Lesbók Morgunblaðsins - 12.08.2000, Blaðsíða 12

Brókarjökull í Vatnajökli og Kálfafellsdalur.
VIRKJUNAR-
UNDIRBÚNING-
URÁÍSLANDI
EFTIR J’ÓHANN MÁ MARÍUSSON
NÝTING íslensku orkulindanna krefst ít-
arlegrar þekkingar bæði á náttúrufari
almennt og á aðstæðum á einstökum
virkjunarsvæðum. í flestum löndum
gildir sú almenna verkaskipting að rannsóknir á al-
mennu náttúrufari eru verkefni ríkisins en rann-
sóknir á einstökum virkjunarsvæðum verkefni
þess sem virkjar. Þrátt fyrir mikinn dugnað
margra einstakra náttúrufræðinga hér á landi fyrr
og síðar eru almennar rannsóknir á náttúrufari
landsins mun skemmra á veg komnar hér en í þeim
löndum sem við yfirleitt berum okkur saman við.
Afleiðingin af þessu hefur orðið sú hér á landi að
orkugeirinn, þ.e. Orkustofnun og einstök orkufyr-
irtæki hafa þurft að afla þekkingar á almennu nátt-
úrufari virkjunarsvæða. Þekkingar sem í öðrum
löndum var búið að afla áður en virkjunarhug-
myndir urðu til og náði að móta þær. Þótt Orku-
stofnun hafi unnið vel í þessum efnum hefur hún
löngum ekki haft nægilegt fé til að sinna nógu
snemma öllum þeim verkefnum sem hún hefur
þurft að sinna. Af þessu hefur í fyrsta lagi leitt tafir
á undirbúningi virkjunar og í öðru lagi að einstakir
virkjendur, sérstaklega Landsvirkjun, hafa þurft
að verja stórfé í að kosta almennar náttúnifars-
rannsóknir á virkjunarsvæðum á íslandi. Rann-
sóknum, sem eru langt umfram það sem almennt
er talið til undirbúnings einstakra virkjana. Kostn-
aður við þær hefur lent á rafmagnsnotendum í stað
þess að vera borinn af skattgreiðendum. Þetta
ástand mála er sérstakt áhyggjuefni í ljósi laganna
um mat á umhverfisáhrifum. Slíkt mat byggist að
verulegu leyti á samanburði. Hann er illmögulegur
ef lítið er vitað um það sem bera á saman við. Þá er
tilhneigingin eðlilega sú að mikla fyrir sér allt hið
nýja sem uppgötvast á virkjunarsvæðum og ekki er
vitað um annars staðar vegna ónógrar þekkingar á
þeim svæðum. Þessi staða mála er einnig sérstakt
áhyggjuefni með tilliti til rammaáætlunar um nýt-
ingu vatnsafis og jarðvarma sem iðnaðarráðherra
stendur fyrir í samráði við umhverfisráðherra.
Það ferli sem hér hefur verið við lýði hvað varðar
- mat á umhverfisáhrifum hefur reynst vera meing-
allað. Tíðkaðist það að fyrst í ferlinu samþykkti Al-
þingi heimildarlög handa iðnaðarráðherra til að
veita ákveðnum aðilum virlgunarleyfi og var þá
byggt á takmörkuðum rannsóknargrunni. Síðan
fór ferlið af stað og virkjunaraðilinn varð að full-
hanna virkjun sem kostar stórfé. Þá fyrst var
mannvirkið sett í mat á umhverfisáhrifum sem oft
hefur leitt til illskeyttra átaka milli aðila sem síst
skyldi. Þessu ferli hefur nú verið breytt til batnað-
ar með nýjum lögum og er það vel.
Vinnsla á orkufrekum afurðum með íslenskum
orkulindum hefur hnattræn áhrif. Heildaráhrif af
nýtingu íslenskra orkulinda einna og sér á losun
gróðurhúsalofttegunda í heiminum eru auðvitað
hlutfallslega lítil. En þessi áhrif eru mikil í saman-
burði við heildariosun íslendinga sjálfra. Með engu
öðru móti en því að nýta íslenskar orkulindir til
framleiðslu á orkufrekum afurðum og sölu þeirra á
heimsmarkaði geta íslendingar lagt stærri skerf af
mörkum til að hemja gróðarhúsaáhrifin og koma í
veg fyrir afleiðingar þeirra, þar á meðal hugsan-
lega röskun á Golfstraumnum.
Það stuðlar að sjálfbærri þróun að nýta endur-
nýjanlegar orkulindir, eins og þær íslensku, frem-
ur en tæmanlegar orkulindir. Sjálfbær þróun gerir
kröfu til að núverandi kynslóð skili hinni næstu
ekki lakari heimi en hún tók við og ekki minni
möguleikum á að fullnægja sínum þörfum en þeim
sem núverandi kynslóð tók í arf til að fullnægja sín-
um. Þegar skil núverandi kynslóðar á heiminum til
hinnar næstu eru borin saman við skil næstu kyns-
lóðar á undan til hennar verður að líta heildstætt á
málin. Taka verður með í reikninginn bæði jákvæð-
ar og neikvæðar breytingar í tíð hverrar kynslóðar.
Það er nærtækt að vitna til eftirminnilegra orða
Jakobs Bjömssonar, fyrrverandi orkumálastjóra,
sem lét eftirfarandi orð falla í umræðunni um þessi
mál.
„Það er minna um ósnertar hraunbreiður og
ósnertar fjörur á Islandi árið 2000 en árið 1900,
minna um fjallshlíðar ósnertar af vegum og raf-
magnslínum og minna um ár ósnertar af brúm og
virkjunum. En ungt fólk á Islandi árið 2000 býr yfir
möguleikum sem ungt fólk ársins 1900 gat ekki
einu sinni dreymt um. Myndi ungt fólk á íslandi
ársins 2000 vilja skipta á Islandi ársins 2000 og ís-
landi ársins 1900, ef það ætti þess kost, þegar á allt
er litið, jákvæðar breytingar og neikvæðar? Svarið
við þVí gefur vísbendingu um hvort kynslóðir 20.
aldar á Islandi hafi „gengið til góðs götuna fram
eftirveg".
Höfundur er aðstoðarforstjóri tandsvirkjunar.
Hágöngumiðlun
Morgunblaðið/RAX
Morgunblaðið/Ásdts
Vlð Blöndulón
1 2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 12. ÁGÚST 2000