Lesbók Morgunblaðsins - 26.02.2000, Blaðsíða 12

!
BYGGÐ OG KIRKJAI
LAUGARNESHVERFI
EFTIR
GUÐFINNU RAGNARSDÓTTUR
Þegar Laugarneskirkjan
seig saman undan
feysknum fjölum sínum
árið 1794 voru horfnar
sjö af þeim kirkjum sem
röðuðu sér með Sundun-
um fyrir siðaskiptin. En
hún átti eftir að rísa á ný,
efstá Kirkjubólstúninu og
í lok síðasta árs var hún
hálfraraldar gömul.
ÞAÐ er vor, árið er 1947. Við
Skólavörðustíg 11, litla stein-
bæinn sem Þorbjörg Svéinsdóttir
ijósmóðir byggði á sínum tíma,
stendur pallbíll með húsgagna-
hlassi. Lítil fjögurra manna fjöl-
skylda, ung hjón með tvær dæt-
ur, er að flytja í nýreist hverfi í
" austurhluta bæjarins, kallað Laugarneshverfi.
Það er nokkuð langt utan við bæinn, innan við
Tungu, umlukið túnum í austri, vestri og suðri
og ströndinni í norðri. Vestan við rennur læk-
ur, Fúlilækur, úr Kringlumýrinni ofar í holtinu
og breiðir sem snöggvast úr sér í Fúlutjöminni
niður við ströndina, rétt áður en hann liðast
gegnum fjörukambinn og sameinast sjávaröld-
unum.
Lítil telpa sniglast í kringum pallbílinn með
hlassinu. Slíkt stórvirki hefur hún aldrei séð
fyrr, hún er fjögurra ára. Hún veit að eitthvað
mikið stendur til en skilur það ekki til fulln-
ustu. Þessi litla telpa er ég.
Ég er fædd í þessu musteri ljósmóðurfræð-
innar og þar hef ég búið í fjögur ár og liðið vel
þótt næsti nágranni minn sé Hegningarhúsið.
Andi Þorbjargar, kvenskörungsins mikla, og
bróðursonar hennar stórskáldsins Einars
Benediktssonar, svífa yfir litla bænum og
minna á auðlegð andans þótt hvorki sé þar hátt
til lofts né vítt til veggja. Að vísu er nágranni
minn í hina áttina Guðrún Pétursdóttir frá
Engey, kona Benedikts Sveinssonar, einum of
mikilúðleg kona og ströng fyrir litla almúga-
telpu, en af þeim sómahjónum leigðu foreldrar
mínir litla bæinn.
Ég vappa spennt umhverfis bílinn og skil að
eitthvað mikið er í aðsigi. Ég hef nokkrum
sinnum farið með pabba og mömmu inn fyrir
bæinn á þennan nýja og framandi stað og
hjálpað þeim að bera spýtur. Ég hef líka séð
pabba hræra steypu á bretti og toga steypufót-
urnar hátt upp í loft. Túnin virðast óendanleg í
allar áttir og ég hætti mér aldrei langt frá hús-
inu sem senn er að rísa.
Það er kominn tími til að leggja af stað. Erla
systir mín, 8 árum eldri, sest aftan á pallinn
ásamt Lollý vinkonu sinni og þær hlæja og
dingla fótunum úr þessu hásæti sínu. Ég ætla
að sjálfsögðu að gera slíkt hið sama en það er
nú ekki í boði fyrir litla fjögurra ára hnátu.
Mér er því stungið inn í bílinn háorgandi yfir
þessu mikla óréttlæti heimsins.
Það var því heldur lágt á mér risið þegar ég
fjögurra ára flutti í Laugameshveríið fyrir
rúmum fimmtíu árum. En hverfið mitt tók vel á
móti mér og þar hljóp ég um móa og mýrar,
stokka og steina, öll mín bemskuár.
Um leið og íbúunum fjölgaði í þessu nýja
hverfi og bömin uxu úr grasi á víðáttum tún-
* anna, móanna og mýranna óx einnig upp stórt
og mikið mannvirki á Kirkjubólstúninu, nefni-
lega Laugameskirkjan.
Fyrstu minningar mínar af Laugameskirkj-
unni eru frá skírn Olafar systur minnar. I ís-
kulda og hávaðaroki man ég hvernig við klof-
Ljósmynd: Pétur H. Ármannsson, Byggingarlistardcild Kjarvalsstaða.
Laugarneskirkja. Arkitekt: Guðjón Samúelsson. Kirkjan þykir vera meó betri verkum Guðjóns.
Biskupsstofan í Laugarnesi sem H. Schutte teiknaði var byggð úr grjóti sem tekið var í næsta
nágrenni. Steingrímur Jónsson biskup flutti þar inn 1825. Stofan var rifin síðar og á sama stað
var holdsveikraspítalinn byggður. Teikníngin er eftir Auguste Mayer frá sumrinu 1836.
uðum yfir spýtnabrak og moldarhrúgur til
þess að komast inn í kirkjuna, pabbi með barn-
ið í fanginu vafið inn í teppi. Þetta hefur sjálf-
sagt verið árið 1949. Hvað gerðist innan dyra
man ég aftur á móti lítið en þar kom sr. Garðar
Svavarsson fyrst við sögu fjölskyldu minnar.
Heimili mitt var á Hofteigi 4, við kirkjutúnið,
og því má segja að kirkjan hafi verið minn
næsti nágranni í áratugi. Og það sambýli hefur
verið afar notalegt. Bæði klukknahljómurinn á
sunnudögum og barnaguðsþjónustan urðu
hluti af lífinu.
