Lesbók Morgunblaðsins - 04.12.1999, Síða 17

LISTAVERKIÐI
REYKJAVÍK OG
LONDON
Sýningin í Wyndham's Theatre er ekki eins fyndin
og íslenska sýningin var, en sýningin í Þjóðleikhúsinu
var ekki eins 1 heimspekileg og enska sýningin.
SOFFÍA AUÐUR BIRGISDÓHIR segir fró
Listaverkinu í Rey kjavík og London.
Hilmir Snær Guðnason, Ingvar E. Sigurðsson og Baltasar Kormákur í Listaverkinu.
EPLAUST er mörgum enn í fersku minni
uppsetningin á leikritinu Listaverkinu eftir
Yasminu Reza sem sýnt var við góðar undir-
tektir áhorfenda á Litla sviði Þjóðleikhúss-
ins í hittifyrra. Leikritið, sem sýnt er í
Wyndham’s Theatre á Charing Cross Road
rétt við Leicester Square, var frumsýnt fyrir
réttum þremur árum og hefur verið sýnt við
mikla aðsókn síðan. Leikritið hefur einnig
gengið vel á Broadway í hálft annað ár og
hefur það sópað til sín verðlaunum, m.a.
hlotið Tony-verðlaunin, verðlaun leiklistar-
gagnrýnenda, Laurence Olivier-verðlaunin,
Evening Standard-verðlaunin og í heima-
landinu, Frakklandi, hlaut það Moliére-verð-
launin.
Verkið snýst um samskipti þriggja vina
eftir að einn þeirra hefur fest kaup á nútíma-
listaverki fyrir stórfé. Listaverkið sem um
ræðir er allstórt málverk og hvítur litur þek-
ur allan flöt myndarinnar. Átök verksins
skapast af viðbrögðum vinanna við kaupum
félagans og í þeim átökum koma fram mis-
munandi lífsskoðanir þeirra og sérstaklega
afstaða þeirra til listarinnar. Þá er verkið
einnig skemmtileg athugun á vináttunni og
þanþoli hennar, ef svo má að orði komast.
Þótt sýningunum í Reykjavík og London
hafi báðum verið tekið afar vel er hér um
gjörólíkar uppfærslur að ræða. I mismun-
andi áherslum þessara tveggja sýninga
sannast að umgjörð, leikstjórnaráherslur og
túlkun skipta sköpun þegar
leiktexti er færður á svið. Þótt
textinn sé sá „sami“ (reyndar
ekki alveg sá „sami“ þar sem
um íslenskar og enskar þýðing-
ar á frönskum texta er að ræða)
getur útkoman verið gjörólík,
eins og sannast í þessu tilviki.
I íslensku uppfærslunni var
lögð áhersla á það skoplega í
samskiptum vinanna þriggja og
var túlkun þeirra Ingvars Sig-
urðssonar, Baltasars Kormáks
og Hilmis Snæs Guðnasonar oft
á tíðum æði farsakennd og
tókst þeim sérlega vel upp í að
skapa bráðfyndnar aðstæður og
áhorfendur skemmtu sér flestir
konunglega. I þeirri sýningu
sem nú er á fjölunum í London
eru lagðar gjörólíkar áherslur.
Þar er áherslan á hinn heim-
spekilega þátt verksins, sýning-
in var öll hægari, umræðan um
listina (hvað er list og hvað er
ekki list?) var áleitnari, svo og
umræðan um vináttuna (hver
er vinur þegar á reynir?).
Sérlega áhrifamildð var loka-
atriðið þar sem sá vinanna sem
hvað harðast gagnrýndi lista- Art Malik, Frank Skinner og Nicholas Woodeson í uppfærslu
verkakaupin - sem var fullur Wyndham’s leikhússins á Listaverkinu í London.
fordóma og fyrirlitningar á hinu móderníska
listaverki - stendur fyrir framan verkið og
hugleiðir það. Hann horfir á hvítan flötinn
og kveður upp úr um að það lýsi óræðu rými
augnabliki eftir að maður, sem nú er horfinn,
hefur dvalið í því um stutta stund. Túlkun
hans vísar til atriðis fyrr í verkinu þegar
einn vinanna (reyndar sá hinn sami og hug-
leiðir verkið í lokin) hefur tekið tússpenna
og teiknað skíðamann inn á hvíta myndina
(liturinn skírskotar þá til snævi þakins
landslags). Sá verknaður var framinn í hug- ^
aræsingi og hafði á sér blæ afhelgunar eða
andófs gegn listasnobbi og umdeilanlegu
mati á því hvað telst list. En lýsing sama
manns í leikslok fær heimspekilega og tákn-
ræna vídd og vísar til lífsins sjálfs - getur al-
hvítur flötur á mynd táknað lífið sjálft? Það
er sú spurning sem áhorfandinn hefur í koll-
inum þegar tjaldið fellur.
