Tíminn - 21.01.1967, Blaðsíða 8

8
r
TIMINN
LAUGARDAGUR 21. janúar 1967
Yerkamannaféladð Hl
í Hafnarfirði 60 ára
Verkamannafélagið Hlíf í
'Hafnarfirði verður 60 ára í
þessum mánuði og verður hald
ið upp á afmælið í dag (21.
jan.) með afmælishófi í Al-
þýðuhúsinu í Hafnarfirði. I>á
mun blað félagsins „Hjálmur"
koma út sérstaklega helgað af-
mælinu og flytja grein sem
Gils Guðmundsson hefur ritað
þar sem rakið er ágrip úr sögu
iHlífar.
Nokkur helztu atriði í sögu
V.m.f. Hlífar:
Verkamannafélagið Hilíf er
stofnaðj byrjun árs 1907 í Góð
templarahúsinu en um stofndag
er ekki vitað.
Fyrsti formaður félagsins
var ísak Bjarnason í Óseyri,
en ekki er örugg vissa um aðra
stjórnarmenn þar eð fyrsta
gjörðaibók félagsins glataðist
fyrir löngu síðan.
Vitað er að Jóhann Tómas-
son, Jón Þórðarson og Gunn-
laugur Hildibrandsson beittu
sér fyrir stofnun félagsins og
að Sveinm Auðunsson, var einn
af aðalforustumönnuim Hlífar
fyrstu árin.
Félagssvæði Hlífar er log-
sagnarumdæmi Hafnarfjarðar,
Garðahreppur og Bessastaða-
hreppur.
Verkamannafélagið Hlíf er
eitt af sjö stofnfélögum Al-
þýðusambands íslands.
Félagið hóf snemma útgáfu
handskrifaðs blaðs er Hjálmur
hét. Það hefur verið gefið út
prentað á seinni árum.
Árið 1914 hóf Hlíf útgerð til
atvinnuaukningar í samvinnu
við þrj'á einstaklinga og keypti
þilskipið ,,Guðrúnu“. Útgerð
þessi stóð í tvö ár. Þá seldi
Hlíf hlut sinn í skipinu og
keypti hlutabréf í Eimskipafé-
lagi íslands.
Sama ár tók Hlíf þátt í bæj-
arstjómarkosningu og fékk
fulltrúa sinn kosinn. Árið 1916
stofnaði IJlíf pöntumarfélag
verkamanna. Það starfaði stutt
en var endurvakið 1931 og
starfaði vel. Það varð undan-
fari Kaupfélags Hafnfirðinga.
í bæjarstjórnarkosningun-
um 1916 bauð Hlíf fram og
fékk tvo fulltrúa kosna. Á því
ári byggði Hlíf fiskreita og
seldi þá atvinnurekendum.
Þetta var gert til atvinnúbóta.
Árið 1923 er samþykkt til-
laga í Hlíf um stofnun bæjar-
útgerðar, þessi samþykkt var
margendurtekin. Á árinu 1927
komst þessi hugmynd að
nokkru í framkvæmd með út-
gerð bæjarins á togaranum
Clementínu. Og árið 1931 varð
hugmyndin að veruleika. Þá
var stofnuð Bæjarútgerð Hafn-
arfjarðar. Það er fyrst árið
1931 sem Hlíf nær fram kröf-
unni um, að Hlífarmenn gangi
fjrir allri vinnu á félagssvæð-
inu. Á því ári var karlakór-
inn „Fyrsti maí“ stofnaður inn
an Hlífar. Af hans rótum var
karlakórinn „Ennir“ sprottinn,
er siðar átti mikinn þátt í
endurvakningu karlakórsins
„Þrestir.“
Árið 1939 var umbrotaár í
sögu Hlífar. Þá voru reknir úr
félaginu 12 menn. Þessi brott-
rekstur dró þann dilk á eftir
sér, að Hlíf var rekin úr Al-
þýðusambandinu, og henni til
höfuðs stofnað annað félag —
Verkamannafélag Hafnarfjarð-
ar. Gengu þá hátt á annað
hundrað verkamenn úr Hlíf.
Þetta leiddi til átaka og verk-
falls, sem var svo alvarlegt, að
segja má að Hafnarfjörður
væri í hernaðarástandi um
mánaðar skeið. En eftir harða
baráttu sigraði Hlíf og félags-
menn klofningafélagBÍns gengu
aftur í Hlíf, þar með voru
hafnfirskir verkamenn aftur
sameinaðir í einu félagi —
Hlíf hafði haldið velli.
