Lesbók Morgunblaðsins - 10.07.1999, Blaðsíða 15

LIST HINNAR
OPNU ÆÐAR
Ég yrki útfró sjólfri mér og minni reynslu, yrl ki um
l Dað hvernig veröldin og lífið koma mér fyrir sjónir,
segir Ingibjörg Haraldsdóttir í samtali ÞORVARÐAR
HJÁLMARSSONAR við hana. Ingibjörg sem bjó
lengi í Rússlandi greinir meðal annars fró skóld-
konunni Marínu Tsvétajevu sem hún hefur þýtt
og fró Ijóðahótíðum í Lithóen oc 1 Búlgaríu.
Morgunblaðiö/Jim Smart
INGIBJÖRGU Haraldsdóttur þykir Marína Tsvétajeva gnæfa yfir önnur skáld.
Hinum megin við fjallið
er þögnin áþreifanlegri.
Þar eru önnur fjöll
og aðrir fuglar.
Skuggarnir eru þar lengri
og steinarnir mýkri.
Þú ræður
hvort þú trúir mér.
INGIBJÖRG Haraldsdóttir fæddist í
gráu húsi í bláhvítu landi við ysta haf
einn októberdag fyrir löngu. í eylandinu
því er skógur einn mikill, forn og dimmur
og draugar ríða um rjóður. A kvöldin
kemur fuglinn í fjörunni og syngur ódá-
insljóð meðan öldur brotna á klettum.
Eyjur koma enda oft við sögu í ljóðum
Ingibjargar og skarta sólþungum ströndum
jafnt sem kyrrum sumarnóttum í björtum bæ
þar sem mjúkar smáar götur gróa undir ilj-
um. Öldufallið flytur eyjaskeggjum sögur af
ókunnum löndum. I draumunum angar ennþá
græn og aftur græn unaðseyja, björt og dimm
og rauð og himinblá ...
„Pað er svo margt sem eyja er tákn fyrir,
jafnvel einangrun eða eitthvað sem er stakt
og eitt, úti í sjó eða í rnannhafinu." svarar
Ingibjörg spurningu minni. „Eyjan gæti líka
hæglega staðið sem táknmynd fyrir skáldið
og skáldskapinn."
Á einum stað segir þú að lygasagan um
heiminn og þig hefjist einn októberdag fyrir
löngu og í ljóðinu Ur „Myndabók Hugans -
Moskva" er þér lygin líka hugleikin. En það
er væntanlega allt önnur lygi?
„Ég er kannski að yrkja um þetta ótrúlega
líf sem er lygasaga, mín lygasaga er eftilvill
eins og hver önnur, þetta eru allt tómar lygar!
En þegar ég er að yrkja um Moskvuárin, þá
er það kannski svoh'tið önnur lygi sem ég er
að tala um. Þá var maður ungur og hlutirnir
virtust svo einfaldir og maður var handviss
um að vera með sannleikann sín megin. Á
mínum yngri árum hugsaði ég mikið um
pólítík og langaði til að yrkja eitthvað sem
fólk gæti sungið í kröfugöngum en það gekk
ekki! Ljóð mín eru persónuleg og verða að
vera á einhverju tilfmningalegu plani, þau
verða að fjalla um eitthvað sem ég upplifi
sjálf. Ég var ekki nema tvítug þegar ég kom
til Moskvu og var þar öll þessi bestu ár, heil
sex ár og fór síðan til Kúbu og var þar í önnur
sex ár. Þegar maður er ungur á ýmislegt eftir
að mótast hjá manni. Mín reynsla varð öðru-
vísi en flestra jafnaldra minna, eða þeirra sem
voru hérna heima. Mér finnst hálfleiðinlegt að
hafa misst af 68 uppreisninni bæði hér og í
Evrópu. Sovétríkin sálugu og Kúba voru á
þeim tíma ansi langt í burtu frá því umróti
öllu.“
Þú yrkir mikið um ástina og samskipti eða
samskiptaleysi tveggja einstaklinga. Stundum
er eins og hamingjan sé aðeins draumur?
„Oft les fólk ljóðin öðruvísi en ég hef hugs-
að þau, og túlkar þau þá á ákveðin hátt og ég
kem alveg af fjöllum! Ástarljóðin fjalla þannig
ekki alltaf endilega um ástina, heldur eitthvað
allt annað. Það er svo skemmtilegt og dýr-
mætt við skáldskapinn að lesendur eru líka
skáld og yrkja ljóðin í félagi við höfundinn."
Vektu ekki fíðrildið
sem sefur á veggnum
því var aðeins gefínn þessi dagur
- þessi eini dagur -
til að dreyma.
Orl tíl Marinu Tsvétajevu
I Ijóðabókinni Höfuð konunnar sem út kom
árið 1995, þýðir þú eitt kunnasta ljóð rúss-
nesku skáldkonunnar Marínu Tsvétajevu
Ljóðið um endalokin. Og í sömu bók yrkir þú
ljóðið Til Marínu sem ber þess ljósan vott að
óhamingja hennar og lífsstríð hefur snert þig
djúpt. Ævidagar hennar voru stormasamir og
örlög hennar harmsöguleg. Hvenær komst þú
fyrst í kynni við ljóðlist hennar?
