Alþýðublaðið - 29.11.1986, Qupperneq 6

6
Laugardagur 29. nóvember 1986
Ræöur frambjódenda í prófkjöri Alþýöuflokksins í Reykjavík:
Mannleg samábyrgð
og markaðsbúskapur
Jón
Sigurðsson
Fyrst af öliu langar mig til að þakka
það mikla traust, sem þið hafið sýnt
mér með því að velja mig í fyrsta
sæti á framboðslista Alþýðuflokks-
ins í Reykjavík við næstu þingkosn-
ingar. Eg met þetta traust mikils og
finn sterkt til þeirrar ábyrgðar, sem
því fylgir að takast þetta verk á
hendur. Það er ekki laust við, að
mér vaxi í augum sá vandi, sem
fylgir því að taka við sæti formanns
flokksins, Jóns Baldvins Hanni-
balssonar, á listanum — sæti, sem
áður hafa lengst skipað þeir Gylfi Þ.
Gíslason og Haraldur Guðmunds-
son. En þótt forystan sé mikilvæg,
þarf fleiri til. Mér finnst gott til þess
að vita, að ég er þátttakandi i sam-
eiginlegu starfi margra og mun
njóta ykkar liðsinnis til þess að gera
veg Alþýðuflokksins sem mestan í
komandi kosningum.
Það, að svo eindregin samstaða
hefur náðst um þrjú efstu sæti list-
ans, sem raun ber vitni, er til marks
um tvennt. I fyrsta lagi, að nú ríkir
meiri eining um stefnu og starf
flokksins en oft áður. Það er til
dæmis mikið ánægjuefni, að þeir,
sem áður störfuðu í Bandalagi jafn-
aðarmanna, hafa nú flestir gengið
til samstarfs við Alþýðuflokkinn. í
öðru lagi vil ég nefna, að forystu
flokksins — ekki síst formannin-
um, Jóni Baldvin — hefur með
sannfæringarkrafti tekist að stór-
auka fylgi flokksins og fá nýja
menn til liðs við sig. Ég, sem hér
stend, er einn þeirra.
Ég er viss um, að ástæðan fyrir
fylgisaukningu Alþýðuflokksins á
síðustu misserum er fyrst og fremst
sú, að í stefnu flokksins er tekið á
þeim málum, sem varða allan al-
menning, á þann hátt, að málflutn-
ingurinn nær eyrum fólks. Menn
skilja nú betur en áður, hversu mik-
ilvægt það er, að auka áhrif jafnað-
arstefnunnar í stjórn landsins.
Kjarni
jafnaðarstefnunnar
Inntakinu í nútímastefnu jafnaðar-
manna má ef til vill best lýsa með
orðunum: Mannleg samábyrgð og
markaðsbúskapur. Athafnafrelsi,
valddreifing og samstilling í efna-
hagslífinu með frjálsum verð-
ákvörðunum en ekki valdboði eru
ekki eingöngu forsendur góðs ár-
angurs í efnahagsmálum heldur er
þetta samofið sjálfu lýðræðinu og
fjölbreytni í menningu og þjóðlífi.
Því fer fjarri, að það að vilja
treysta meira á markað en miðstýr-
ingu í efnahagslífinu en nú er gert sé
ósamrýmanlegt þeirri hugsjón
jafnaðarmanna, að ríkið eigi að
láta sig tekjuskiptinguna varða og
sjá til þess að sameiginlegum þörf-
um sé vel sinnt. Þvert á móti þurf-
um við þróttmikið atvinnulíf, sem í
meginatriðum byggist á markaðs-
búskap til þess að geta styrkt vel-
ferðarkerfið og treyst innviði þess.
