Alþýðublaðið - 31.10.1987, Qupperneq 14

14
Laugardagur 31. október 1987
ALÞÝÐUBLAÐIÐ AÐ TJALDABAKISTJÖRNUSTRÍÐSINS
Ingólfur Margeirsson skrifar
Livermore — rannsóknarstofurnar:
4. grein
VÍSINDAMENNIRNIR
Geimvarnaráœtlun Bandaríkjanna — SDI
(Strategic Defense Initiative), oft nefnd Stjörnu-
stríð Reagans forseta, er og verður ein umdeild-
asta hernaðarákvörðun Bandaríkjanna á síðari
árum og hefur valdið miklum usla íalþjóðlegum
stjórnmálum. Nýverið ferðaðist ritstjóri Al-
þýðublaðsins um þver og endilöng Bandaríkin,
heimsótti helstu staði sem tengjast áœtluninni
og rœddi við ráðamenn, vísindamenn og vopna-
framleiðendur. Þrjár fyrri greinar birtust laug-
ardagana 10. okt., 17. okt. og 24. okt.
Livermore, Kaliforníu (Alþýðublaðið)
Hitinn er óbœrilegur þótt komið sé haust. Við
höfum ekið lengi morguns gegnum sólsviðna dal-
ina suðaustur af San Fransisco uns við komum að
smábœnum Livermore sem eitt sinn lifði syfjulegu
lífi á því að rœkta nautgripi.
/ dag er Livermore miðstöð rannsókna á kjarn-
orkuvopnum í Bandaríkjunum. Livermore-rann-
sóknarstofurnar þekja aðeins rúma fermílu; en inn-
an hennar býr og starfar eitt fremsta vísindaþjóð-
félag heims, sem leggur alla þekkingu sína og
reynslu í að hanna, framleiða og endurbæta kjarn-
orkuvopn.
Og það var hér, í sólbökuðu eyðilendi
Kaliforníu, sem geimvopnin urðu til. Hér hófst
stjörnustríðið.
Livermore-rannsóknastof-
anna er vandlega gætt af
vopnuðum vörðum. Við fáum
afhentainngöngupassana
okkar ásamt litlum málmbút
sem hengdur er á okkur.
Hann á að mæla geislavirkni
ef eitthvað fer úrskeiðis með-
an á heimsókn okkar stendur.
Segulbönd og Ijósmyndavél-
ar eru teknar af okkur. Fyllstu
varúðarráðstafana er gætt í
hvívetna.
Vopnaðir verðir á
fjórskiptu svæði
Svæðinu er skipt í fernt út
frá öryggissjónarmiðum. Það
er hvita svæðið sem er ekki
undir eftirliti enda utan girð-
ingar. Það er rauða svæðið
sem er innan girðingar og
undir eftirliti; eins konar iðn-
aöarhverfi og þar eru engin
leyndarmál falin. Ljósgræna
hverfið er hins vegar leyni-
legra og þar fara fram ýmsar
rannsóknir sem eru leynileg-
ar. Dökkgræna svæðið er
stranglega lokað fyrir öllum
nema þeim einum sem þar
vinna. Þar er fengist við til-
raunir sem eru hernaðar-
leyndarmál. Stæðilegir verðir,
vopnaðir bak og fyrir eru við
hlið hvers svæðis.
Þetta er lokaöur og ein-
angraður heimur. En hvernig
varð hann til?
Teller og bomban
Saga Livermore-rannsókna-
stofanna hófst I strlðinu.
Edward Teller, einn vlsinda-
mannanna sem unnu að til-
raunum við gerð kjarnorku-
sprengju I Los Alamos-til-
raunastofunum I Nevadaeyði-
mörkinni, vildi óður og upp-
vægur byggja vetnissprengju.
Að lokinni heimsstyrjöld og
eftir að sprengjunni hafði ver-
ið varpað á Hírósíma, dró úr
áhuga Bandaríkjamanna að
hraða sér I byggingu vetnis-
sprengju. Teller gafst þó ekki
upp og beitti þrýstingi við
stjórnmálamenn og yfirmenn
í hernum og að lokum fékk
hann sitt ( gegn; að láta reisa
aðra tilraunastöð sem keppti
við Los Alamos-rannsókna-
stöðina.
Árið 1952 var gömlum æf-
ingarbúðum sjóhersins í
Livermore í Kaliforniu breytt í
rannsóknastofur með sam-
vinnu við Kaliforníuháskóla.
Teller sem hafði reyndar bitið
af sér marga vini sína og
samstarfsmenn með því að
vitna gegn Oppenheimer
(föður vetnissprengjunnar) I
McCarthy - réttarhöldunum,
hóf nú ótrauður það starf að
veiða unga vísindamenn um
öll Bandarlkin. Hugmyndin
var sú að búa ungum vlsinda-
mönnum og háskólanemum
sem sköruðu framúr I ýmsum
vísindagreinum frábær
starfsskilyrði og nýta sam-
tlmis þekkingu þeirratil upp-
byggingar kjarnorkuvopna I
kapphlaupinu miklavið
Rússa. Teller fékk stuðning
ráðandi manna á þessum
tíma til verksins, eins og
Nixon, sem þá var varaforseti
Bandarlkjanna og Nelson
Rockerfeller. Ronald Reagan
bættist slðar við þennan lista
eöa 1960 þegar hann varö
fylkisstjóri I Kalifornlu.
Veiðar á
vísindamönnum
Veiðar á vlsindamönnum
hófust fyrir alvöru eftir að
Hertz-stofnunin (sjóður rek-
inn á vegum Hertz-bílaleig-
unnar) veitti stórum fjárfúlg-
um I leitina, enda sat Teller
sjálfur I stjórn sjóðsins.
Gerum langt mál stutt: Á
30 árum urðu Livermore-rann-
sóknarstofurnar heimsfrægar
fyrir þróun kjarnorkuvopna.
Um 1970 tók ungur maður við
af Teller sem veiðimaður
ungra vlsindamanna. Sá heit-
ir Lowell Wood. Hann náði I
unga vísindamenn eins og
Peter Hagelstein, Tom
Weaver, Larry West, Bruce
McWilliams, Tom McWillams
og Curt Widdoes.
Stjörnustríðs-
strákarnir
Þetta voru allt strákar und-
ir þrítugu en áttu það sam-
eiginlegt að skara fram úr I
háskólum. Þeir höfðu engan
sérstakan áhuga á kjarnorku-
vopnum og margir reyndar
fráhverfir sllkum vopnum. En
það heillaði þá að fá tak-
markaðan aðgang að tækjum
og peningum til að halda
rannsóknum slnum áfram á
sínu sérsviði; rannsóknum
sem höfðu gengið hægt
vegna fjárskorts háskólanna.
Þegar Lowell kom með sín
kostaboö, ypptu flestallir öxl-
um og sögðu: Þvl ekki?
Lowell var ennfremur eins
konar faðir strákanna. Sjálfur
er hann aðeins rúmlega fert-
ugur og þar að auki vlsinda-
maður sem talaði þeirra
tungumál. Og hér, I sól-
brenndum dal, voru ungu
snillingarnir lokaðir inni með
tækin sln, kókdollur og rokk-
músík. Og árangurinn lét ekki
standa á sér.
Á örfáum árum höfðu
strákarnir fundið upp bylting-
arkenndar aðferðir I vopna-
framleiöslu. Tölvustrákarnir
gerðu tilraunir með og fram-
leiddu tölvur sem aftur fram-