„Þegar ég var í Moskvu las ég lítið eftir
hana, einhver ljóð þó en það var lítið um hana
talað. í fyrstu náði ég sáralitlu sambandi við
hana, hafði sennilega ekki lífsreynslu til að
skilja hana eða ná tangarhaldi á skáldskap
hennar. En þegar ég eignaðist Ijóðin hennar
fyrir einum tíu árum reyndi ég strax að þýða
hana. Það var merkileg reynsla sem henti mig
í Moskvu fyrir tveimur árum þegar ég var þar
á ferð. Þá var ég að ganga um gamla bæinn í
miðborginni, það var búið að skipta um nöfn á
öllum götum frá því ég var þarna og ég var
eiginlega rammvillt þar sem ég áður var
heimagangur. Göturnar hafa fengið sín fyrri
nöfn frá því fyrir byltingu og þau þekkti ég
vel úr bókmenntunum. Mér fannst eins og ég
væri að ganga um strætin í skáldsögu eftir
Búlgakof eða Dostojevskí. Þá bar mig þarna á
kunnulega götu og ég hugsaði með sjálfri
mér: hvar hef ég séð þetta götunafn áður? Og
mundi þá að Marína átti heima í þessari götu
ásamt manni sínum, þau fluttu þarna eftir
brúðkaup sitt í stóra og fína íbúð. Ég leitaði
að húsinu og staðnæmdist við hús sem á var
tafla sem eitthvað var letrað á. Þegar ég
stend þarna og er að góna á töfluna sprettur
allt í einu upp lítil horuð kerling fyrir aftan
mig og hvíslar að mér: „prófaðu að hringja á
dyrabjöllunni!" Sem ég og gerði og þá kom í
Ijós að í húsinu var safn um Marínu Tsvéta-
jevu. Ég leit um öxl en þá var kerlingin horf-
in. í húsinu hitti ég mann sem vissi allt um
Marínu og ég dvaldi þama daglangt og undi
mér vel. Marína bjó á mörgum stöðum í hús-
inu og saga hennar í húsinu segir meira en
mörg orð um stöðu hennar sjálfrar á þessum
skelfilegu tímum sem hún lifði. Hún fékk
alltaf minni og minni íbúð og endaði að lokum
í kytru undir súð. Hún háði þarna erfiða lífs-
baráttu, eignaðist tvær dætur og missti aðra
þeirra úr hungri. Kannski birtist hún mér
þarna í líki horuðu kerlingarinnar og blandaði
sér óvænt í málin, hver veit!“
Efþú bara vissir!
allt hefur breyst - sumum
fínnst heimurinn hruninn
öðrum að upp sé runnin
sól hinnar æðstu sælu
hvað veit ég?
aðeins þetta: að tíminn
hefur liðið og þú
hefur leikið
íhugmér
enn er mér hulinn
lærdómur þinn
list hinnar opnu æðar
Þú hefur birt þýðingu á ljóði eftir Önnu
Akhmatovu, hina stóru skáldkonuna frá bylt-
ingartímanum. Hún varð líka fómarlamb
þessara tíma og er kunn fyrir andóf sitt!
„Ljóð Önnu Akhmatovu eru frábærilega
góð! Hún heldur sig meira innan hefðarinnar
en er samt óumdeilt stórskáld. Þó þykir mér
Marína Tsvétajeva stærra fyrirbæri, hún er
engu lík! Það er ekkert annað skáld eins og
hún. Rússar áttu mikið af góðum höfundum á
þessum hrikalegu árum. Þarna fór fram mikil
hugmyndabarátta sem leiddi af sér mikla
grósku og gerjun í listum. Myndlistin var til
dæmis stórkostleg á árunum fyrir og eftir
byltingu. Skáldahópamir eru margir og
merkilegir, þeirra á meðal em fútúristamir.
Hvert stórskáldið á fætur öðru kom fram á
sjónarsviðið en Marína stendur ein. Hún
gerði það sem maður keppir að í skáldskapn-
um - að opna sér æð. Henni tókst það!
Höfuð konunnar er ekki þungt
Þegar allt hefur verið sagt
þegar vandamál heimsins eru
vegin metin og útkljáð
þegar augu hafa mæst
og hendur verið þrýstar
í alvöru augnabliksins
- kemur alltaf einhver kona *
að taka af borðinu
sópa gólfíið og opna gluggana
til að hleypa vindiareyknum út.
Það bregst ekki.
„Það er alveg sama hvað gerist, það kemur
alltaf einhver kona! Ég vitnaði í Sigfús Daða^
son og Egilssögu og fór að yrkja um höfuð
konunnar. Það er kannski svolítil stríðni í
þessum skáldskap og eftilvill er dulinn femín-
ismi falinn í því að yrkja um höfuð konunnar.