Það er aðalsmerki stefnu lýðræð-
isjafnaðarmanna í efnahagsmál-
um, að hún er óbundin af kreddum
og sérhagsmunum og leitar á hverj-
um tíma bestu lausna frá sjónar-
miði almannahagsmuna. Ríkið ger-
ir mest gagn með því að leggja
áherslu á almennar aðgerðir og
jafnvægisstefnu — ekki möndl og
millifærslur eða niðurgreiðslur og
framleiðslustyrki. Ríkið á að
tryggja réttlátari skiptingu lífsgæða
en leiða myndi af taumlausum
markaðsbúskap, gæta þess að ekki
sé gengið of nærri sameiginlegum
náttúruauðlindum, stuðla að heil-
brigðum viðskiptaháttum og sam-
keppni í atvinnulífinu. Jafnframt á
það að vera vörður jafnréttis,
mannúðar og menningar.
Hvert barn sem fæðist og okkur
er falið til forsjár á að fá að þrosk-
ast í samræmi við hæfileika sína.
Markmið okkar jafnaðarmanna er
réttlátt og gott þjóðfélag, þar sem
allir geta borið höfuðið hátt. Til-
gangur velferðarsamfélagsins, sem
við viljum verja og treysta, er að
draga úr öryggisleysi og kvíða fyrir
komandi degi. Þannig er það upp-
spretta frelsis og sjálfsvirðingar ein-
staklingsins.
Verkefnin framundan
En hvernig eiga þessi almennu sjón-
armið við veruleika þjóðmálanna
eins og hann blasir nú við?
Á sviði efnahagsmála er afar
mikilvægt að tryggja framhald
þeirrar hagstæðu þróunar, sem ver-
ið hefur á þessu ári. Aukinn fiskafli
og batnandi viðskiptakjör ásamt
skynsamlegum kjarasamningum í
ársbyrjun hafa leitt til þess, að dreg-
ið hefur úr verðbólgu og viðskipta-
halla og hagvöxtur orðið verulegur.
En þrátt fyrir þessa jákvæðu þróun
frameftir ári má nú sjá ýmis hættu-
merki í þjóðarbúskapnum. Verð-
hækkanir hafa að undanförnu orð-
ið meiri en vænst hafði verið og
fólkseklu og launaskriðs gætir í
ýmsum greinum atvinnulífsins.
Þessi þróun skekkir enn launakerf-
ið, sem var þó skakkt fyrir, og gæti
valdið viðskiptahalla á næsta ári.
Við þessar aðstæður er mikilvægt,
að ríkið beiti áhrifum sínum til þess
að draga úr þenslu. Gætni þarf að
ráða í ríkisfjármálum, þannig að
vel sé farið með almannafé og því
beint í brýnustu verkefni. Jafn-
framt þarf að vera tryggt, að nægar
tekjur séu fyrir gjöldum án þess að
gjaldendunum sé ofþyngt með
sköttum. Slík fjármálastefna ásamt
aðhaldssamri stefnu í peningamál-
um, sem við ríkjandi aðstæður
hlýtur að byggjast á jákvæðum og
breytilegum raunvöxtum, er nú
nauðsynleg til að hamla gegn
þenslu. Þannig er unnt að skapa
þær aðstæður í efnahagslífinu, sem
einar geta leitt til farsællar niður-
stöðu í kjarasamningum á næsta
ári. Markmiðið er að tryggja kaup-
mátt, jafnvægi í viðskiptum við út-
lönd, framhald hjöðnunar verð-
bólgu og koma fram leiðréttingu á
launakerfinu. Ekki síst er þörf á að
bæta hlut kvenna og annarra, sem
lágar tekjur hafa. En ábyrgðin á
kjaramálum á fyrst og fremst að
hvíla á frjálsum og ábyrgum verka-
lýðsfélögum og viðsemjendum
þeirra — ekki ríkinu. Ríkið þarf
hins vegar fyrir sitt leyti að koma
fram almennum umbótum í skatta-
og tryggingamálum, sem miða í
sanngirnisátt.
