Lesbók Morgunblaðsins - 12.08.2000, Blaðsíða 5

Myndlýsing /Gísli Sigurðsson
Sturla Sighvatsson. Honum er lýst sem glæsimenni og hann stóð traustum fótum í ættarveldi Sturlunga. Teiknarinn sér hann fyrir sér sem sjálfs-
öruggan höfðingja, sem jafnframt er tilbúinn til þess að ganga á alla gerða samninga, ef það hentar honum.
fengi Ai-ons en atgervi Sturlu.
Arons saga er talin nokkur yngri en Is-
lendinga saga, en margt er á huldu um tengsl
þeirra. Sturla Þórðarson er jafnan miklu
gagnorðari í íslendinga sögu í frásögnum af
samskiptum Sturlu Sighvatssonar og Arons
en Arons saga. Hvort Sturla hafi þekkt ein-
hver gögn um samskipti þeirra sem voru
undanfari Arons sögu skal ósagt látið.
Eftir að Sturla Sighvatson hafði tekið við
mannaforráðum í Dölum gerðist hann yfir-
gangssamur við aðra höfðingja. Saga hans er
flétta hagsmunasamninga, vinslita og undir-
mála eftir því hvernig vindurinn blés hverju
sinni.
Löngum var grunnt á því góða milli Sturlu
Sighvatssonar og föðurbræðra hans
Snorra og Þórðar, stundum svo mjög að
hann gerði aðför að þeim og reyndi að
sölsa þingmenn þeirra undir sig. Frásagnir af
þeim atburðum eru jafnan stuttorðar, en
Sturla Þórðarson varast að kveða upp nei-
kvæða dóma um nafna sinn þó að hans nán-
ustu yrðu þolendur yfirgangs hans. Að því
leyti var viðhorf hans til Sturlu Sighvatsson-
ar með allt öðrum hætti en til Snorra föður-
bróður hans.
Sturlungar komust ótrúlega fljótt til valda
og metorða. Um Snorra Sturluson hefir verið
sagt að hann hafi dreymt stóra drauma og
hættulega um veraldargengi, völd og auð.
Það kynni að hafa verið aettarfylgja og sótt
hvað mest á þá sem fundu til yfirburða sinna
hvort heldur vegna yfirburða á andlegu sviði
eða sakir glæsimennsku og líkamlegs atgerv-
is. Þeir frændur Kolbeinn ungi og Sturla
voru flestum betur íþróttum búnir og höfðu
mikið keppnisskap. Vorið 1229 var Sturla
gestur Kolbeins á Víðimýri í Skagafirði. Þar
var kastali sem Snorri Sturluson hafði látið
gera. „Þeir Kolbeinn og Sturla höfðu það að
skemmtan að renna skeið að kastalaveggin-
um og vita, hver lengst gæti runnið í vegginn.
En er Sturla rann í vegginn, gengu í sundur
sinarnar aftan á fætinum, og mátti hann nær
ekki stíga í fótinn. Hann lá fyrst eftir, en fór
norður til föður síns, þegar hann þóttist reið-
fær.“ Sá var munur á Sturlu og andstæðing-
um hans, Kolbeini og Gissuri Þorvaldssyni,
að hann skorti þegar síst skyldi þá harðfylgni
og miskunnarleysi sem til þurfti til að ná
settu marki. Ekki verður samt fram hjá því
gengið að hann vílaði ekki fyrir sér að vinna
óhæfuverk þegar svo bar undir, öfugt við
Snorra föðurbróður sinn.
Vinslit Sturlu Sighvatssonar og Vatns-
firðinga, Þorvalds Snorrasonar og
sona hans, eru gott dæmi um veðra-
brigði sem enduðu með því að
Vatnsfirðingar lutu í gras fyrir tilverknað
Sturlu. Vinátta þeirra stafaði af því að Þor-
valdur vildi tryggja sér liðveislu Sturlu gegn
Snorra Sturlusyni sem hafði lýst „hernaðar-
sök“ á hendur honum, en hét Sturlu í staðinn
að veita honum „við hvern sem hann ætti
málum að skipta á íslandi og skiljast aldrei
við hann“. Umskiptin urðu þegar Sighvatur á
Grund kom á sáttum með Snorra og Þorvaldi
sem voru innsiglaðar með því að Þorvaldur
gekk að eiga Þórdísi dóttur Snorra. Eftir það
þvaiT vinátta Sturlu og Sighvats við Þorvald
Vatnsfirðing.
