Alþýðublaðið - 31.10.1987, Blaðsíða 20

20
Laugardagur 31. október 1987
K VIKMYNDIR
Umsjón:
Ingibjörg
Arnadóttir
Metal Jacket)
tr jafn miskunn
s þekkta leik-
myndageröar

Það hófst með Ijósmynd af
grátandi blaðasala, sem stóð
fyrir framan fréttatilkynningu
á húsvegg. Það var fréttin um
dauða Roosevelt forseta
Bandarikjanna.
Þegar Kubrick var 13 ára,
gaf faöir hans honum ódýra
kassamyndavél. Þeirfeögar
voru miklir áhugamenn um
Ijósmyndun, þó litið væri um
peninga ( Bronx, fátækra-
hverfi í New York. Faðirinn
var kennari, en heitasta
áhugamál hans var Ijósmynd-
un. Það var tómstundastarf
sem sonurinn hafði líka
geysilegan áhuga á. Þegar
hann var 17 ára, varð hann
Ijósmyndari hjá hinu þekkta
tímariti Look, og það var ein-
mitt myndin af grátandi
blaðasalanum, sem kom því
til leiðar.
Vitlaus í
lifandi myndir
Hinn ungi Stanley Kubrick
var vitlaus í myndir, sérstak-
lega lifandi myndir. Hann
langaöi að gera kvikmynd og
þegar hann var 22 ára, sagði
hann skilið við sína góðu at-
vinnu, sem Ijósmyndari hjá
Look. Honum tókst að skrapa
saman einhverjum peningum,
framleiddi síöan og stjórnaði
fyrstu stuttu kvikmyndinni
(heimildarmynd). Þremur ár-
um seinna var hann tilbúinn í
slaginn um leiknar kvikmynd-
ir. Kubrick skrifaði kvik-
myndahandritið, var kvik-
myndatökumaður, stjórnandi
og klippari. Þetta var árið
1953 og myndin hét „Ótti og
ágirnd. Næsta mynd hans var
„Koss morðingjans," og var
eftir svipaðri uppskrift,
dæmigerðar B-klassa kvik-
myndir. Á þessum tíma voru
B-klassa myndir sýndar á
undan aðalmyndinni, þannig
gekk það fyrir sig i USA.
Gestum kvikmyndahúsanna
var oftast boðið upp á tvær
kvikmyndir í einu. Aðalkvik-
myndin (A-klassi) var til þess
að horfa á, en á meðan B-
klassa myndin var sýnd,
fengu menn sér popp-corn,
hamborgara og höfðu það
svo huggulegt í baksæti bíls-
ins í bilakvikmyndahúsinu
(Drive In movie). Kubrick
kærði sig kollóttan um A og
B klassa. Hann vildi segja
söguna, og þá eigin sögu.
Þannig hefur það verið síðan.
Kostnaðurvið kvikmyndagerð
hans hefur margfaldast. Nú
hafa risastórar „stórmyndir"
leyst svart-hvitu B-klassa-
myndirnar af hólmi. Skraut-
legar myndir á borð við
„Barry Lyndon“ og „Geimferð-
in árið 2001.“
Kubrick er löngu hættur að
vera allt í öllu í kvikmynda-
gerðinni, en samt sem áður
eru fingraför hans á hverju
smáatriði.
Hann hlaut heimsfrægð
fyrir myndina „Paths of
glory,“ sem hann gerði árið
1957. Hún fjallaði um spill-
ingu innan hersins, og eftir
að Kubrick gerði þá mynd,
var hann talinn með allra
efnilegustu leikstjórum. Kvik-
myndin var lofuð upp í há-
stert af gagnrýnendum en þvi
miður, gestir kvikmyndahús-
anna létu sig vanta. Þó Kubr-
ick fengi heiðurinn, lá við að
hann yrði gjaldþrota, þar sem
hann hafði veðsett hús sitt
og eignir, til að fjármagna
gerð myndarinnar. Ágóði af
aðsókn brást algjörlega.
Barátta við sjónvarpið
í næstu tvö ár, gekk þessi
ungi, hæfileikaríki maðurat-
vinnulaus. Þá skeði það, að
Anthony Mann sem vann
sem leikstjóri við upptöku
stórmyndarinnar „Spart-
acus,“ hætti og Stanley
Kubrick tók við. Tókst honum
að gera afburðagóða mynd
um þrælinn Spartakus. Kvik-
myndinni var ætlað að keppa
við sjónvarpsskjáinn, sem var
orðinn kvikmyndagerð þung-
ur í skauti á árunum kringum
1960.