Tilllögur til úrbóta
Jafnaðarmenn hafa sett fram til-
lögur, sem miða að því að bæta
stjórnarfarið, treysta og endurbæta
velferðarkerfið og stuðla að heil-
brigðu og þróttmiklu atvinnulífi,
þegar horft er til framtíðar. Mig
langar að nefna sérstaklega fjögur
atriði:
Nýtt skattakerfi
Fyrst eru það tillögur um nýtt og
réttlátt skattakerfi: Tekjuskatt-
ur og útsvar ættu að leggjast á
sama stofn með einföldum
hætti; skatthlutföll af venjuleg-
um tekjum þurfa að lækka; at-
vinnu- og eignatekjur verði
skattlagðar eins; komið verði á
staðgreiðslu beinna skatta; tek-
inn verði upp virðisaukaskattur
með sem fæstum undanþágum í
stað söluskatts og skattmeðferð
atvinnuveganna samræmd.
Núverandi skattakerfi er ekki
bara ranglátt heldur er það einn-
ig beinlínis óskynsamlegt að því
leyti, að rótgrónum atvinnu-
greinum er hlíft við sköttum, en
nýjar greinar — greinar framtíð-
arinnar — eru skattlagðar og
þar með haldið aftur af þeim.
Núverandi skattakerfi byggir því
miður meðal annars á því að
skattleggja heiðarleika manna
og framtíðina. Samhliða ein-
földun skattanna þarf einnig að
vinna ötullega gegn skattsvik
um. Sannleikurinn er sá, að í
mörg ár nefur engin heildar-
stefna verið mótuð í skattamál-
um. Hver bráðabirgðalausnin
hefur rekið aðra. Þessu þarf að
breyta, ekki aðeins í orði heldur
einnig á borði.
Sanngjarn lífeyrisréttur
Ég nefni næst samræmdan líf-
eyrisrétt fyrir alla landsmenn,
sem er mikið mannréttindamál.
Það þarf að finna gott skipulag
og öruggan fjárhagsgrundvöll
fyrir lífeyriskerfið til frambúð-
ar. Það er ekki nóg, að menn
rumski á hátíðastundum og fyr-
ir kosningar með fögrum lof-
orðum um einn lífeyrissjóð fyrir
alla landsmenn. Orðin ein eru
fáný; — það eru verkin, sem
beðió er eftir. Verk feðra okkar
og mæðra skópu okkur betri
lífsk;ör en þau nutu sjálf. Nú er
það okkar að tryggja þeim
sóm.isamlegan lífeyrisrétt og
komandi kynslóðum öruggari
framtíð.
Mér finnst, að jafnaðarmenn
hafi sérstöku hlutverki að gegna
í þessu máli. Fyrir hálfri öld
beittu þeir sér fyrir setningu al-
þýðutryggingalaga, sem að
mörgu leyti marka upphaf vel-
ferðarríkis hér á landi i nútíma-
skilningi. En eins og Haraldur
Guðmundsson, sem flutti al-
þýðutryggingarmálið sem ráð-
herra fyrir Alþýðuflokkinn árið
1936, sagði: „Löggjöf um al-
þýðutryggingar verður aldrei
fullsamin. Eigi hún að ná til-
gangi sínum verður hún að
breytast með breyttum tímum“.
Því miður hefur hún ekki gert
það á síðari árum. Jafnaðar-
menn geta vissulega litið með
nokkru stolti til fortíðarinnar í
þessum efnum, en nú er áríð-
andi að tryggja framtíð lífeyris-
málsins. Til þess þurfa jafnað-
armenn að komast til áhrifa í
stjórn landsins.
Húsnæðismálin
Á æviskeiðinu fylgjast fjárhags-
byrðar og tekjuöflun ekki alltaf
að. Þetta kemur hér á Iandi
einna gleggst fram við öflun
húsnæðis fyrir fjölskylduna.
