Tíminn - 15.01.1967, Qupperneq 7

SUNNUDAGTJR 15. janúar 1967
7
TBMINN
„Tímamót“
Jóhanns
Það er bersýnilegt, að Sjálf-
stæðismenn treysta ekki lengur
á sunnudagaskrif Bjarna Bene-
diktssonar í Mbl. Því hefur vara-
formanni Sjálfstæðisflokksins,:
Jóhanni Hafstein dómsmálaráð-
herra, verið teflt fram í Mbl. •
seinustu dagana. Mbl. hefur birt
eftir hann hvem langhundinn
öðrum meiri. Það skal ósagt lát-
ið, hvort þetta sé merki þess,
að Jóhann eigi brátt að taka við
sjálfri forustu flokksins, en
víst er, að margir áhrifamenn
í Sjálfstæðisflokknum myndu
lítið harma formannsskipti. Hitt
munu þeir minna sammála um
hvort eftirmaður eigi að vera
Jóhann eða einhver annar. Það
gildir um Bjarna og Jóhann
báða, að þeir eru orðnir menn
þreyttir og athafnalitlir og ekki
er að vænta neitt þróttmeiri
forustu af Jóhanni en Bjarna.
Það má líka óhætt segja, að
Þt eru þessi skrif Jóhanns gæfu
’.-«ri fyrir flokkinn en skrif
iarna. Meginuppistaða þeirra
r sú fullyrðing, að „viðreisnar-
■ 'órnin hafi markað tímamót í
’órn landsins.“ Með þessu er
inkum átt við stefnu og störf
jórnarinnar í efnahagsmálum.
r’tjórnin hafi fylgt fast fram
beirri stefnu í efnahagsmálum,
sem hún markaði í upphafi, og
þannig hafi orðið tímamót, er
hún kom til valda.
Menn og málofni
Úr afmælissyrpu Leikfélags Reykiavíkur á Fjalla-Eyvindi.
Meginatriðin sjö
í tilefni af þessari fullyrðingu
Jóhanns er ekki úr vegi að rifja
upp, hver var sú stefnubreyting
sem „viðreisnar“stjórnin lofaði
og hvernig hún hefur verið efnd.
Svo vel vill til, að fyrir liggur
alveg örugg heimild um það,
hver stefnubreytingin átti að
verða. Stjórnin gaf út í febrú-
ar eða marz 1960 sérstakan bækl
ing, sem var prentaður og send-
ur öllum kjósendum á kostn-
að ríkisins. Til þess að sýna, að
’ Ar væri um háalvarlegt rit að
■"■’ða var sjálft skjaldarmerki ís
’inds sett á kápu þess. Hið yf-
'"lætislausa nafn ritsins var:
T7íðreisn.“ Ennfremur stóð á
’ ’punni: „Greinargerð um tillög-
”r ríkisstjórnarinnar í efnahags-
""álum.“
Fyrsti kafli ritsins hét: Ný
■^efna mörkuð.“ Síðan var tal-
ið fram undir sjö tölusettum
kaflafyrirsögnum hver væru
meginatriði hinna „nýju stefnu“.
FVrirsagnirnar voru þessar:
1. Bótakerfið afnumið.
2. Tryggingar tvöfaldast.
3. Tekjuskattur felldur niður.
4. Ríkissjóður hallalaus.
5. Haftaminni verzlun.
6. Jafnvægi í peningamálum.
7. Vísitölukerfið afnumið.
i Skal það nú athugað nokkuð
nánara, hvernig ríkisstjórn-
inni hefur tekizt að framfylgja
bessum sjö höfuðatriðum „nýju
= ■ ^fnunnar.1’ sem gefið var nafn
i« „viðreisn.“
1. BófakerfM*
í inngangskaflanum var þetta
atriði nánara skýrt á þessa leið:
„Bótakerfi það, sem útflutn-
ingsframleiðslan hefur búið við
síðan 1951, verði afnumið, en
skráningu krónunnar breytt
þannig, að útflutningsframleiðsl
an verði rekin hallalaust, án
bóta eða styrkja."
Varðandi framkvæmd þessa
meginatriðis blasir það nú við,
að ríkisstjórnin veitir útflutnings
framleiðslunni nýjar bætur svo
að segja daglega. Þó hefur gengi
krónunnar verið fellt tvívegis á
þessum tíma, útflutningsverð
verið óvenjulega hagstætt og
aflabrögð einnig. Aldrei hefði
því átt að vera auðveldara að
reka útflutningsframleiðsluna
bóta- og styrkjalaust.
