Lesbók Morgunblaðsins - 11.03.2000, Síða 8

4
DAGBÓK-
ARBROT
FRÁ BALI
EFTIR
SVEIN EINARSSON
Á Bal i ríkir hindúismi, en svo er ekki ó öllum eyjunum.
Hversu margir gera sér grein f/rir að Indónesía er
fjölmennasta múhameðstrúarríki í veröldinni? Þar
búa > 'fir 200 milljónir múslima, og hind úismi Balibúa
er undantekning.
BALI. Bali í ævintýraljóma. Allir
að dansa frá morgni til kvölds.
Og hvað vissi ég meira? Suður-
hafseyja með sólgyllta strönd.
Sjálfstæð? Nei, tilheyrir Ind-
ónesíu, ein af þeim eins og
Java, Borneo, Súmatra, Cel-
ebes að ógleymdri Tímor sem
vill verða óháð og er alltaf í fréttunum. Reynd-
ar eru eyjamar sagðar 13.000 ef allt er talið,
það segja þeir sem þykjast hafa talið. Minnir
mig á þegar ég spurði þá Skáleyjabræður,
hvað þeir ættu margar eyjar á Breiðaflrði? -
Það fer eftir flóði og fjöru, sögðu þeir. Það
munaði 40 eyjum. Stór? Svona í meðallagi,
minni en ísland, hvað sem tautar og raular,
reyndar minna en Sjáland, eiginlega bara lítil,
ekki nema 5.600 ferkílómetrar. Vissi ég það?
Vissi ég hvað margir búa þar? Satt að segja
ekki. En það upplýsist þá hérmeð, að það eru
rúmlega þrjár milljónir. Með öðrum orðum
mjög þéttbýlt. Það er auðvelt að sanna, ef
maður er svo heppinn að vera boðið inn á ind-
ónesískt heimili, inn í indónesíska stórfjöl-
skyldu. Því að hérna eru þær nefnilega enn við
lýði. Ná stundum yfir heilt þorp. I gær kom
einn ungur maður héðan úr þorpinu heim af
kokkaskóla í Singapore. Það fóru 28 manns á
flugvöllinn, um klukkustundar akstur, til að
fagna honum. Að vísu hafði hann unnið til
verðlauna á kokkaskólanum.
2.
Balí er milli 8. og 9. gráðu suðlægrar breidd-
ar. Við erum semsé í hitabeltinu og þegar fer
að rökkva kólnar ekki til muna, hitinn helst
þetta um 28 gráður stöðugt. En það dimmir
nokkuð snöggt og úr myrkrinu heyrast dular-
full hljóð, einhver dýr sem tala annað mál en
þrestimir og þúfutittlingamir heima.
- Em ekki einhver kvikindi, sem bíta mann
og stinga? spyr ég af takmarkaðri karl-
mennsku.
- Eitthvað smávegis, segir hún frænka mín
sem kann á hitabeltisnóttina og talar mál inn-
fæddra.
-Til dæmis eins og þessar ferlegu dreka-
flugur, sem ég sá í dag?
-Þær era nú sauðmeinlausar og bara til
prýði. Það eru litlu kvikindin sem væra þá
verri.
- Er ekki hægt að koma í veg fyrir að þau
angri mann?
- Eðlumar éta þau.
- Þessar með gula magann sem vora að
skjótast hér um í dag? Og hver étur þær?
- Það gera stóra froskamir. Þessir sem gefa
frá sér þessi undarlegu hljóð, sem þú heyrir
núna. Maður skyldi halda að þeir væra á stærð
við ljón.
- Og hver étur stóru froskana? spyr ég,
áhugasamur um ýmsa þætti umhverfismála í
hitabeltinu.
- Það gera stóra slöngumar.
- Og hver étur stóra slöngurnar?
Þögn.
- Það er svolítið á huldu. En ef þú hefur
gæsir, koma engar slöngur í heimsókn.
- Ha?
-Já.
Samtali um hringrás lífríkisins lokið.
3.
Það er ekki alltaf sól. Satt að segja er hún
svo sterk, þegar hún brosir og skín, að manni
er nóg að halda sig undir sólhh'f og verður
samt kaffibrúnn. Þessu vildi ekki trúa ein ís-
lensk ferðakona (ekki í mínu foraneyti, því að
við kona mín föram í einu og öllu eftir því sem
frænka mín segir). Þessi umrædda ferðakona
fékk sér tvo væna og glennti sig svo upp í
geiminn. Eftir hálftíma varð að kalla á brana-
liðið.