Þennan mun á tekjum- og út-
gjaldaþörf heimilanna yfir
starfsævina þarf hið opinbera
að hjálpa þeim að jafna með
sanngjörnum kjörum. Að und-
anförnu hefur húsnæðislána-
kerfið verið eflt. Framundan er
það verkefni að skipuleggja það
betur með þarfir heimilanna
fyrir augum, bjóða upp á sveigj-
anlegri kjör við öflun húsnæðis,
bæði með kaupleigumálum og
leiguréttarformi auk hins hefð-
bundna séreignarforms. Sam-
tímis þarf að huga að fjáröflun
til húsnæðiskerfisins á ábyrgan
hátt.
Völd heim í hérað
í stjórnkerfinu þarf að flytja
völd og ábyrgð heim í hérað til
sveitarstjórna og samtaka
þeirra. Sveitarfélögin sækja
vald sitt beint til þegna sveitarfé-
lagsins. Við eigum að auka sjálf-
stæði sveitarfélaga og gefa þeim
aukið svigrúm til tekjuöflunar
og útgjaldaákvörðunar. En til
þess, að þau geti veitt fólki góða
þjónustu, þurfa þau yfirleitt að
stækka, og þeim að fækka, á
næstu árum. Ákvörðunarvald
og fjárhagslega ábyrgð á að
færa sem næst þeim, sem eiga
að búa við afleiðingar ákvarð-
ananna, jafnt í þessum málum
sem öðrum. Þar með er ég ein-
mitt kominn aftur að fjárstjórn
og efnahagsmálum.
Ný atvinnustefna
Til þess að íslendingar geti notið
góðra lífskjara, staðið straum af
velferðarkerfinu og haldið uppi
menningarsamfélagi, þarf að haga
stjórn efnahagsmála á þann veg, að
framleiðslu- og markaðsmöguleik-
ar þjóðarbúsins séu nýttir sem best.
Reynsla okkar sjálfra og annarra
lýðræðisþjóða sýnir, að frjálsræði í
viðskiptum og atvinnulífi er traust-
asta undirstaða efnahagslegra
framfara. Við þurfum að bæta
skipulag hagkerfisins og leysa úr
læðingi athafnavilja og framtak-
semi með því að auka frelsi og
markaðsbúskap í atvinnulífi og við-
skiptum. Til þess að örva nýsköpun
í atvinnulífinu gerir ríkið mest gagn
með því að styrkja rannsóknir og
þróunarstarf og taka frumkvæði
eingöngu þar sem aðrir hafa ekki
bolmagn til framkvæmda; og alltaf
með það í huga, að það dragi sig út
úr atvinnurekstri, þegar aðrir geta
tekið við á eigin ábyrgð.
Frjáls og ábyrg verkalýðsfélög
gegna afar mikilvægu hlutverki í at-
vinnulífinu. Finna þarf nýjar leiðir
til að semja um kaup og kjör, þann-
ig að ákveðin sé sanngjörn skipting
framleiðsluverðmætisins á hverjum
vinnustað án verðbólgu. Því stöð-
ugleiki í efnahagslífinu er mikilvæg
forsenda framfara.
En hvað er það, sem helst kemur
til álita að þessu leyti í helstu grein-
um atvinnulifsins?
Á sviði sjávarútvegs vil ég nefna,
að ákvörðun fiskverðs verði frjáls-
ari en verið hefur, meðal annars
með stofnun uppboðsmarkaða.
Rýmkað verði um heimildir til að
versla með veiðileyfi, sem úthlutað
verði til lengri tíma en tíðkast hefur.
í landbúnaði verði horfið frá fram-
leiðslustyrkjum og niðurgreiðslum
búvöru. Bændum verði hins vegar
veittur stuðningur til að fást við
annað en hefðbundna búvörufram-
leiðslu. JLosað verði um búvöru-
verðsákvarðanir og ríkið dragi sig
út úr ábyrgð á verði og sölu á bú-
vöru. Markmiðið ætti að vera, að
ná jafnvægi milli eftirspurnar og
framboðs á búvörum innanlands
fyrir tilstilli verðs en ekki valds.
