Tíminn - 27.10.1967, Blaðsíða 7

FÖSTUDAGUR 27. ottóber 1967.
TflMINN
KvöLdið áður hafði hin lang-
Tinwa og óþægilega óvissa, sem
dr. Tsjen hafði lifað í, ÍLoksins
tekið enda. Frá því ainíkislög-
reghimennirnir komu í heimsókn
hafði Tsjen vitað að fyligzt var
með homum. Um sumarið hafði
hann oftsinnis staðið við glugg-
ann, sem sneri að götunni, í húsi
siínu í Altadena og beðið þess,
sem koma skyldd.
Hann starði yfir grasflötinn og
eueaiyptustrén. Hann var sann-
færður um, að dag einn kaerni
einhver og skildi hann frá konu
sinni og b'örnum.
Þann 6. septemiber ók bifreið
upp að garðshiiðinu. Tveir menn
stigu út. Tsjen þekkti strax ann-
an þeirra. Kona Tsjen fór til
dyra með sex mánaða dóttur
þeirna Jung-jen í fanginu. Jung-
jen og bróðir hennar tveggja ára,
Yuaon voru bæði bandardskir rfik-
isborgarar.
Æan G. Juhl frá innflytjenda-
yfirivö'ldunum oig fylgdairmaður
hans Bill Kaiser kynntu sig kurt-
eislega. Frú Jin sá að Juhl hafði
handijárn meðferðis, og undir
jafckanum bar hann byssu.
Ailan Juhl las handtökuskipun
ina hægt og virðuiega . Dómsmáia
ráðuneytið áleit Tsjen vera f‘é-
laga í samtökum, sem ynnu að
því að steypa ríkisstjórn Banda-
rfkjanna af stóli.
Tsjen hlustaði þegjandi, síðan
fór hann út úr herberginu og
kom aftur eftir andiartak með
rakáhöld, þrjiár bækur ög skjala-
möþpu. Hann kysisti konu' sína
og börn og fór út. Hann. var
einn meter og sjötíu á hæð, en
virtist afar l'ágivaxinn, þar sem.
hann gekk milli hinna hávöxnu
embættismanna.
,,Hann var mjög rólegur“, sagði
Jul síðar. „Það var eins og hann
segði við sjálfan sig, loksins er
þessu lofcið".
Embættismiennirnir sýndu þá
tiliitssemi að leita ekki á honum
fyrr en í bílnum. Tsjen var ó-
vopnaður. Þeir gátu lagt af stað
í hina löngu ferð til fangelsins
í San Pedro.
1 tvær vikur var Tsjen í al-
gerri einangrun. Lengst af lá
hann á legubekknum og hugsaði.
Yfirivöld Bandaríkjanna höfðu
lýst því yfir að það ætti að vísa
honum úr landi en vildu þó ekki
sleppa honum.
Hiann hugsaði um fyrrverandi
samstarfsmenn sína, Frank Opp-
enheimeí’, sem hafði flúið úr
heimi vísindanna vegna kommú-
nistaof'sókna og setzt að á bú-
garði í Colorado. Frank Malina,
sem hafði unnið stórvirki á sviði
geimvísinda, var útlægur úr föð-
urlandi sínu og vann nú hjá
UNIBSCO í París.
Tsjen var látinn laus gegn
15.000 dala tryggingu.
Fyrrverandi samstarfsmaöur
Tsjens, William Ziseh, sem áleit
hann mikinn vísindamann, fann til
samúðar með honum og heimisótti
hann', begar hann hafði verið lát-
inn laus.
Zisoh varð undrandi á þeirri
breytingu, sem orðin var á Tsjen.
Þessi duli Kínverji var nú orð-
inn opinskár. Tsjen sagði að
hann hefði eiginlega alls ekki
ætLað sér að fara aftur til Rauða-
Kína — minnsta kosti ekki að
setjast þar að.
„Ég fékk það á tilfinniinguna“,
útskýriði Zisoh seinna, að hann
hefð-i ætlað að telja föður sinn á
að koma með sér til Hongkong
og búa þar það, sem hann ætti
eftir ólifað.