Nei, það er ekki alltaf sól. Satt að segja er
regntími núna og ég kann því vel. Regnið fell-
ur lóðrétt til jarðar, þetta líka magnið, fossar
niður væri nær lagi að segja. Það er eins og
maður standi undir bununni á Seljalandsfossi.
Hrísgrjónaakurinn hér handan við garðinn
breytist í stöðuvatn. Svo ljúka himnamir sér af
með offorsi. Styttir snögglega upp og sólin
þurrkar skýin.
Það er ógn gaman að sitja undir skýlinu á
veröndinni og horfa og hlusta á regnið. Tala
við það. Því það svarar. Það svarar á tungu-
máh sem þú vissir ekki að væri til, af því að þú
hefur í rauninni aldrei gert þér grein fyrir fjöl-
breytileika lífsins á jörðinni. Og ef þú svarar
því ekki hástöfum, þá gerir það ekkert til.
Regnið seiðir þig og þú talar innra með þér ,
kannski er það hið rétta viðbragð, hið ytra
þögn, hið innra allar þessar spurningar um
regnskógana héma og uppblásturinn heima,
þessar spurningar sem við svöram svo kæra-
leysislega. Hvort okkur komi yfirleitt við það
sem gerist hinum megin á hnettinum, hvort
þar og hér sé eitthvert samhengi á milli sem
varði okkur öll.
4.
Dagarnir skiptast í athafnadaga og letidaga.
Á letidögum er hvíld, sund, nudd, lestur. Nú er
athafnadagur. Vinur okkar og velgjörðarmað-
ur hér í þorpinu heitir Gusti (og er það, hann
er af þriðju stétt, ofar era prestamir og það
konunglega, lægra settir almúginn). Hann
sendir okkur einn af sínum þremur sonum til
að fara á Barong-leiksýningu og síðan í einn
víðfrægasta fuglagarð veraldar. Þó að allir
þessir skringilegu fuglar séu auðvitað sérlega
forvitnilegir og ótrúlega litaglaðir (svo ekki sé
nú minnst á slöngu-og eðlugarðinn, sem er
eins konar viðbit við fuglana), þá er það samt
leiksýningin sem fangar hug minn.
Á þessari leiksýningu beijast hin góðu og
illu öfl veraldar. Leikurinn er í raun helgi-
siðaleikur, sem hefur þróast um aldir í hofun-
um, sem hluti af helgihaldinu, en vinsældir
hans era slíkar, að hann hefur leitað út úr hof-
unum, eins og kirkjuleikimir gerðu reyndar
forðum hér í Evrópu líka. Við kynnumst þess-
um leik í litlu þorpi hálftíma ferð frá höfuð-
borginni Denpasar, og sjáum við að þetta er
gert fyrir túrhesta. Og hvað eram við sjálf
annað?
Fyrst birtast komungar dansmeyjar og
koma okkur í hið rétta fagurfræðilega horf.
Þær mega ekki vera eldri en 12 ára. Síðan er
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 11. MARS 2000
Burobadur-hofið er eitt af undrum veraldar.
af og þeir særast, en eru lækn-
aðir með laufum hibiscus-runn-
anna. Fólk sem við hittum bar
það sem sumar frásagnir
herma, að sverðadansaramir
eigi það til að falla í raunveru-
legan trans og þá sé upplifun
áhorfandans ógnvænleg. Það
gerðist nú ekki í þetta sinn,
persóna sem ber heitið pem-
angku úðar heilögu vatni yfir
dansarana sem þá öðlast nýtt líf,
en öllu lýkur svo með því að-
skvett er blöndu af fersku kjúkl-
ingablóði og ókennilegu áfengi í
illu andana svo þeir hafi hægt
um sig. Því að sannleikurinn er
sá að, að leiknum lýkur með
jafntefli, baráttan milli góðs og
ills heldiu' áfram meðan heimur-
inn sten^iir.
‘'/ • 5.
