Lesbók Morgunblaðsins - 12.08.2000, Blaðsíða 3

LESBðK MORGENBLAÐSINS - MENNING llSlllt
31. TÖLUBLAÐ - 75. ÁRGANGUR
Sturla
Sighvatsson er að sumu leyti pers-
ónugervingur Sturiungaaldar. Hann
var glæsimenni, en valdagráðugur
og saga hans er fiótta hagsmuna,
vinslita og undirmála.
Róm
var ekki byggð á einum degi, segir mál-
tækið. f Róm hafa fomleifafræðingar
grafið upp kofagrunna frá 8. öid
f. Kr. á Palatin-hæð, en eldri minjar
í grennd við borgina.
Bach
var að sjálfsögðu í öndvegi á hátíð, sem
haldin var í hans nafni í Leipzig.
I huga Halldórs Haukssonar var
ferð á slóðir Bachs jafnsjálfsögð og ferð
múslímans til Mekka.
Utivist
er 25 ára á þessu ári og af því tilefni birtir
Lesbókin greinar um ferðamannasióðir.
Nú er komið að Básum, þar sem Utivist
ætlar að halda afmælishátið sína
síðar á árinu.
FORSÍÐUMYNDIN
Horft í hörinn heitir forsiðumyndin sem Kristinn tók i Hafnarborg í Hafnar-
firði þar sem er sýning ó smáverkum úr íslenzkum hör.
STEFÁN ÓLAFSSON
HEIMSÁDEILA
BROT
Þessi öld er undarlig,
íillir góðir menn um sig
ugga mega að mestu;
illir taka yíirráð,
að því hef ég um stundirgáð
að þeim er fylgt í flestu.
Fer égmeð efnið undarlegt:
Efþér girnizt nokkuð frekt
manna fylgi að í'anga,
þá skal hann ekki óttast guð
og ekki stunda hans heilög boð,
heldurrækja hið ranga.
Þingheimurinn þýtur upp,
þegar hann sér Belzebub
dýrkaður er af einum,
aðhyllast og elska hann,
einnig verja, hver sem kann,
bæði íljósi ogleynum.
Þeir sem seilast aðra á,
orga, deila, stinga, slá,
strjúka, stela, Ijúga,
og útlegðar vinna verk,
vörnm er þeim nógu sterk
hjá flestum manna múga.
Sá hinn góði er gjai’ðafár,
gisna má hann síð og ár,
dyttar að honum enginn,
sem sú eikfyrir utan tröð,
er engan hefír börk né blöð
og öll er af sér gengin.
Stefán Ólafsson (1619-1685) var prestur og prófastur i Vallonesi. Hann er tal-
inn annað höfuðskáld 17ndu aldar, með Hallgrimi Péturssyni, einkum þó i ver-
aldlegum kveðskap.
HETJUR OG
HENTIFÁNABERAR
RABB
YRIR skömmu eignaðist þjóðin
nýja hetju. Slík fyrirbæri eru
ekki á hverju strái í nútíman-
um þótt menn keppist um að
draga að sér athygli, með ýmis-
skonar sviðsetningu. Að vísu
má hiklaust telja það hetju-
dáðir að komast á norðurpólinn
eða sigla í kjölfar feðganna Eiríks og Leifs
en allur umbúnaður um þá gjörninga keyrði
svo úr hófi að maður var eiginlega búinn að
fá upp í kok áður en dáðirnar voru loks
drýgðar. Hetja dagsins hefur að leiðarljósi
hógværð eins og hetjurnar fornu. Hún kem-
ur fram af drengskap. Henni er trúlega hug-
leikið spakmælið: - Auður er valtastur vina
og metur gæfu sína eftir barnaláni. Þessi
maður heitir Guðni Helgason og öðlaðist
nýlega þá óvæntu upphefð að verða skatta-
kóngur íslands.
Þennan titil hafa menn borið fyrr án þess
að einhverjum hafí komið í hug að bendla
hann við hetjuskap. Ekki svo að skilja að
Þorvaldur í Sfld og fiski hafi ekki staðið
undir honum með reisn en aðstæður þessara
tveggja manna voru gjörólíkar. Annars veg-
ar var um að ræða þjóðkunnan athafnamann
með mörg járn í eldinum, hins vegar lítt
kunnan rafvirkja sem seldi dýrmæta eign í
þenslu og góðæri og hagnaðist skyndilega.
Þeim síðamefnda stóðu til boða sömu ráð-
leggingar og öðrum í svipuðum sporum, þ.e.
að nota ágóðann af sölunni til að fjárfesta
svo að skatturinn kæmi síður höndum yfir
hann. Slíkar ráðstafanir eru engan veginn
ólöglegar og sjálfsagt ekki siðlausar heldur
en geta orðið til þess að fresta skattgreiðsl-
um hvað eftir annað svo að lítið verður eftir
fyrir sameiginlegan sjóð landsmanna. Engin
trygging er heldur fyrir því að söluhagnaði
sé varið til innlendra fjárfestinga eða fram-
kvæmda því að klókir menn sjá hag sínum
oft best borgið með því að koma fjármunum
sínum til útlanda þannig að litla samfélagið
okkar sjái hvorki tangur né tetur af þeim.