„Hann sagði mér frá alrfkislög-
regiumönnunum og því, að þeir
befðu sannfærzt um að hann væri
kommúnisti, þegar þeiir fengu í
hendur pappírssnepil nokkurn.
Tsjen sagði hvað eftir annað að
það væri ekki rétt“.
Nokkrum vikum síðar fékk dr.
Tsjen að kynnast vald og mikil-
leik Bandariikjanna í óhreinu,
18 fermetra stóru herbergi.
Tsjen brosti óræðu brosi, er
Altoert Del Guercio lét spurning-
arnar dynja á honum. Del Guerc
io hafði marrga ára reynslu í að
yfhheyra byltingars-inna á vegum
innflytjendayffinvaldanna.
Um þessar mundir hafði ríkis-
stjórnin ekki í hyggju að víisa
Tsjen úr landi, en lét hann ganga
SÍÐARI GREIN
undir margar, harðneskjulegar
yfirheyrslur til að sanna, að rétt
væri að gera hann landrækan.
Tsjen neitaði frá upphafi að
hafa nokkru sinni verið flokkn-
um handgenginn. Hann var spurð
ur, hivort hann hefði nokkurn
tíma sótt hjá Kommúnistafiloikkn-
„Svo að ég viti hef óg enga
fundi sótt hjá Kommúnistaflokkn
um“, ítrekaði Tsjen. Ilann viður-
kenndi, að „þegar hann liti um
öxl, sæi hann, að samkomurnar.
sem hann hefði sótt kynnu að
hafa verið fundir hjá Kommú-
nistaflokknum. . . þótt hann hefði
ekki vitað það þegar hann stund-
aði þessar samkomur“.
Hann hélt ailtaf fast við fram-
tourð sinn, þegar Del Guercio
minnti hann smátt og smátt á
samkomurnar árið 1938, sem á
sínum tím.a höfðu virzt svo
skemmtilegar og ósaknæmar.
Á fasi rfkissaksóknarans,
meðan á þessum löngu máilaferl-
um stóð, var það að skilja, að
iíklega tækist Tsjen ekki að sann
færa ríkisstjómina um, að hann
væri ekki félagi í Kommúnista-
flokknum.
Ríkisstiórnin byggði rökffærslu
sína á sönnunargagni númer sex,
sp'jaldskrárkortiniu. Það sannaði
þó ekki að Tsjen hefði sótt um
inngöngu í Kommúnistaflokkinn
og þaðan af síður að hann hefði
undirritað slíkt plagg.
Vitni ríkisstjórnarinnar báru
það, að hver sem væri hefði get-
að útfyllt spjaldskrárkort fyrir
hugsanlegan félaga án þess að
viðkomandi vissi um það.
Biil Ward Kimple sjálfur, að-
ailivitni ríkisstjórnarinnar, sá Tsj-
en í fyrsta sinn tólf árum eftir
að hann uppgötvaði kortið. Fiurn
ritið fannst nú hvergi. Ríkisstjórn
in studdist við afritið, sem Hynes,
kapteinn hafði handskrifað.
Áraugursiaust hélt Gramt
B. Cooper, verjandi Tsjen,
því fram að málaferlin byggðust
algerlega á ágizkunum og fram-
burði fyrrverandi kommúnista.
Cooper mótmælti 202 sinnum
spurningum, sem rLkisstjórnin lét
leggja fyrir Tsjen. En mótmæl-
um hans var uudantekningaiítið
ví.sað á bug.
Eitt sinn ávarpaði Del Guercio
ákærða sem „Félaga Tsjen“. Coop
er stökk á fætur og mótmælti
ofisareiður.
„'Miótmælunum er wísað frá“,
sagði forsetinn meinlega.
,Gætum við að minnsta kosti
eksi sleppt orðinu Félagi?“ spurði
Cooper þreytulega — en mótmæl
um ihans var í engu sinnt. •
„Teljið þér yður bera skylda til
að sýna kommúnistaríkinu Kína
hoiilustu?"
„Nei“, svaraði Tsjen.
„Hiverjum ber yður að sýna
hollustu?"
' — „Kínversku þjóðinni".
