Lesbók Morgunblaðsins - 23.10.1999, Blaðsíða 6

GLIMA GOÐS OGILLS
ÆVINTÝRIÐ Gleym-mér-ei og Ljóni
Kóngsson verður frumsýnt í Iðnó í dag kl. 14.
Söguþráðurinn er spunninn upp úr ævintýr-
inu um lævirkjann syngjandi og kryddaður
með söngvum en hér er á ferð sama barna-
leikrit og sýnt var í Fjölskyldugarðinum og á
leikvöllum víðsvegar á höfuðborgarsvæðinu í
sumar. Leikendumir ílmm eru höfundar sýn-
ingarinnar og leikstýra henni jafnframt sjálf-
ir.
„Forsagan er sú að við hittumst, nokkrir
leikarar, á Laugaveginum í vor og vomm að
velta fyrir okkur hvað við ættum að gera í
sumar - langaði að gera eitthvað okkur til
dundurs. Þetta varð niðurstaðan," segir
Linda Ásgeirsdóttir, einn leikenda í sýning-
unni. Og stalla hennar, Edda Björg Eyjólfs-
dóttir, tekur upp þráðinn: „Síðan fómm við í
gegnum allt ferlið: sömdum handrit, æfðum,
komum sýningunni á framfæri og sýndum
hana svo í Fjölskyldugarðinum og víðar.
Þetta var ekki aðeins rosalega gaman, heldur
líka mjög lærdómsríkt."
f ævintýrinu kynnumst við Gleym-mér-ei,
ósköp venjulegri og góðri stelpu, sem er óvart
seld í hendur ógnvænlegu ljóni. Ljónið reyn-
ist síðan vera prins í álögum sem illskeytt
nom hefur hneppt hann í. Saman lenda þau
Ljóni og Gleym-mér-ei í ýmsum hættum en
gamanið og hið góða era aldrei langt undan.
„Þetta er ævintýri í sinni einföldustu mynd.
Togstreita góðs og ills er eins og vera ber í
brennidepli en inn í söguna flettast allir þeir
þættir sem eiga heima í góðu ævintýri," segir
Edda Björg og Linda bætir við að atriðin séu
stutt, þétt og grípandi. „Leikmyndin er líka
einföld, lítið tré, lítill steinn og eitt rautt tjald.
Þessi einfalda umgjörð hæfir sýningunni vel
Nornin lætur til sín taka: Þrúður
Vilhjálmsdóttir í hlutverki sínu.
en fyrir vikið reynir meira á okkur leikarana."
Gleym-mér-ei og Ljóni Kóngsson var sýnt
um tuttugu sinnum í sumar en Edda Björg og
Linda segjast eigi að síður líta á sýninguna í
dag sem frumsýningu. Leikritið hafi þróast
svo mikið, auk þess sem tækni af ýmsum
toga, ekki síst lýsing, hafi bæst við. „Það var
gaman að sýna undir beram himni, við mis-
jafnar aðstæður, en nú þegar farið er að kólna
er ágætt að vera komin inn i hlýjuna í Iðnó,“
segir Edda Björg.
En hvers vegna Iðnó?
„Ég plataði Magnús Geir Þórðarson, list-
rænan stjórnanda Iðnó, á síðustu sýninguna
okkar í sumar og hann varð svo hrifinn að
hann ákvað að þetta skyldi verða barnasýn-
ing leikhússins í vetur. Við eram auðvitað
mjög ánægð með það,“ segir Linda.
Og stöllumar vonast til að verða sem lengst
að leik í Iðnó. „Við ætlum að sýna eins lengi
og fólk vill koma,“ segir Edda Björg.
„Markmiðið er að smita fólk af leikgleðinni og
ná til sem flestra. Fólk þarf ekki að klæða sig
í sparifötin til að sjá þessa sýningu, hún er
líka stutt, um fimmtíu mínútur, og tilvalið fyr-
ir fjölskylduna að slá tvær flugur í einu höggi
- fara niður á Tjörn og líta inn í leikhúsið."
Prinsinn leystur úr álögum: Lfnda Ásgeirsdóttir, Agnar Jón
Egilsson og Kjartan Guðjónsson í hlutverkum sínum.
Leikendur og listrænir stjórnendur
GLEYM-MÉR-EI og Ljóni Kóngsson eftir leikhópinn sjálfan.
Leikendur: Agnar Jón Egilsson, Edda Björg Éyjólfsdóttir, Kjartan Guð-
jónsson, Linda Asgeirsdóttir, Þrúður Vilhjálmsdóttir.