Sýningin í Wyndham’s Theatre er ekki
eins fyndin og íslenska sýningin var. Sýning-
in í Þjóðleikhúsinu var ekki eins heimspeki-
leg og sýningin í London. Hvor tveggja hef-
ur nokkuð til síns ágætis. Þeir leikarar sem
leika í sýningunni í London eru heldur ekki*
af verri endanum, margir kannast eflaust við
þá Nicholas Woodeson og Art Malik, sem
báðir hafa leikið í breskum sjónvarpsmynd-
um og bandarískum bíómyndum, og Frank
Skinner er frægur fyrir gamanþætti sína í
breska ríkissjónvarpinu.
JOLAORATORIUR OG
KONTRAKVARTETTAR
TðNLIST
Sfgildir diskar
EYBLEE
Joseph Leopold Eybler: Jólaóratoría. Sabine
Ritterbusch S, Walt.raud Hoffmann-Mucher
A, Harry van Berne T, Jelle Draijer B; Al-
sfelder Vokalensemble & Bremer domchor; I
Febiarmonici u. stj. Wolfgangs Helbich. CPO
999 667-2. Upptaka: DDD, Brimum 1/1999.
Útgáfuár: 1999. Lengd: 70:11. Verð (12 tón-
ar): 1.800 kr.
NÚ LÍÐUR að helgum tíðum, og drifmikla
þýzka diskaútgáfan í Osnabruck, CPO, hefur
undanfarið verið lúsiðin við að dusta ryk
gleymskunnar af gömlum jólaóratoríum 18. al-
dar. Eg hlustaði á heilar þrjár - eftir Graun,
Stölzel og Eybler - og var hérumbil jafnerfitt
að gera upp á milli þeirra og þegar París
Príamsson þurfti að dæma í fegurðarsam-
keppni Heru, Afródítu og Artemisar. Allar áttu
sér bráðáhugaverðar hliðar, og flutningur
bætti yfirleitt um betur.
Að því leyti bar af túlkun Hermanns Max og
Das Kleine Konzert á nýuppgötvaðri barokk-
óratoríu C. H. Grauns (1703-59), hirðtónskálds
Friðriks mikla í Berlín. Hvorugur hinna kór-
anna, þótt góðir væru, náði sambærilegum
hæðum Rheinische Kantorei, og af einsöngvur-
um var leitun að jafnoka hinnar frábæru al-
tsöngkonu Lenu Susanne Norin. Óratoría G.
H. Stölzels (1690-1749), líklegur höfundur
sönglagsins alkunna „Bist du bei mir“ sem allir
vilja eigna J. S. Bach, var einnig stútfull af
eyrnaglennandi tónlist í rífandi meðíbrum
Weimarer Barockensembles undir sprota Lud-
gers Rémy; aftursæknara verk en óratoría
Grauns og í mörgu líkt stíl meistarans frá Eis-
enach, en samt mótað af frumlegum persónu-
leika út í gegn.
Ég staðnæmdist að lokum við jólaóratoríu
frá 1794 sem bar hinn hjarðsæla titil „Die Hir-
ten bei der Krippe zu Betlehem“ eftir langók-
unnasta nafn þrenningarinnar, J. L. Eybler
(1765-1846). Miðað við þá stórglæsilegu vínar-
klassík í anda Sköpunar og Árstíða Haydns
sem blasir við hlustum á þessum diski, má kalla
óskiljanlegt hvernig hefur getað fyrnzt svona
rækilega yfir þessu frábæra tónskáldi þar til
í'yrir allraskemmstu, ef haft er í huga að ekki
óvandlátari fagmaður en Mozart hafi haft á
honum miklar mætur.
Næstu misseri munu eflaust skera betur úr
um það, en að svo stöddu þótti mér Jötuleikur
Eyblers bera af hinum verkunum tveim hvað
varðar sterkan heildarsvip (þrátt fyrir jafnvel
meiri stílfjölbreytni en í óratoríum Haydnsl),
hugvitsama orkestrun og lagi’ænan frjóleika.
Eybler kann sér og betra hófs í flíkun kórala en
Graun, sem tekur heil 7(!) erindi af „Ó höfuð
dreyra drifið" og nístar þar með heildarjafn-
vægi í annars ágætu verki.
Fullkomið hefði verið, ef kórkaflarnir hefðu
notið afburðaki-afta Rínarkórs Hermanns Max.
Dómkórinn í Brimum er vissulega góður fyrir
sinn hatt, en hefur ekki sömu fullkomna snerpu
og óaðfinnanlega inntónun. Hins vegar er
hljómsveitin spræk, og einsöngvarahópur Hel-
bichs reyndist jafnbeztur allra í óratoríunum
þremur. Fínn tenór og bassi, en þó sérstaklega
altinn, Waltraud Hoffmann-Mucher. Mætti
raunar halda, og af víðari reynslu en þessari, að
„topp“-sópranar séu vandfáanlegi-i smærri út-
gáfum en úrvalsaltar; ugglaust vegna meiri eft-
irspm-nai-. Sabine Ritterbusch hefur mun fal-
legri rödd en Ingrid Schmithúsen í Graun og
fer furðuvel með einhvern njörvaðasta kólora-
túr sem um getur í vínarklassískri óratóríu, en
er ekki alveg 100% afslöppuð í hæðinni og hef-
ur smá tilhneigingu til að lafa í inntónun.