„Spartacus," naut mikillar
aðsóknar kvikmyndaunn-
enda, en Kubrick var búinn
að fá nóg af framleiðslukerfi
kvikmynda í Bandaríkjunum.
Hina alit að því sjúklegu af-
skiptasemi og íhlutun fram-
leiðenda gat hann ekki unað
við.
Hin munaðarfulla skáld-
saga Nabokov „Lolita,“ sem
fjallar um ást eldri manns á
kórnungri stúlku var næsta
viðfangsefni hans. Það voru
margir efins um, að „sexual"
skáldsaga væri viðfangsefni
fyrir Kubrick, en annað kom í
Ijós. Kubrick tókst ákaflega
vel til, hann dró fram sann-
leikann í samfélaginu, af-
klæddi kynlífshræsnina og
náði fram niðurbældri kynóra
stemmningu. í myndinni
þurrkaði hann burt fordóma
og gerði bók Nabokov að enn
betri bók.
Óhugnaður
í kvikmyndinni „Dr.
Strangelove,11 kemur kald-
hæðni hans og svartur húm-
or vel í Ijós og undirfyrirsögn
myndarinnar, „How I learned
to love the bomb,“ hittir í
mark um innihald myndarinn-
ar. í hinum mörgu hlutverkum
PeterSellers í myndinni gæt-
ir ógnar, óhugnaðar og mitt í
afskræmingunni, (skaldrar al-
vöru. Dr. Strangelove, geðbil-
aður maður, sem ýtir á takka
og eyðir jörðinni. Situr hann í
Washington eða Moskva?
Strangelove varð óhugnan-
leg, en möguleg staðreynd
og hæfileikar Kubrick sem
leikstjóra urðu Ijósir heimin-
um. Síðan kom „Geimferðin
árið 2001,“ myndir, hreyfingar,
litir og aðvörun um samfélag
stjórnað af... ?
Svartur húmor
Lífssjónarmið Stanley
Kubrick er ekki bjartsýnl,
húmorinn er oft svartur. I
kvikmyndinni „A Clockwork
Orange," kemur berlega í
Ijós, hvaða augum hann lítur
þróun samfélagsins. Ofbeld-
ishneigt, árásargjarnt, úrkynj-
að og án raunverulegs rétt-
lætis. Ofbeldi og grimmd
hefur yfirhöndina, er dóms-
dagssýn Kubrick.
Það er kannski þessvegna,
sem hann fór að dreyma um
að gera undurfallega sögu-
lega kvikmynd, og þá frá átj-
ándu öld.
Þremur árum seinna kom
„Barry Lyndon." Fagurt mál-
verk, um njósnarann, falsar-
ann, vélarann, sem að lokum
veðjar á skakkan hest I lífinu.
í myndinni upplifum við
gamla Ijósmyndarann Kubr-
ick, fallegar táknrænar mynd-
ir. Þaö tók Kubrick eitt ár að
gera myndina, allar innitökur
voru við kertaljós og sagt er
að hann og 2000 statistar
hafi beðið vikum saman eftir
réttri birtu utandyra. Allt um
það, er „Barry Lyndon" meist-
araverk.
Svo er það „Shining," þar
sem Jack Nicholson leikur
geðbilaðan rithöfund, furðu-
saga um hugsanaflutning.
Um morð sem á að fremja.
Um tvo ókunna menn sem
skipta um hugsanagang, á
hættulegu plani.
Nú, eftir að hafa gert 12
leiknar myndir, er Kubrick
með nýjustu mynd sinni
„Full Metal Jacket," kominn
að Víetnamstríðinu, og bygg-
ir hana á skáldsögu.
„Ekki veit ég hvað fær mig
til að gera sumar kvikmyndir
rnínar," segir Kubrick ( viðtali
við franska blaðið L’express.
„Ég les bók og fæ áhuga á
henni... það er ekki gott að
segja, kannski á sama hátt
og það er ekki gott að segja
af hverju maöur giftist kon-
unni sinni!“
Kannski við sjáum það bet-
ur en hann sjálfur, af hverju
hann velur þessa bók en ekki
hina. Kubrick hefur yfirsýn,
miskunnarlausa yfirsýn. Til-
finningu fyrir framtíðinni sem
getur valdið óróa i mönnum.
Kubrick er ekkert óviðkom-
andi. Ekki er hægt að krefj-
ast öllu meira af listamanni.
(Det fri Aktuelt.)