar
hjá sér um leið og hún kæmi.
Fjöl Daða
í Snóksdal eða Daða Dalaskalla, er varð-
veitt í Þjóðminjasafninu. I hana eru
skornar mannamyndir sem hafa orðið
Vilhjálmi Erni Vilhjálmssyni umfjöllunar-
efni í síðari grein lians um þrælasölu í
Norðurhöfum. Klæðnaður manna á Qöl-
inni sýnir tísku á síðari hluta 15. aldar og
telur höfundurinn freistandi að álykta að
fjölin tengist á einhvern hátt siglingum
Portúgala eða annarra í Norðurhöfúm í
lok 15. aldar.
í Skálholti
er nú hafin önnur helgi Sumartónleika í
Skálholtskirkju. f grein Njáls Sigurðsson-
ar segir frá rannsóknum hans á sekvens-
íu heilags
Magnúsar
Eyjajarls sem
varðveitt er á
ævagömlu
skinnhand-
riti. Þegar
staðartón-
skáldið
Tryggvi M.
Baldvinsson
samdi messu
sem frumflutt
verður í Skál-
holti í dag
sótti hann
tónefnið að
hluta til í þetta handrit. Margrét Svein-
björnsdóttir ræddi við hann um verkið og
einnig við Bernharð Wilkinson, sem
sljórnar flutningi Sönghópsins Illjómeyk-
is á messu Tryggva og trúarlegum
söngverkum Jóns Leifs.
FORSÍÐUMYNDIN
Orn Þorsteinsson myndlistarmaður var í fjóra mónuði ó þessu óri í Listamiðstöðinni
Nordisk Kunstsenter í Dalsásen í Sunnefjord í Noregi og vann þar að list sinni. Þar vann
hann í tré frummynd að verki sem hann nefnir „Hlið". Það hefur nú verið steypt í brons
og sett upp í Balestrand, þekktum ferðamannastað i Noregi.
HALLDÓRA B. BJÖRNSSON
Á ÞJÓÐMINJA-
SAFNINU
Mig íangar til að spyrja þig, löngu horfna kona,
hvað leiddi hendur þínar
að sauma þessar rósir í samfelluna þína?
Og svona líka fínar!
Var það þetta yndi, sem æskan hafði seitt þér
faugu oghjarta?
Eða fyrii• manninn, sem þú mættir fyrir nokkru,
að þú máttir til að skarta?
Áttirðu þér leyndarmál, sem leyfðist ekki að segja,
en lærðh• ekki að skrifa?
Eða vænth-ðu þér athvarfs þar, sem ekkeit var að fínna,
þegar eifítt var að lifa?
Var það lífs þíns auðlegð, eða blaðsins bitri kvíði
þegar blómið hefur angað?
Var það ást þín ímeinum, eða eilífðardraumur,
sem þú yfufærðh’þangað?
En hver veit nema fínnist þér fávíslegt að spyrja,
hvað fólst íþínu geði,
því ég er máske arftaki allra þinna sorga
og allrar þinnar gleði?
Halldóra B. Bjömsson fæddist 1907 að Litla-Botni í Hvalfirði. Eftir nám við Hvítárbakka-
skólann starfaði hún í pósthúsinu í Borgarnesi og síðan lengi við skjalavörslu á lestrarsal
Alþingis. Eftir hana liggja Ijóðaþýðingar og endurminningabók en fyrsta Ijóðabók henn-
ar kom út 1949.
RABB
HAGSMUNIR OG
HUGSJÓNIR
ERU trúarbrögðin undirrót
styrjalda? Mörgum finnst
svarið liggja í augum uppi og
horfa þá m.a. til kaþólikka og
mótmælenda á Norður-ír-
landi, orþódoxra, kaþólskra
og múslima í Júgóslavíu, Ta-
lebana í Afganistan. Aðrir
halda því fram að þjóðerniskenndin, svo
göfug og fógur dyggð sem hún er í hug-
um okkar íslendinga, sé miklu öflugri
styrjaldahvati. En þegar betur er að gáð
er málið flóknara.
Svo mikið er víst að maðurinn kemst
ekki hjá árekstrum, það þekkja allir. Þeir
eru óhjákvæmilegir og setja svip á öll
mannleg samskipti. Arekstrar og átök
verða innan fjölskyldna, milli bæja og ein-
stakra þjóðfélagshópa og svo milli þjóða
og menningarsamfélaga.
Draumur um mannlíf án átaka er tál-
sýn og slíkir draumar leiða oftar en ekki
til skoðanakúgunar. Atök, ágreiningur og
árekstrar eru allt það eðlilegir þættir í
mannlegum samskiptum. Hitt er svo ann-
að mál að skoðanaágreiningur þarf ekki
að leiða til ofbeldis eða styrjalda.
Arekstrar milli þjóða snúast ýmist um
áþreifanlega hagsmuni eða huglæg lífs-
gildi. Stríð vegna hagsmuna, t.d. auðlinda
til lands eða sjávar, eru nógu alvarleg. En
hitt er þó öllu verra þegar tekist er á um
lífsgildi. Þá skipta hagsmunir litlu máli
heldur lífsgildin og þau snúast um rétt og
rangt, um lífsviðhorf og siðferði, um þjóð-
emi og trú. Hér er með öðrum orðum
komið inn á vettvang trúarbragðanna.