Þorvaldur hafði látið taka Hrafn Svein-
bjarnarson á Eyri af lífi og hrakið syni hans
frá Vestfjörðum. Þeir hugðu á hefndir og leit-
uðu liðs Sturlu Sighvatssonar. Hrafnssonum
tókst að brenna Þorvald inni á Gillastöðum,
en Þórdísi var bjargað úr eldinum. Sturla
Sighvatsson var þar ekki með í för, en hann
var grunaður um að hafa verið í vitorði með
þeim.
Vatnsfirðingar voru engir veifiskatar. Þótt
ungir væru að árum létu þeir ekki undir höf-
uð leggjast að leita föðurhefnda. Sturla Sig-
hvatsson hefði boðið þeim sætt fyrir Hrafns-
syni, en Þórður Þorvaldsson bar fjörráð um
föður sinn á þá feðga Sighvat og Sturlu.
Snorri Sturluson stóð í sambandi við stjúp-
syni dóttur sinnar í Vatnsfirði og veturinn
1228-29 voru „dylgjur miklar með Reykhylt-
ingum og Sauðfellingum". Skömmu eftir ára-
mótin fóru Vatnsfirðngar hina illræmdu
Sauðafellsför í þeim tilgangi að ráða Sturlu
Sighvatsson af dögum. Hann var ekki heima
þegar þeii’ komu til Sauðafells. Þar frömdu
Vatnsfirðingar hin verstu níðingsverk, drápu
menn og særðu og rændu síðan búið. Solveig
lá á sæng svo að þeir gátu ekki tekið hana
með sér, en konurán var hin vammifirða
íþrótt Vatnsfirðinga. Sturla var á Reykjum í
Hrútafirði þegar honum voru borin tíðindin.
Hann spurði, „hvort þeir gerðu ekki Sol-
veigu. Þeir sögðu hana heila. Síðan spurði
hann einskis". Sturlunga er fáorð um einkalíf
manna, ekki síst hve mikils menn mátu eigin-
konur sínar á þessari litríku frilluöld. Ekki
þarf að efast um að Sturla Þórðarson tíundar
orð og viðbrögð nafna síns til að varpa ljóma
á hann. Þeir feðgar Sighvatur og Sturla virð-
ast báðir hafa lifað í farsælu hjónabandi og
ekki verið við aðrar konur kenndir eftir að
þeir kvæntust, en því var mjög á annan veg
farið hjá helstu höfðingjum aldarinnar svo að
stundum nálgaðist búfjárlíf. Þar voru Vatns-
firðingar fremstir í flokki.
Ekki er fullvíst að Snorri Sturluson hafi
verið í ráðum með Vatnsfirðingum um Sauða-
fellsför, en fáleikar Sturlu og Snorra færðust
í aukana um skeið, en eftir að sáttum var
komið á milli Þorvaldssona og Sturlu, „tók að
batna með með þeim Snorra og Sturlu, og var
Sturla löngum þá í Reykjaholti og lagði mik-
inn hug á að láta rita sögubækur eftir bókum
þeim, er Snorri setti saman.“ Þessi frásögn
Islendinga sögu þjónaði að vísu ekki þeim til-
gangi að greina frá bókmenntaáhuga Sturlu,
heldur að saman dró með þeim frændum.
Engu að síður eru þessi fáu orð merkileg að
því leyti að þau sýna sameiginlegan andlegan
snertiflöt þeirra frænda og að Sturla Sig-
hvatsson gekkst upp í fleiru en að efla völd
sín og ríki.
n þetta var aðeins lognið á undan
storminum. Þrátt fyrir að sættir
hefðu komist á milli Sturlu og Þor-
valdssona lifði glóð hatursins undir
felhellunni. Því var það að Snorri Sturluson
leitaði eftir því við Sturlu í veislu í Reykholti
að hann héti Vatnsfirðingum griðum þegar
þeir kæmu suður í Reykholt á áliðnum vetri
1232. „Sé eg nú,“ segir Sturla, „að þér þykkja
þeir eigi allt haldið hafa. Mun eg þig nú láta
sjá fyrir um grið og láta hönd mína fram, sem
þú vill.“ Síðan tók Snorri í hönd Sturlu og
mælti fyrir griðum.