Leikstjórn: Leikendur sjálfir.
Aðstoðarleikstjóm: Halla Margrét Jóhannsdóttir.
Búningar: Rannveig Gylfadóttir.
Umsjón með tónlist: Kristján Eldjárn.
DOGMA EÐA
DELLA FRÁ
• •
DANMORKU?
_"___:_I__1
)ogi ma" er, eins og margir vita, heiti á stefnuyfirlýs-
ingu, boðorðalista eða vinnurec jlum sem nokkrir
c Janskir kvikmyndaleikstjórar komu sér saman um,
segirÁRNI ÞÓRARINSSON í grein, | þar sem hann
veltir íyrir sér myndunum Síðasta söng Mifunes, Veisl-
unni og Fávitunum.
Ur Sídasta söng Mifunes.
BRÚÐGUMI er kvaddur á brott frá ungri
brúði sinni þegar faðir hans deyr. Hann seg-
ist rétt ætla að skreppa til að ganga frá mál-
um á gamla sveitabýlinu. Hann er ekki fyrr
kominn á býlið en hann virðist hafa gleymt
nýju frúnni. Við taka haltu-mér-slepptu-mér
samskipti við bróður, sem auðvitað er
þroskaheftur, ráðskonu sem hann fær til
starfa og auðvitað er fráfarandi vændiskona
og litla bróður hennar, sem auðvitað er nú-
tíma vandræðaunglingur en breytist í ljúíl-
ing eftir nokkra klukkutíma í sveitinni. Brúð-
urin mætir á býlið, verður hvumsa við þegar
hún sér hina getnaðarlegu ráðskonu og skil-
ur snimmhendis við manninn. Ráðskonan
' heldur símasambandi við vinkonur sínar í
vændinu en þær era sífellt í partíi og engu
líkara en hún sakni fyrra lífs sem hún kvaddi
einkanlega til að Josna við símadóna sem lét
hana ekki í friði. A daginn kemur að símadón-
inn var enginn annar en litli bróðir sem hún
hafði þó haldið uppi með tekjum af vændinu.
Viðbrögð hennar við þeirri kaldhæðni eru að
fara aftur að haga sér eins og hóra. Að end-
ingu finna fjórmenningarnir plastpoka troð-
fullan af peningum og geta því lifað sæl og
glöð í sveitinni. Þar með setur köttur úti í
mýri upp á sig stýri.
Ofanritað gæti einna helst verið lýsing á
amerískri dellugamanmynd. En svo er ekki.
Með hóflegri einföldun er þetta lýsing á sög-
uþræði þriðju og nýjustu „dogmamyndarinn-
ar“ frá Danmörku, sem ams-doserjum
ástæðum heitir Síðasti söngur Mifunes og er
titillinn álíka gáfulegur og sagan sjálf.
„Dogma“ er, eins og margir vita, heiti á
stefnuyfirlýsingu, boðorðalista eða vinnu-
reglum sem nokkrir danskir kvikmyndaleik-
stjórar komu sér saman um. „Dogma“ er eins
konar afturhvarf til náttúrannar - ódýrrar,
hrárrar kvikmyndagerðar, þar sem megin-
áherslan er ekki lögð á fyrirferðarmiklar
glansumbúðir heldur beinskeytta og einfalda
meðferð dramatískra viðfangsefna. Sam-
kvæmt meginreglunum era leikmyndir og
búningar raunveraleikinn sjálfur, leiktjöld
og nýsmíði koma hvergi nærri. Leikarar
mæta í eigin fötum og spinna hópvinnuna.
Lýsing er af náttúrunnar hendi og hljóðrásin
skráir aðeins raddir og umhverfishljóð, án
fínpússunar í eftirvinnslu, án sérsaminnar
tónlistar. Og tökuvélin er á öxlinni, án þrífóta
og annars stoðbúnaðar.
Fyrstu tvær „dogmamyndirnar" voru
sýndar á Kvikmyndahátíðinni í Reykjavík í
upphafi árs og höfundar beggja völdu sér
djörf viðfangsefni sem féllu að djarfri efnis-
meðferðinni - annars vegar sifjaspell, hins
vegar samfélagsleg viðhorf til þroskaheftra.