Hér er ekki rúm til að tíunda þá fjölmörgu
staði sem þrátt fyrír kunnuglegt yfirbragð við
fyi-stu heyrn koma á óvart í Jötuleik Eyblers.
Nægja verður að mæla með verkinu af alefli.
Upptakan er sízt til ama; furðu skýr miðað við
allrausnarlega kirkjuhljómgun, og jafnvægið
er víðast hvar til fyrirmyndar.
WAGENSEIL
Georg Christoph Wagenseil: 6 kvartettar f. 3
selló & kontrabassa. Piccolo Concerto Wien.
Symphonia SY 99168-9. Upptaka: DDD,
Schmiedrait 7/1999. Útgáfuár: 1999. Lengd
(2 diskar): 97:19. Verð (12 tónar): 3.000 kr.
ÁSTÆÐA þess að virtasta grein vest-
rænnar kammertónlistar, strengjakvartett-
inn, staðlaðist fyrir meira en tveim öldum við
áhöfn tveggja fiðlna, víólu og selló, er marg-
þætt og ekki að öllu leyti ljós. Meðal þess sem
spilaði inn var þrálátt vanframboð á góðum
víóluleikurum á ofanverðri 18. öld, sem sumir
rekja til fjórradda ritháttar í stað fimmradda í
byrjun aldarinnar með aukinni áherzlu á lag-
línu í efstu rödd. Einnig mætti nefna fjölgun
pósisjóna og hækkandi tónsvið fiðlunnar á
sama tímabili, þar sem víólan aftur á móti fór
fetið langt fram á 19. öld, m.a. af fyrrgreind-
um sökum. Og eftir því sem tónlistin varð
hraðskreiðari, kom sellóið að meira gagni en
kontrabassinn, sem svarar seinna akústískt
en knéfiðlan og hefur ójafnai'a dýnamík, auk
þess sem hægfara þróun í bassaspiltækni
gerði honum framan af illkleift að elta smærri
meðlimi strengjafjölskyldunnar upp tónsviðið.
Eiginlega er fiðlan smækkaður bastarður
víólunnar, sem er upphaflega fiðlustærðin
[“violino" = lítil víóla], enda tíðkaðist áður
fyrr, þegar salir voru smærri, nálægð meiri
og hljóðfærasmekkur nátengdari söng, lægra
tónsvið í strengjaleik en nú er. Kannski má
líta á þessa 6 kvartetta G. C. Wagenseils
(1715-77) sem arfleifð þeirra tíma, en annars
er fátt um þá vitað. Þeir hafa aðeins varð-
veitzt í einu ódagsettu afriti, og virðast hafa
verið samdir nokkru eftir að hljómsveitar-
stjórinn við keisarahirðina í Vín fletti blöðum
fyrir 6 ára snáða frá Salzburg að nafni Wolfg-
ang Mozart, þegar sá átti þar leið um og lék^
eftir hann sembalsónötu, keisarafjölskyldunni
til skemmtunar. „Hann skilur þetta," sagði sá
stutti, sem virðist hafa metið Wagenseil
mests þáverandi Vínartónskálda, enda átti
tónlistarsagan eftir að staðfesta þýðingu
Wagenseils fyrir m.a. þróun sinfóníunnar og
píanókonsertsins, þ.á m. í verkum Mozarts
sjálfs.
Wagenseil kunni sitt fag. Kennari hans var
enginn annar en fremsti kontrapunktfræðing-
ur samtímans, J.J. Fux, enda þótt Wagenseil
hlýddi snemma stimamjúku kalli nýrrar „gal-
ant“-stefnu rókokótímans. Kvartettarnir sex
bera þess einnig merki í yndislegri blöndu af
þýzkum, frönskum og ítölskum stíl, sem verð-
ur nærri því „empfmdsam“ í hægum þáttum
2., 4., 5. og 6. sónötu. Yfir öllu er festa og fag-
mennska þýzku hefðarinnar í allframsækinni ,
útfærslu fyrir sinn tíma, þ.e. kringum miðjan
7. áratug.
Þetta hlustunarmeti er sérlega ljúft undir
tönn. Verkin eru hugmyndarík, syngjandi
melódísk, markviss í formi og frábærlega vel
spiluð af ungum en ljónfærum meðlimum
Piccolo Concerto Wien, þó að „búmið“ í bass-
anum skeri óhjákvæmilega í gegn endrum og
eins. Skv. fyrirmælum raddskrár má einnig
nota 2 víólur í stað efstu sellóraddanna. Hefur
sá kostur verið valinn í jöfnu sónötunúmerun-
um (nr. 2, 4 & 6), og kemur það ef nokkuð er
enn betur út, enda bæði breiðara í samhljómi
og laust við öll þvingunarhljóð sellósins á
efsta sviði. Hljóðritun cpo-tæknimanna gælir>-
vel við safaríka hljómdýpt „kontrakvartetts“-
áhafnanna, en heldur engu síður fullum tær-
leika.
Ríkarður Ö. Pálsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 4. DESEMBER 1999 1 7'
*«•
• > • A'—
• ** ‘