Árið 1941 var endurvakinn
Styrktarsjóður Hlífarmannia og
starfar hann enn í dag, og ár-
ið 1942 náði Hlíf fram kröfu
sinni um 8 stunda vinnudag.
Árið 1931 var stofnuð ný
deild í V.m.f. Hlíf fyrir vöru-
bifreiðastjóra. Þessi deild starf
aði innan félagsins til ársins
1949.
Árið 1946 var stofnuð innan
Núverandi stjórn Hlífar.
Hlífar deild fyrir fólksbifreiða-
stjóra 1949 gekk deildin úr fé-
laginu. Sama ár var stofnuð
deild fyrir vélgæzlumenn í
frystihúsum, sú deild er enn
íHlíf.
Sá sigur vannst árið 1961 i
samningum við aÞ.innurekend
ur að þeir skyldu greiða 1%
af dagvinnukaupj í sjúkrasjóð
félagsins.
Árið 1962 var borin fram og
samþykkt á HWfarfundi tillaga
um nauðsyn þess að stofna
verkamannasambam og skor-
að á Alþýðusambandið að beita
sér fyrir stofnun slíks sam-
bands. Hugmynd þessi komst
í framkvæmd með stofnun
Verkamannasambands íslands í
maí 1964.
Árið 1965 náði Hlíf fram í
samvinnu við önnur verkalýðs-
félög kröfunni um styi.-ngu
vinnuvikunnar í 44 stundir án
skerðingar á tekmm miðað við
fyrri vinnuviku.
Félagsmenn eru nú rösklega
fimm uundruð talsins.
Núverandi stjórn Hlífar
skipa þessir menn:
Hermann Guðmundsson, for
maður, Gunnar S. Guðmunds-
son, varaformaður, Hallgrímur
Pétursson, ritari, Sigvaldi And
résson, gjaldkeri, Reynir Guð-
mundsson fjármálaritari, Jón
Kristjánsson, meðstj. og Guð-
laugur Bjarnason, vararitari.
Hér fer á eftir frásögn af
aðdragana að stofnun og
fyrstu starfsárum Verkamanna
félagsins Hlífar. Frásögn þessi
er tekin úr 50 ára afmælisriti
félagsins:
Upphaf verkalýðssamtaka á fs-
landí.
Á síðasta áratug 19 aldar
hófst nýtt tímabil í atvinnu-
málum íslenzku þjóðarinnar,
þótt rætur þess megi rekja
nokkru lengra aftur í tímann.
Hinn stórfelldi vöxtur þilskipa
stólsins og sú efling sjávarút-
vegs, er þar af leiddi, lagði
grunninn að þeim framförum,
sem hér hafa orðið á flestum
sviðum síðastliðin sextíu ár.
Breyting þessi á atvinnuhátt-
um skóp einnig nýja stétt í
þjóðfélaginu, stétt daglauna-
manna á mölinni. Staðir þeir,
sem bezt reyndust fallnir til
útgerðar drógu til sín fólkið.
Fjölmörg sjávarþorp og nokkr
ir allstórir útgerðarbæir risu
UPP á skömmum tíma.
Átvinnuþróunin stöðvaðist
ekki. Eftir hið skamma blóma-
skeið þilskipantna komu vélbát-
ar og togarar. Stórútgerð hófst,
og þar með gerbylting í fram-
leiðsluháttum þjóðfélags okk-
ar, þjóðfélags sem grundvallazt
hafði öldum saman L frumstæð
um landbúnaði, þar sem kyrr
staða og jafnvel afturför ein-
kenndu löngum alla starfs-
háttu.
Á sama tímabili og verka-
mannastéttin myndaðist, reis
hér upp fjölmenn sjómanna-
stétt. Áður fyrr hafði útgerð-
in aðeins verið einn þáttur bú-
skaparins. Bændur sendu vinnu
menn sína til róðra og réru
margir hverjir sjálfir. Þilskipa
útgerðin breytti þessu. Stöð
ugt urðu þeir fleiri, sem stóðu
frammi fyrir því vali að kjósa
annað tveggja: sjómennskuna
eða vinnumannsstörfin í sveit-
inni. Og margir kusu sjóinn,
Þegar er sjómannastéttin tók
að eflast, komu þar fram
menn, er reyndu að vekja hana
til meðvitundar um sameigin-
leg hagsmunamál. Skipstjórarn
ir á skútunum riðu á vaðið.