Þórður mælti til Snorra, bróður síns: Eigi
þótti mér Sturla, frændi okkar, vera með
þeim svip, sem eg vilda, meðan þú settir grið-
in.“ „Eigi mun það,“ segir Snorri, „allvel mun
Sturla grið halda.“ í þessum fáu orðum eru
miklar mannlýsingar fólgnar. Svipbrigði
Sturlu komu upp um hvað honum bjó í
brjósti. Að því leyti var hann ólíkur föður sín-
um og bræðrum hans. Þórður las hugsanir
hans, en óskhyggja Snorra blindaði veru-
leikaskyn hans. Vatnsfirðingar létu einnig
svo sem þeir treystu því að Sturla gengi ekki
á gefin heit. Hér fór eins og Þórð grunaði. A
leið sinni til Reykholts fóru Vatnsfirðingar
fyrir neðan garð á Sauðafelli. „Sturla varð
óvær við, er þeir riðu fyrir neðan bæinn“, en
ísfirðingar töluðu um, „að þar væri allt kyrr-
ligt og fámennt væri heima“. Liðsafnaður var
þá hafinn og Vatnsfirðingum síðan veitt eftir-
för og lauk þeim vopnaskiptum svo að þeir
Þorvaldssynir, Þórður og Snorri, voru af lífi
teknir eftir árangurslausar sáttatilraunir.
Sturla Sighvatsson tók ekki þátt í bardagan-
um, en frýði mönnum sínum óspart þegar
honum þótti þeir linir í sóknum. Ef til vill hef-
ir honum þótt nóg að gert að fremja griðrof
og viljað láta öðrum eftir vopnaviðskiptin.
egar Sturla kom heim, spurðu menn
tíðinda. „En er sögð voru, kvað Sol-
veig Vatnsfirðinga þá vita mundu,
hverja grimmd þeir höfðu sýnt þar í
heimsókninni". Ætla má að frá henni hafi sú
alda runnið sem varð Vatnsfirðingum að al-
durtila. Fyi'ir Sturlu urðu vig Vatnsfirðinga
einnig örlagarík. Hann hafði gerst griðníð-
ingur og eftir þetta hikaði hann ekki við að
ganga á orð sín og eiða ef það hentaði, en svo
var raunar um flesta eða alla höfðingja þess-
arar óhappaaldar.
Sturla Þórðarson kom aftur og aftur að
glæsimennsku nafna síns. Þegar hann greinir
frá komu höfðingja á Þingvöll sumarið 1229
lýsir hann komu Sturlu Sighvatssonar með
þessum orðum: „ ... riðu þeir Sturla og Ormur
úr hrauninu. Reið Sturla á lötum hesti, er
Alftarleggur var kallaður, allra hesta mestur
og fríðastur. Hann var í rauðri úlpu, og hygg
eg, að fáir muni séð hafa röskligra mann.
Böðvar heilsaði honum. Hann tók því. Solveig
tók til orða: „Hygg að nú, hve langt frændum
þínum ganga neðan (þ.e. frá hjartanu) kveðj-
urnar við þig.“ Með þessum orðum beinir Sol-
veig athygli Sturlu að því hvaða hug frændur
hans kunni að bera til hans, en Sturla og
Böðvar Þórðarson voru náfrændur.
Sigurður erkibiskup stefndi utan þeim
feðgum, Sighvati og Sturlu, fyrir
Grímseyjarför og annan mótgang við
Guðmund biskup góða. Sturla fór ut-
an sumarið 1233 og kom á fund Hákonar kon-
ungs hins gamla. Hann „frétti einskis fyrr en
hvort Aron væri innan bæjar“ þegar hann
hafði fast land undir fótum hjá konungi. „En
honum var sagt, að svo var“ segir í Arons
sögu. Frændi Arons sem var á skipi með
Sturlu varaði Aron við, en hann sagðist „meir
vanbúinn verið hafa við fundi Sturlu en svo
nokkuð." þegar fundum þeirra bar saman var
mjög óhægt að koma vopnaviðskiptum við.
„Sturla nam staðar í fyrstu, er hann sá Aron,
og horfði lengi á hann hvasst. Aron mælti:
„Hversu líst [þér] nú á skógarmann þinn,
Sturla, er þú horfir á hann svo lengi, eða
hversu þykir þér eg skipast hafa, síðan við
skildum næst?“ En Sturla svaraði engu og
gekk í brott til manna sinna.“ Sturla Þórðar-
son getur þessa fundar að engu í íslendinga
sögu.
Höfundurinn er fyrrverandi þjóðskjalavörður.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 12. ÁGÚST 2000 5