Þetta byrjaði vel. Veislan eftir Thomas
Vinterberg bauð áhorfendum í sextugs-
afmæli á dönsku sveitahóteli hjá vel stæðri
Klingenfeldt-Hansen-fjölskyldunni. Með
markvissri beitingu fyrrnefndra vinnureglna
kiyfur höfundurinn efni sitt. Hann flettir
smám saman og með fínstilltri dramatískri
stígandi lagi eftir lagi ofan af sléttri og felldri
framhlið persónanna. Nærgöngul takan ger-
ir áhorfendur að meira en vitnum, nánast að
þátttakendum í því sjúka ástandi sem skap-
ast í veislunni þegar gömul spenna og tog-
streita í samskiptum fjölskyldunnar stig-
magnast og nær hápunkti í niðurlægingu og
afhjúpun átakanlegra leyndarmála. Hér er
vandað og vel samið handrit í frekar hefð-
bundnum raunsæisstíl traust undirstaða
óhefðbundinna aðferða.
Þessar óhefðbundnu aðferðir nýtast ekki
jafnvel í Fávitunum eftir gulldreng danskrar
kvikmyndagerðar, Lars von Trier. Rétt eins
og Vinterberg beitir von Trier „dogma-að-
ferðunum“ til að draga áhorfandann inn í lok-
að, afmarkað samfélag og afhjúpa það smátt
og smátt. Þetta er eins konar kommúna eða
sambýli hóps af ungu fólki sem bregður sér í
hlutverk þroskaheftra til að spila með og
ögra umhverfi sínu, samfélagi hinna heil-
brigðu, „fullþroskuðu", en jafnframt í til-
gangi eins konar sjálfslækningar. Höfundin-
um tekst allvel að leiða í ljós að hópurinn er á
ýmsan hátt jafnsjúkur og umhverfið sem
hann er andsvar við. „Dogma-aðferðin“, ekki
síst taugaveiklaður hamagangur tökunnar,
kemst hins vegar upp á milli áhorfandans og
efnisins; hún dregur sjálf að sér of mikla at-
hygli á kostnað dramatíkur og persónusköp-
unar, hrindir okkur frá í stað þess að draga
nær. Von Trier vanrækir persónur sínar; af-
staða hans er of köld, næstum vísindaleg. Af
þessu leiðir að áhorfanda stendur fuilmikið á
sama um flest sem kemur fyrir fólkið þótt
mörg atriði séu grípandi og ögrandi.
Veislan og Fávitarnir hafa fengið gott
brautargengi, verðlaun og viðurkenningar og
drjúga aðsókn víða um lönd. Það hefur þriðja
afurð „dogma“ einnig gert. Síðasti söngur
Mifunes eftir Sören Kragh Jacobsen hefur
orðið vinsælust þeirra allra, verið valin
„besta mynd Norðurlanda" á Amandahátíð-
inni og verðlaunuð á Berlínarhátíðinni. Þar
er „dogma“ orðið að öfugmæli. Myndin geng-
ur mun skemmra en þær fyrri í að fylgja
„dogmareglunum", en verra er að hún er
dæmi um yfirborðslegt klisjubíó. Mifune er
ekki leiðinleg mynd en í raun er hún hvorki
fullnægjandi sem gaman né alvara. Sálar-
fræði í persónusköpun er grunnhyggin og
gengur ekki upp, framvinda sögunnar með
ólíkindum. Á stað fersks hráefnis og dirfsku í
matreiðslu er komin gömul kótiletta, marg-
tuggin og mögur.
Síðasti söngur Mifunes er til marks um að
tilraunastarfsemi í efnismeðferð ^ dugir
skammt ef efnið sjálft er óvandað. Útþynnt
„dogma“ er verra en ekkert „dogma“. En
„dogmastefnan“ hefur ekki sungið sitt síð-
asta. Fleiri tilraunir eru á leiðinni og er það
vel, því hvað sem öðru líður era umræður,
jafnvel deilur, um viðteknar venjur og aðrar
leiðir í kvikmyndagerð til þess fallnar að
koma í veg fyrir stöðnun. Og ekki kæmi mér
á óvart ef „dogmaviðhorfin“ væra á leið inn í
íslenskar kvikmyndir.
„Dogmamyndirnar" hafa vakið athygli á
danskri kvikmyndagerð á nýjan leik. Sem
áróðurstækni, æfing í almenningstengslum,
auglýsingabragð fyrir danska kvikmyndalist
hefur „dogma" nú þegar skilað góðum ára-
ngri. Og einni - en aðeins einni - framúrskar-
andi bíómynd.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 23. OKTÓBER 1999