I átökum af þessu tagi beita menn of-
beldi af mun meiri giimmd en þegar
barist er um hagsmuni. Við þekkjum frá-
sagnir af slíkum átökum í Júgóslavíu og í
Afríku þar sem talað hefur verið um þjóð-
armorð.
Sumir telja að tímamót séu að verða í
átakasögu þjóðanna, að átök muni í fram-
tíðinni síður snúast um hagsmuni en lífs-
gildi. Margir stjórnmálamenn og stjórn-
málafræðingar telja sig sjá þess merki að
slík þróun sé hafin. Þeir sem halda fram
þessari kenningu, sem er að vísu umdeild,
spá því að tuttugasta og fyrsta öldin muni
einkennast af hörðum átökum milli menn-
ingarheima og séu þrír stærstir: hin
kristnu Vesturlönd, íslamski menningar-
heimurinn og loks hinn konfúsíanski,
asiski menningarheimur. Auk þess eru
fimm smærri menningarheimar: japanski
heimurinn, hindúski heimurinn, orþódoxa
menningarsvæðið í Austur-Evrópu, suð-
ur-ameríski menningarheimurinn og loks
Afríka. Hér verður ekki lagt mat á þessar
stjórnmálakenningar en þær eru allrar
athygli verðar í Ijósi atburða undanfar-
inna ára.
Aðrir telja að fá dæmi megi finna um
að trúarbrögð valdi styrjöldum en hins
vegar megi finna þess mörg dæmi að þau
blandist inn í deilur og styrjaldir af ýms-
um ástæðum. Hættulegast er í því efni
þegar þjóðarleiðtogum tekst að virkja
trúarbrögðin með þessum vafasama
hætti. Bent hefur verið á að það takist að-
eins þegar ákveðnar forsendur eru fyrir
hendi, einkum fátækt, þá heldur þjóðin
dauðahaldi í það sem skiptir hana mestu
máli og sameinar hana þar að auki og það
er trúin.
í slíkum tilvikum mætti því tala um
misnotkun trúarlegra eða siðferðislegra
gilda í þágu spilltra stjórnmálaviðhorfa.
Þannig starfar einræðisherrann og hann
kemst upp með það svo lengi sem hann
heldur völdum og nýtur stuðnings þjóðar-
innar. Það gerir hann á meðan hann get-
ur talið henni trú um að málið snúist um
lífsgildi, um rétt og rangt, um þjóðemi,
um trú. Einræðisherrar og ofbeldismenn
á valdastólum eiga vísan stuðning trúar-
legra öfgahópa sem hafa sprottið upp víðs
vegar um þriðja heiminn í kjölfar efna-
hagskreppunnar sem þar hefur orðið í
kjölfai- gífurlegrar skuldasöfnunar. Til
þess að koma í veg fyrir stríð er meginat-
riði að varðveita réttlæti og mannréttindi
um allan heim, að styðja fátækai' þjóðir
efnahagslega og menningarlega, ekki síst
með því að losa þær úr skuldum. Mörg
samtök kirkjudeilda hafa barist fyrir því
að þjóðum þriðja heimsins verði gefnar
upp skuldir í vestrænum bönkum í tilefni
af aldamótunum. Það væri skref í átt til
friðsamlegrar sambúðar þjóða. Og nýlega
vannst stór sigur í þessu efni eins og
komið hefur fram í fréttum. Friðurinn
kemur ekki af sjálfu sér, hann kostar sitt
- en stríðið kostar meira.
Trúin hlýtur því að blandast inn í átök
og styrjaldir milli þjóða og menningar-
svæða. Hjá því verður ekki komist: trúin
snýst um það sem mestu máli skiptir í til-
vist fólks, á henni veltur vitundin um til-
gang lífsins um tíma og eilífð. Þegar
menn telja að vegið sé að innsta kjarna
eigin tilvistai- þarf engan að undra að
snúist sé til varnar af öllu afli.
En svo er önnur hlið á málinu. Kirkjur
og trúarleiðtogar hafa unnið að friði á
ýmsan hátt fyrir utan almenna baráttu
fyrir mannréttindum og réttlæti í sam-
skiptum þjóða. Við þekkjum nöfn fjöl-
margra sem hafa sett baráttu án ofbeldis
á oddinn: Martin Luther King, Mahatma
Gandhi og Dalai Lama. Við þekkjum bar-
áttu einstaklinga og kirkjudeilda fyrir
friðsamlegum lausnum á alvarlegum
þjóðfélagsdeilum t.d. í Suður-Afríku, í
Suður-Ameríku og víðar. Trúarleiðtogar
eru oftar en ekki meðal þeirra sem á end-
anum tekst að koma á sáttum og mála-
miðlunum milli stríðandi afla. Þannig
hlutverki geta þeir gegnt hafi þeir traust
og trúnað beggja aðila í hörðum átökum.
Kirkjan er í eðli sínu alþjóðleg og svipuðu
máli gegnir um flest önnur trúarbrögð.
Trúarbrögð og hugsjónir eru því sjald-
an fjarri þegar barist er. Það er því mikið
í húfi að trúarleiðtogar taki höndum sam-
an í vörn gegn stríði og margt bendir til
að svo muni verða í vaxandi mæli.
GUNNAR KRISTJÁNSSON,
REYNIVÖLLUM
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. JÚLÍ 1999 3