Það var sama hvort úti var norðannæðingur
eða logn aldrei létum við okkur vanta. Spari-
búin í lakkskóm og með hárborða stikuðum við
ugp Hofteiginn. Af lífi og sál sungum við
„Afram kristmenn krossmenn", hlustuðum
með öllum skilningarvitum á spennandi fram-
haldssöguna og fórum svo heim með dýrgrip-
inn, biblíumyndina, og ótal heilræði frá sr.
Garðari. Þessar morgunstundir í kirkjunni
voru hollt veganesti fyrir bamssálina.
Já, það var gott að vera bam í Laugarnes-
hverfinu á frumbýlisárunum. A hverjum degi
var farið í leiki: höfðingjaleik og homabolta,
sto, yfir eða útilegumannaleik. Leikvangurinn
var gatan því kirkjutúnið var á þeim tíma heil-
agur reitur sem Friðrik kirkjuvörður stóð vakt
um allan sólarhringinn. Enda stóð það undir
nafni, var tún, hluti af Kirkjubólstúninu, sem
var siegið sumar hvert og heyið hirt og nýtt.
I bernsku er sjóndeildarhringurinn lítill og
fyrstu minningarnar miðast við Hofteig,
Laugateig og Kirkjuteig og svo auðvitað
Hrísateigshomið og Elísbúð, þar sem Elís
Jónsson kaupmaður seldi makkarónukökur
fyrir 10 aura litlar og 25 aura stórar. Það var
hámark sælunnar að komast í þær. Það var líka
mikið ábyrgðarstarf að vera sendur út í Elís-
búð að kaupa hálft franskbrauð og kvart norm-
al hjá Sigurbjörgu. Og stundum sat Elís inni á
kontórnum sínum með digra úrfestina dingl-
andi við vestisvasann og reiknaði með miklum
virðuleikasvip.
Og Guðlaug blessunin, hans glæsilega kona,
sem horfín var inn í heim gleymskunnar, og
var ekkert nema góðmennskan, laumaðist til
að gefa okkur börnunum nammimola þegar
hún sá sér færi á, við lítinn fögnuð Elísar, enda
gátu molamir orðið margir í barnmörgu hverfi.
En við launuðum henni líka gæskuna þegar
hún af og til lagði af stað gangandi austur á
firði á bernskustöðvamar. Þá kom allur
krakkaskarinn og hjálpaði Elísi og Sigur-
björgu að leita að henni. Og hún var sjaldan
langt undan.
Aðeins neðar og vestar kúrði svo gamli
Kirkjubólsbærinn og á sólríkum dögum sat
Sólveig gamla, húsmóðirin á bænum, úti í
hlaðvarpanum og gaf hænunum sínum. Það
var notaleg sjón. Neðan við Kirkjubólstúnið
liðaðist svo Fúlilækurinn með sínum hornsilum
og háu bökkum sem voru aðalskíðabrekkur
okkar barnanna á veturna.
En lækurinn gat líka verið varasamur og
okkur var uppálagt að fara varlega. Að renna
sér á frosinni Fúlutjörninni á skautum var líka
hápunktur sælunnar en þangað fórum við ekki
nema í fylgd eldri systkina.
Ekki gmnaði mig á þessum ámm þegar ég
lítið barn ærslaðist og lék mér í Laugarnes-
hverfinu að rætur mínar hrísluðust jafnvíða
um Laugarnesið, og síðar átti eftir að koma í
ljós, því eins og Jón Helgason segir í kvæði
sínu „Til höfundar Hungurvöku“ „aldirnar
leifðu skörðu“. Sú vitneskja hafði ekki erfst til
kynslóðanna.
En í manntalinu 1801 stendur á ekta
prentsmiðjudönsku um Eirík Hjörtson langa-
langafa minn að hann sé 30 ára lösemand, til
heimilis í Laugarnesi, enkemand, som lever af
fiskerie og gaaer i kiöbevinde om sommaren.
En Laugarnesið fór ekki jafnmjúkum hönd-
um um hann og mig því nokkram mánuðum áð-
ur hafði hann aðeins 29 ára gamall staðið yfir
moldum dóttur sinnar og ungrar eiginkonu og
bjó nú einn í Laugamesbænum, einstæður fað-
ir með litlu drengina sína tvo tveggja og sex
ára.
Barnsskónum sleit hann á Breiðholtsbænum
sem tilheyrði Laugarnessókninni og unglingur
er hann á Bústöðum, sömuleiðis í Laugarnes-
sókn. Og þau 30-40 ár sem hann var bóndi á
Rauðará, þar sem Frímúrarahöllin er núna,
var hann næsti nágranni Laugarnesbæjarins,
þótt kirkjan væri þá löngu horfin.
Já, þau væra drjúg prestsverkin hjá sóknar-
prestinum Bjama Karlssyni ef hann þyrfti að
sinna öllu þessu svæði í dag! En þar með er
ekki allt talið. Auk Laugarnesbæjarins,
Klepps, Bústaða, Breiðholts og Rauðarár til-
heyrðu einnig Elliðavatn, Hólmur, Hvammkot,
Digranes og Kópavogur Laugarnessókn!
Allt frá miðöldum til loka 18. aldar kölluðu
kirkjuklukkur Laugarneskirkju íbúa allra
þessara bæja til guðsþjónustu. Þær hafa mátt
hljóma hátt og skært svo kallið bærist.
En ættartengsl mín við kirkjuna eru ekki öll
sögð með Eiríki Hjörtsyni langalangafa mín-
um, því afí hans Oddur Hjaltalín lögsagnari,
langalangalangalangafi minn, fæddur 1722, bjó
* 1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 26. FEBRÚAR 2000