Auðvitað myndi þetta þýða breyt-
ingar i landbúnaði, en það er mikill
misskilningur, að slík stefna sé
fjandsamleg bændum. Þvert á móti
myndi hún leiða í Ijós þann mátt,
sem íslenskur landbúnaður býr yfir,
en fær ekki að njóta sín nú.
Á sviði iðnaðar, þjónustu og við-
skipta þarf aukið frjálsræði og
samkeppni. Þess vegna er til dæmis
mikilvægt að sú kreppa, sem Út-
vegsbankinn hefur lent í, verði til-
efni til raunverulegra umbóta á
skipulagi bankanna. Við þessar
skipulagsbreytingar þarf meðal
annars að taka tillit til sjónarmiða
starfsfólks bankanna. Úr ríkis-
bankarekstri þarf að draga og
koma á fót öflugum hlutafjár-
banka, sem geti veitt alhliða þjón-
ustu á eigin ábyrgð, en ekki ríkisins.
Hér dugir ekki hálfkák. Við endur-
skipulagningu bankakerfisins þarf
einnig að kanna vandlega með
hverjum hætti mætti leyfa erlend-
um bönkum að stunda hér banka-
starfsemi, sem veiti innlendum
bönkum samkeppni og aðhald.
Sama gildir um það, að erlendum
aðilum verði veitt aukið svigrúm til
að leggja áhættufé í íslenskt at-
vinnulíf, auðvitað að því tilskildu,
að yfirráð Islendinga yfir auðlind-
um til sjós og lands séu jafnan
tryggð. Á sama hátt ættu íslending-
ar líka að fá að ávaxta sparifé sitt í
erlendum eignum í ríkara mæli en
verið hefur. Mér finnst tími til kom-
inn að fylgja eftir á fleiri sviðum
þeirri fríverslunarstefnu, sem Al-
þýðuflokkurinn, undir forystu
Gylfa Þ. Gíslasonar, átti svo ríkan
þátt í að móta á sjöunda áratugn-
um. Þá mun skapast nýtt andrúms-
loft í þjóðfélaginu, þjóðartekjur
fara vaxandi og skilyrði skapast til
framfara í félags- og menningar-
málum. Framþróun, framfarir, er
einmitt það sem gerir óskir og vonir
að veruleika:
Þetta land á ærinn auð
ef menn kunna að nota hann
Island og umheimurinn
Framtíð okkar og öryggi er mjög
undir því komið, að friður ríki í
heiminum; að sambúð og viðskipti
þjóða séu með þeim hætti, að hver
þjóð, þótt hún sé fámenn og vopn-
laus, fái að starfa í friði að sínum
málum og sjálf að ráða í landi sínu.
Fundur leiðtoga stórveldanna sem
hér var haldinn í síðasta mánuði,
minnti okkur á, hversu mikilvægt
það er að úr spennu dragi í sam-
skiptum þeirra í milli og vígbúnað-
arkapphlaupinu linni. Við erum
stöðugt á það minnt, að ráði ofbeldi
og hnefaréttur í heiminum, er hlut-
ur smárra þjóða ótryggur og sjálfs-
ákvörðunarréttur þeirra í hættu.
Því miður er engin þjóð lengur
fjarri heimsins vígaslóð, ef til átaka
kemur. Fjarlægð frá öðrum lönd-
um er engin vörn, og hefur ekki ver-
ið um langt árabil. íslendingar eiga
að vera fastheldnir á þá farsælu
stefnu í utanríkismálum, sem fylgt
hefur verið um langan tíma og
byggist á þátttöku í varnarsamstarfi
vestrænna ríkja og náinni sam-
vinnu við Norðurlandaþjóðir. Al-
Framh. á bls. 15