Dulinn eða ódulinn! Annars er erfitt að tala
um yrkisefni sín, þau koma af sjálfu sér. Ég
er að reyna að höndla það sem er ósegjanlegt,
hughrif og tilfinningar, og hugsanir sem ég er
að reyna að ná í skottið á! Ég yrki útfrá sjálfri
mér og minni reynslu, yrki um það hvemig
veröldin og lífið koma mér fyrir sjónir. Oft
fjalla ljóðin um eitthvað annað en það sem
þau birta við fyrstu sýn. Ástarljóðin em
kannski ekki alltaf ástarljóð! Allvíða í Ijóðun-
um set ég upp ástina og öryggið sem and- -
stæður. Niðurstaðan verður sjálfsagt sú að oft
fómar maður ástinni fyrir öryggið, eða öfugt.
Ef þetta era þá andstæður? Ástin er snúin og
á sér mörg birtingarform. Þó held ég að
skáldkonur séu frekar óhamingjusamar kon-
ur! Það gildir um allar aldir og ekki bara í
næsta nágrenni. Hamingjusamlega giftar
konur verða ekki skáldkonur! Ég hef ein-
hvemveginn fengið þetta á tilfinninguna. Á
þessu em sennilega margar skýringar. En
það er erfitt að vera bæði skáld og eiginkona.
Á milli þessa tveggja hlutverka myndast mikil
togstreita.
Þótt höfuð konunnar
sé ekki þungt
getur oft verið erfítt
að halda því
svo ekki sé minnst
á andlitið
Á unglingsárunum þegar ég var að byrja að
yrkja, las ég mest Stein Steinarr, atómskáldin
og Snorra Hjartarson, sem mér þótti algjört
heimsmet á tímabili! En ég las allt og heillað-
ist líka af nýrómantísku skáldunum, Jóhanni
Sigurjónssyni og Jóhanni Jónssyni. Þegar ég
kom til Moskvu hætti ég að yrkja. Mér fannst
það svo mikið mál að vera komin þangað. Ég
reyndi að lesa bókmenntirnar, Púshkín, Maja-
kovskí og Pasternak og áhrifin af þeim lestri ’
hafa meira komið eftirá! Pastemak var ekki
mikið hampað í Moskvu, Ijóðin hans vom ekki
bönnuð, bara skáldsagan um Zhivago. Eftir
að ég fór til Kúbu las ég suðuramerísku
skáldin, Nemda og þessi kúbönsku. Eftilvill
hefur slæðst inn í ljóðin mín svolítill rytmi
þaðan. Mörg undanfarin ár hef ég stundað
þýðingar jöfnum höndum úr spænsku og
rússnesku, en seinni árin hefur rússneskan
náð yfirhendinni. Það er mikið til af góðum
skáldskap á þessum tveimur tungumálum.“
íslensk Ijódaveisla i Búlgaríu
„Ég var að koma úr miklum ljóðaleiðangri
frá Litháen og Búlgaríu. í Búlgaríu kom út
hinn þriðja júní þýðingasafn á ljóðum ís-
lenski-a skálda sem vakti mikla athygli. Ég
var boðsgestur þama sem eitt ljóðskáldanna
frá íslandi, ásamt Sigurði A. Magnússyni. Það
var haldin mikil hátíð í Menningarhöllinni í
Sófíu fyrir fullum sal af fólki. Þarna flutti
búlgörsk kona íslensk sönglög, leikarar lásu
upp úr bókinni og hún seldist eins og heitar
lummur! Eftir dagskrána kom fólk til okkar
Sigurðar og spurði okkur út í ljóðin og sýndi
mikinn áhuga á ljóðunum og efni þeirra. Það
var virkilega gaman að upplifa þetta! í
Búlgaríu skiptir ljóðlistin greinilega máli og
nýtur hylli fólks. Þar á undan var ég í Litháen
og ferðaðist um landið og las upp. Þeir halda
Ijóðahátíð á hverju ári með boðsgestum
hvaðanæva úr heiminum og gefa út árbók há-
tíðarinnar með þýðingum á ljóðum eftir gest-
ina. Ég er ekki frá því að það sé meira gert í
Litháen íyrir menninguna en hér heima. I.
þessu litla landi koma út í hverri viku þrjú
blöð sem fjalla eingöngu um listir og menn-
ingarmál. I Búlgaríu og Litháen ber allt þess
vott að menningin skipti einhverju máli og
það era settir í hana peningar. Þó að efna-
hagslífið í báðum löndunum sé bágt, þá
blómstrar menningin engu að síður. Og þar
ber ekki á þessari auglýsinga- og sölu-
mennsku sem tröllríður öllu hér! Því þó lista-
lífið í Reykjavík sé vissulega gott, þá finnst
mér það alltof oft einkennast af sölu-
mennsku.“
Gakktu hægt
yfírgrasið t
í nepjunni.
Sólin hefur enn ekki
sungið sitt síðasta.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 10. JÚLÍ 1999 1 5