í Barongleiknum gægjumst
við inn í fornar hefðir sem lifa
góðu lífi og yfirleitt er nærvera
guðanna mjög sterk. Augljós-
asta mark þess era öll hofin, hér
er hof á hverju götuhorni, þeir
Ustakonan Yan Suryana við verk sitt, Rejang-dansar. bráðfyndnu segja að Bali viti
ekki hofa sinna tal. Á máli
heimamanna nefnast hof ýmsum
nöfnum, því að það era margar tegundir. í
rússnesku dacha þótti við hæfi að hafa ikona í
einhverju hominu, hér hefur hver stórfjöl-
skylda sitt eigið hof. Sambandið við guðdóm-
inn er sterkt. í okkar þorpi er það mamma
Gusti sem hefur síðasta orðið í öllu sem snertir
trúarathafnir, svipmikil og falleg kona, án efa
viljasterk, en um leið gædd þeirri grónu
hæversku sem einkennir alla Balíbúa. Ef þú
reiðist, þá ert það þú sem þarmeð verður þér
til skammar. En enginn myndi dirfast að reið-
ast mömmu Gusta og þegar hún segir fyrir um
helgiathafnir hjálpast allir að. En helgiathafn-
ir og serimóníur eru margar, ekki bara þegar
grafa þarf hina látnu eða gifta þau ungu, held-
ur af smæsta tækifæri er þess gætt að hafa
góða anda með í förum. Enn era í hindú
skurðathafnir þegar þeir ungu komast í ful-
lorðinna tölu. Og svo þarf að huga að forfeðr-
unum og eilífðinni; hindúar trúa nefnilega á
endurfæðinguna og sú trú gefur þeim æðru-
leysi og bjartsýni.
Á Bali ríkir sem sagt hindúismi, en svo er
ekki á öllum eyjunum. Hversu margir gera sér
grein fyrir að Indónesía er fjölmennasta
múhameðstrúarríki í veröldinni? Þar búa yfir
200 milljónir múslima, og hindúismi Balíbúa er
undantekning. Reyndar sáum við einnig
kristnar kirkjur og Búddahof - en með ein-
hveijum hætti hefur þessum ólíku trúflokkum
tekist að búa að mestu í umburðarlyndi og
sátt; sjálfstæðishreyfingar á Tímor og nú einn-
ig á öðram eyjum era fyrst og fremst af öðram
okkur leyft að hlæja svolítið, því að inngangur-
inn er samtal tveggja varða, sem skjálfa þessi
ósköp, því að þeir kvíða því sem í vændum er.
Og það er að vonum því að síðan birtist Bar-
ong, sem reyndar er fulltrúi hins góða en lítur
út eins og villidýr, einhver furðuskepna, sem
hefur sótt sitthvað í sínu útliti til apa og ljóna,
tígrisdýra og villisvína, en auk þess með kram-
ið bak og hrakkuhala. Hann ber hag mann-
kyns fyrir brjósti. Tveir menn dansa hlutverk
Barongs. Andstæðingurinn er kvenkyns og
heitir Rangda og sjaldnast sýnd öllu frýni-
legri; hún stýrir illum öndum. Hún er með
neglur sem ná út um allt, úr munni stendur
tunga sem minnir á að skepnan gleypir eld
sem ekkert sé og spúir honum út að nýju, en
minnisstæðust verður manni hálsfestin sem ku
vera gerð úr þörmum manna og lafir á milli
risastjórra brjóstanna, sem líka lafa langt nið-
ur. Hún er öll upp á galdra og gefur frá sér
ómennsk kokhljóð þegar hún reynir að koma
Barong fyrir kattamef. Hann er þó svo hepp-
inn að eiga sér vaska sveit sverðadansara, sem
nefnast kris, og þeir koma nú til hjálpar. En
ekld stoðar það mikið, því að Rangda slær þá
töfrum svo þeir era sem dáleiddir og beina
vopnunum að sjálfum sér og vilja líða út af. Nú
er illt í efni. En Barong á einn leik eftir. Hann
nær að koma í veg fyrir að þeir stingi sig á hol,
hversu oft sem þeir stinga sverðsoddinum í
brjóst sér. Þetta er mjög áhrifamikið og áhorf-
endur, jafnt aðkomumenn sem heimamenn,
grípa andann á lofti. Stöku sinnum bregður út