Þrátt fyrir þetta, er nú svo
komið, að öll útflutningsfram-
leiðslan fær orðið beinar upp-
bætur í einhverju formi, nema
síldveiðarnar. Hins vegar njóta
þær óbeinna uppbóta eins og
annar atvinnurekstur, þar sem
niðurborganir eru fyrst og
fremst greiddar til að koma 1
veg fyrir kauphækkanir, sem
annars myndu verða sjálfkrafa
vegna vísitölukerfisins.
í dag er varið miklu hærri
fjárhæð til útflutningsuppbóta
og niðurborgana en gert var,
þegar viðreisnarstjórnin kom til
valda. Þannig hefur það verið
efnt að afnema bótakerfið.
„2. TrygRÍngar
♦vöfaldast"
í nánari skýringum ritsins,
,.Viðreisnin“ á þessu meginatriði
kemur fram, að hér er einkum
átt við auknar fjölskyldubætur
til þess að halda niðri fram-
færsluvísitölunni. Bætur, sem
þannig eru teknar inn í vísitöl-
una, eru vitanlega umdeilanleg-
ar sem kjarabætur. Jafnframt
var lofað nokkurri hækkun elli-
og örorkustyrks. Viðurkennt
skal, að þar hafa nokkrar hækk-
anir átt sér stað, en aukin dýr-
tíð liefur að mestu gert þær að
engu, svo að fjarri fer því, að
þær hafi tvöfaldast að notagildi.
Þá kom það af sjálfu sér, að
tryggingar hækkuðu, því að áð-
ur en „viðreisnarstjórnin“ kom
til valda, var Alþingi búið að
ákveða afnám hins svonefnda
skerðingarákvæðis. Þá taldi
stjórnin sér ekki annað fært fyr
ir kosningarnar 1963 en að gera
landið allt að einu verðlagssvæði
en áður hafði hún látið marg-
fella það á þingi. Þetta tvennt
hefur aukið heildarupphæð al-
mannatrygginganna einna mest,
en hvorugt var þetta innifalið
í „viðreisnarstefnunni,“ eins og
hún er tilfærð í áðurnefndum
bæklingi.
„3. Tekjuskattur
felldur niður“
í nánari skýringum í ritinu
er tekið fram, að hér sé átt við
að „tekjuskattur verði felldur
niður á almennum launatekj-
um.“ Flestir geta dæmt um,
hvort þetta hefur verið gert í
reynd. Nokkur ábending um
þetta er það, að í fjárlögunum
fyrir 1967 eru tekjur ríkisins af
tekju- og eignarskatti áætlaðar
603 millj. kr., en voru áættaðar
í fjárlögum ársins 1958 118
millj. kr. Á þessu tímabili hef-
ur tekjuskattur á fyrirtækjum
verið talsvert lækkaður, svo að
meira kemur í hlut einstaklinga
on áður.
Geta má svo þess, að á valda-
tím a „viðreisnar“-st j órnarinnar
hefur verið tekinn upp nýr
þungbær söluskattur, ásamt
mörgum öðrum nýjum sköttum.
Ýmsir eldri skattar hafa verið
hækkaðir.
Óþarft er að fara fleiri orð-
um um, hvernig framangreint
meginatriði „viðreisnar“-stefn-
unnar hefur verið efnt.
„4. Ríkissjóður
hallalaus“
Oltið hefur á ýmsu um af-
kornu ríkissjóðs á „viðreisnar“-
tímanum. Stundum hefur verið
ríflegur tekjuafgangur, en stund
um halli, Öllum, sem nokkuð
gera sér grein fyrir fjálmálum,
or það ljóst, að fjárlög yfir-
e \ndandi árs hafa verið afgreidd
með stórfelldum halla. Þau gera
ráð fyrir nær 1000 millj. kr.
meiri tekjum en þær voru áætt-
aðar á seinasta ári, þótt augljóst
sé, að margir tekjustofnar rík-
isins hljóta að dragast saman,
ef verðstöðvunarstefnunni verð-
ur fylgt. í fjárlögum, sem hefðu
verið í samræmi við verðstöðv-
unarstefnuna, hefði þurft að
gera ráð fyrir stórum lægri tekj
um og útgjaldalækkunum í sam-
ræmi við það. Stórfelldur tekju-
halli ríkisins er því fyrirsjáan-
legur á árinu, ef ekki á að víkja
frá stöðvunarstefnunni, ekki að
hækka skatta og ekki að lækka
gengið.