Þeir mynduðu með sér félags-
skap í ársbyrjun 1893. Félag
þeirra nefndist „Aldan.“ Kröfð
ust þeir brátt ýmissa hagsbóta,
en máli þeirra var þunglega
tekið. Árið 1894 stofnuðu út-
gerðarmenn við Faxaflóa félag
„til þess að gæta hagsmuna
sinna gagnvart kröfum sjó-
manna.“ Eitthvert fyrsta verk
félags þesa var það að semja
og birta reglugerð um ráðn-
ingarkjör á skútunum. Margt
höfðu sjómenn við þá reglu-
gerð að athuga, og mun birt-
ing hennar hafa átt drjúgan
þátt í því að ýta við hásetum
á þilskjpunum og fá þá til að
Ibindast félagsböndum. Stofn-
uðu þeir „Sjómannaféla: Bár
una“ í Reykjavík haustið 1894.
Nú var það merki hafið á
loft. sem æ fleiri skipuðust und
ir og aldrei hefur niður fallið
síðan. Ný félagsmálahreyfing
var í fæðingu, — verkalýðs-
hreyfingin á íslandi.
Árið 1896 var „Bárufélag"
stofnað meðal sjómanna í Hafn
arfirði, að tilhlutan forystu-
manna „Bárunnar" í Reykja-
vík. Á Akranesi var félag
stofnaði árið 1902, og næstu
þrjú árin risu upp sjómanna-
félög á Eyrarbakka, Stokks-
eyri, Keflavík og Garði. öll
báru félög þessi „Báru“-nafn-
ið, en hvert hafði sitt sérstaka
númer. Var þetta, eins og
margt annað í skipulagi hinna
eldri verkalýðsfélaga, sniðið eft
ir lögum góðtemplarareglunn-
ar. Varð góðtemplarareglan
verkalýðshreyfingunni mjög til
fyrirmyndar um lagasmíð alla
og starfshætti.
Um svipað leyti og sjómenn-
irnir vöknuðu til félagslegrar
vitundar og tóku að starfa sam
an að hagsmunamálum sínum,
var stofnað fyrsta verkamanna
félag landsins. Það var „Verka-
mannafélag Akureyrar,“ sem
mun hafa verið myndað árið
1894. Það félag varð þó ekki
langlíft, mun aðeins hafa lifað
skamma hríð. „Verkamannafé-
lag Seyðisfjarðar" var stofnað
í árslok 1896 eða ársbyrjun
1897. Þetta var upphafið. Þó
liðu enn nokkur ár þar til
verkamenn í öðrum bæjum
landsins tóku rögg á sig og
fylgdu gefnum fordæmum. Um
aídamótin hófust samtök iðn-
aðarmanna og prentara. Árið
1905 og næstu árin þar á eft-
ir, færðist nýtt líf í verkalýðs-
málin, og félög risu upp með-
al verkamanna, hvert á fætur
öðru. Dagsbrún í Reykjavik
var stofnuð í ársbyrjun 1906,
verkamannafélag reis upp að
nýju á Akureyri um svipað
leyti, og verkamannafélag
myndaðist á fsafirði síðar hið
sama ár. Þessi áhugaalda náði
einnig til Hafnarfjarðar. Hún
varð til þess, að stofnað var
”Verkamannafélagið Hlíf“
snemma árs 1907.
Hafnarfjörður 1907.
Segja mátti, að skútutímabil-
ið hæfist fremur seint í Hafn-
arfirði, en yrði þeim mun
áhrifaríkara, hvað snerti vöxt
og viðgang bæjarins. Fáir bæ-
ir hafa þotið upp á jafnskömm-
um tíma og Hafnarfjörður
gerði á fyrsfca áratug þe.sarar
aldar. Á árunum frá 1902 til
1908 fjölgaði fólki þar um 1000
manns, úr 500 upp í 1500. Er
það 200% aukning á 6 árum.
Það, sem nær eingöngu olli
þessu aðstreymi til bæjarins,
var hin stórfellda aukning
útgerðarinnar. Fólkið, sem
fluttist til Hafnarfjarðar, var
þvi nær eingöngu sjómenn,
verkamenn og verkakonur.
Rétt fyrir aldamótin höfðu
Hafnfirðingar komizt í nokkur
kynni við erienda útgerð, og
orðið þess varir, eins og þeir
urðu stundum síðar, hversu
svipul hún var og ótrygg. „Fisk
veiða- og verzlunarfélagið
ísafold" hafði gert þaðan út
nokfcra togara skamma stund.
Það félag var að mestu erlent,
þótt annar framkv-emdastjór-
inn væri íslenzkur. Útgerðar-
tilraunin misheppnaðist og
hurfu togararnir brott aftur.
Brezkur fiskikaupmaður, Pike
Ward að nafni, hóf einnig tog-
araútgerð ffá Hafnarfirði árið