Kannski er svo sem lítið við þetta að at-
huga í veröld þar sem landamæri eru smám
saman að mást út og þeir heppnu geta potað
sér niður í einhverja af skattaparadísum
heimsins, siglt hingað undir hentifána og
fleytt rjómann ofan af því sem íslenskt sam-
félag hefur upp á að bjóða eftir því sem þá
lystir. Svo geta þeir látið í veðri vaka að ís-
lenska skólakerfið sé ekki boðlegt börnum
þeirra og hér geti maður ekki um frjálst
höfuð strokið. En á sama hátt og Guðni
Helgason er hetja í mínum augum leyfi ég
mér að kalla slíka pótintáta andhetjur, eins
og Hrappana í íslendingasögunum, enda
hlutu þeir þau verstu málalok, sem um get-
ur í þeim bókmenntum þótt þeir puntuðu
pínulítið upp á tilveruna með sinni dæmafáu
ósvífni.
Það skiptir miklu hvernig málalokin
verða. I viðtali við Sjónvarpið benti Guðni á
þá augljósu staðreynd að maður tæki ekkert
með sér að leiðarlokum. Undir þau örlög
verða allir að beygja sig. En hvað verður þá
um auðinn sem sumir hafa varið allri sinni
ævi í að öngla saman og öllu sínu hugviti til
að koma undan skattinum? Hann kann að
lenda hjá misvitrum erfingjum sem oftar en
ekki fara í hár saman yfír því hvernig beri
að skipta honum. Yfirleitt geta þeir samein-
ast um að sniðganga skattinn með ráðum og
dáð en um annað hafa þeir sjaldnar sam-
stöðu. Veldi ættföðurins hrynur, auðurinn
tvístrast, misklíð og öfund magnast og í
verstu tilvikunum er skorið á fjölskyldu-
tengslin. Um slíkt geymir sagan fjölmörg
dæmi og stöðugt sannast hið fornkveðna: -
Auður er valtastur vina.
„Ég hef aldrei haft áhyggjur af peningum
en ég á fimm mannvænleg börn og ellefu
barnabörn." Eitthvað á þessa leið mæltist
skattkóngi íslands árið 2000 og í þessum
hógværu orðum felst mikil viska. Sá sem
stöðugt hefur áhyggjur af peningunum sín-
um áttar sig ekki á því að hans raunverulega
auðlegð felst í afkomendum og þá þarf að
rækja bæði í andlegu og veraldlegu tilliti.
En þótt foreldrar leggi sig í framkróka við
að búa börnum sínum gott veganesti til
framtíðar þarf samfélagið að leggja sitt af
mörkum. Einmitt þar kemur skatturinn til
sögunnar. Það sem við borgum í sameigin-
legan sjóð rennur að miklu leyti til skóla,
heilbrigðismála og annarra sameiginlegra
verkefna í þágu uppvaxandi kynslóða og
þeir útgjaldaliðir fara vaxandi eftir því sem
samfélagið verður flóknara og viðsjárverð-
ara. Heilbrigðir og traustir einstaklingar
sem hafa alist upp í skjóli hollra fyrirmynda
og notið ávaxta af góðu mennta- og heil-
brigðiskerfi eru besta arfleifð sem aldraður
einstaklingur getur látið eftir sig og dýr-
mætasti auður sem samfélaginu hlotnast. Á
sama hátt á samfélagið að búa öldruðum
fjárhagslegt öryggi og þakka þeim þannig
vel unnin störf og góðan hóp mennilegra af-
komenda. Það verður varla gert nema með
því að leggja fram fé úr sameiginlegum
sjóði, þ.e. skattpeningunum okkar.
Þessar staðreyndir eru í rauninni svo
augljósar og ófrumlegar að það ætti að vera
alger þarfleysa að hamra á þeim. Samt
heyrast þær helst í hundleiðinlegum stjórn-
málaumræðum eða tyllidagarausi og hafa
þar jafnvel svo holan hljóm að manni finnst
lítill hugur fylgja máli. Við sjáum að þeir
sem velta milljörðum, til góðs eða ills, njóta
mestrar vegsemdar í samfélaginu og ein-
staklingar eru hiklaust metnir eftir eigum
sínum fremur en eiginleikum. Þess vegna
reyna flestir að skara eld að sinni köku eftir
föngum. Þess vegna reyna menn að finna
einhverjar smugur til að sleppa billega frá
skattinum og þess vegna fá dauðir hlutir oft
meira vægi í augum okkar nútimamanna en
velferð barna og náinna ættingja. En ein-
mitt þess vegna finnst okkur innst inni mik-
ið til um þegar menn, eins og Guðni Helga-
son, stíga fram í allri sinni hógværð, vilja
borga sina skatta og benda á að til séu mik-
ilvægari verðmæti en peningar. Jafnvel má
kveða svo fast að orði að með breytni sinni
hafi honum tekist að sýna okkur skattamál-
in í nýju ljósi.
Að sjálfsögðu eru þess mörg dæmi að
bruðlað sé með opinbert fé og því veitt í
gæluverkefni, tildur og prjál. Slíkt verður
jafnan óviðfelldið og veldur sárindum, ekki
síst hjá þeim sem hafa úr litlu að spila. Og
enn sárara finnst þeim hlutskipti sitt þegar
þeir sjá hátekjumenn og stóreignafólk hag-
ræða fjármunum sínum þannig að sem
minnst renni til hins opinbera. En þrátt fyr-
ir tildur og bruðl rennur megnið af skatt-
fénu til verkefna sem samfélagið hvorki vill
né getur verið án. í ljósi þess ætla ég ekki
að kvarta þótt duglega hafi verið klipið af
kennaralaununum mínum um síðustu mán-
aðamót á meðan hentifánaberar sleikja út
um og fullyrða kinnroðalaust að hér sé ekki
hægt að reka nógu góða skóla fyrir börnin
þeirra.
GUÐRÚN EGILSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 12. ÁGÚST 2000 3