„5. Haftaminni
verzlun“
Rétt er það, að stórauknar
gjaldeyristekjur af völdum góð-
æris og stórfelld skuldasöfnun
erlendis, hafa gert það mögu-
legt að draga úr gjaldeyris- og
innflutningshöftum. Hins vegar
hefur verið þrengt að verzlun-
inni með stórauknum lánsfjár-
höftum. Þá hefur aldrei verið
beitt víðtækari verðlagshöftum
en nú.
„6. Jafnvægi í
peningamálum“
Óhætt er að fullyrða, að aldr-
ei hefur verið meira ójafnvægi
í íslenzkum peningamálum en
einmitt nú, þ.e. bilið verið breið-
ara milli eðlilegrar lánsfjáreftir-
spurnar atvinnuveganna annars
vegar og útlána bankanna hins
vegar. Langflest atvinnufyrir-
tæki landsins búa við stórfelld-
an skort á nauðsynlegum rekstr-
arlánum og fá hvergi lánsfé til
að auka hagræðingu og fram-
leiðni í rekstri sínum. Opinber-
ar skýrslur bera með sér, að
útlán bankanna hafa hvergi auk
izt í samræmi við aukna rekstr
ariánaþörf fyrirtækjanna, hvað
þá, ef talað er um þörf þeirra
fyrir hagræðingarlán. Hér er uns
að ræða eitt allra mesta vanda-
mál íslenzkra atvinnuvega um
þessar mundir, því að þessi stór
felldi lánsfjárskortur leiðlp
ólijákvæmilega til þess, að þeir
dragist aftur úr í hinni öru tækni
þróun, sem nú fer fram í heim-
inum. I-Iér er þó fyrst og fremst
að ræða um sjálfsskaparvíti, þar
sem Seðlabankinn hefur tekið
upp þá stefnu að taka til sín
verulegan hluta af innlánsfé
bankanna og „frysta“ það er-
lendis í stað þess að lána það
tfl eflingar íslenzkum atvinnu-
vegum.
í stað jafnvægis í peningamál-
um, sem lofað var í „viðreisn-
ar“-pésanum, hefur þannig vtaið
skapað hið stórfeRdasta og
hættulegasta jafnvægisleysi.
„7. Vísitölukerfið
afnumið“
Þetta sjöunda meginatriði er
skýrt á eftirfarandi leið í „Við-
reisn:“
„Til þess að koma í veg fyrir
að aftur hefjist það kapphlaup
milli verðlags og kaupgjalds,
sem tókst að stöðva á síðastl.
ári, leggur ríkisstjórnin til, að
óheimilt sé að miða kaupgjald
við breytingar á vísitölu.“
Þetta bann hélzt til vorsins
1964. Þá féllst ríkisstjórnin á
að afnema það og hefur kaupið
fylgt vísitölubreytingum síðan.
Þannig fór rneð sjöunda höfuð-
úrræði viðreisnarinnar.
Ráðlevsi og upneiöf
breyttra manna
Þetta stutta yfirlit, sem hér
hefur verið gevt, nægir til að
sýna, að sama og ekkert stendur
eftir af þeirri „viðreisnar-
stefnu,“ sem hér átti að koma
til sögu 1960 og marka tímamót
í efnahagsmálum landsins. Það
skal játað, að þar var að ýmsu
leyti um samfellda og ákveðna
stefnu að ræða. Annað mál var
hitt, að margir töldu hana
óheppilega og ekki eiga við í.s-
lenzk skilyrði, nema að litln
leyti. En frá öllum meginatrið-
um hennar, eins og afnámi bóta-
og vísitölukerfið og jafnvægis :
peningamálum, hefur alveg ver-
ið horfið og í staðinn hefur ekkj
komið annað en hringl oe ráð
leysi manna, sem eru orðnir
þreyttir og uppgefnir við að
stjórna, en vilja þó umfram allt
hanga í stjórnarstólunum. Þei+a
er hin rétta saga um „tímamót-
in,“ sem áttu að verða hér 1960.