Del Guercio: Ef til styrjaldar
kæmi milili Bandaríkjanna og
Rauða Kína munduð þér þá berj-
ast með Bandaríkjunum og gegn
Rauða Kína?“
Tsjen svaraði: „Þetta hefur
ekki enn gerzt. Ekkert slíkt stríð
er tii“.
Verjandinn mótmælti enn einu
sinni. Skjólstæðingur hans þyrfti
tíma til að íhu.ga spurningu sem
þessa.
„Þá getum við beðið í heilt ár“,
sagði Del Guercio meinýrtur.
En Tsjen kvaðst aðeins þurfa
að íhuga spurninguna litla stund.
Kyrrð varð í sainum.
Fimm mínútur liðu. Loks sagði
Tsjen: ,Ég get ekki svarað þess-
ari spurninigu".
„Getið þér ekki eða viljið þér
ekki svara þessari spurningu?"
„Nú get ég svarað spurning-
Unni“, svaraði Tsjen. „Svarið er
þetta: Ég hef þegar sagt, að ég
finn mig bundinn kínverzku þjóð
inni sterkum böndum. Ef til
stríðs kæmi milli Bandaríkja-
manna og kommúnisitaríkisins
Kína, og málstaður Bandarífcj-
anna væri Kínverjum til góðs,
'berðist ég með Bandaríkjamönn
um“.
„Fyrst þyrftuð þér sem sé að
gera það upp við yður?“ spurði
Del Guerico.
„Þér munduð sem sagt ekki
Mta ríkisstjórn Bandaríkjanna
um það hvort málstaður hennar
væri Kína til góðs?“
„Nei, áreiðanlega ekki“.
Málaiferlin drógust á langinn
þamgað til vorið 1951. 26. apríi
var dómsúrsfcurðurinn birtur. Tsi
en var útlendingur, kínverskur
ríkisborgari, „sem vísa skyldi úr
landi, af því að í ljós hefði kom-
ið að hann hefði verið félagi í
Kommúnistaflokknum í Banda-
ríkjunum“.
Tsjen gat ekki farið frá Los
Angeles án leyfds yfirvaldanna.
Að vísu hafði því verið lýst yfir,
að það bæri að vísa homum úr
landi, en hann var allt of mikil-
vægur til að vera gerður land-
rækur.
Þetta var miklu auðveldara hjá
Tsjao rsjung-jao. Hann hafði
skipulagt brottför sína vel. Seinna
átti hann eftir að sameina þekk-
ingu sína í kjarnorkusprengju-
framleiðslu hæfileikum Tsjens
til eldflaiugnagerðar.
Juhl, fulltrúi sem handtók Tsj-
en, reyndi að koma í veg fyrir
brottför Tsjaos.
En ekkert sönnunargagn var
tii gegn Tsjao, ekkert sönnunar-
gagn númer 6. Yfirvöldin lögðu
hald á hluta af farangri Tsjaos,
meðal annars vísindaáhöld, sem
hann hafði keypt í Boston. En
enginn grundvölilur var til að
fcyrrsetja Tsjao sjálfan.
Bandaríska herlögregian kom
um borð í skip Tsjaos í Yoko-
hama og handtók hann og tvo
kínverska námismenn og flutti þá
í land. Námsmennirnir voru sak-
aðir um að vera samsekir Tsjen
og að hafa leyniskjöl í fórum
sínum, sem hefðu horfið úr Cal-
t eoh-s t of n u n in n i.
Peking útvarpið mótmælti á-
kaft. Augsýnilega hafði herinn
ekki heldur nægilegar ástæður til
að halda Tsjao lengur. Ilann og
báðir eðlisfræðistúdentarnir fóru
næsta dag til Hongkong og það-
an til Kína.
Aðeins nok.krum vikum eftir
heimkomuna stofnaði Tsjao
kjarnorkurannsóknastöð í Pek-
ing, að því er upplýsingaþjóniust-
an hermir.
Ef til vill haföi Tsjao minni
ástæðu tii að vera bitur í garð
Bandaríkjamanna en Tsjen, enda
þótt margir Kínverjar í Kaliforn-
íu á þessum tímum hefðu það á
tilifimningunni að þeir væru óvel-
komnir. Þegar Kínverjar blönduð
usf í Kóre-ustríðinu í nóvember
1950 jókst þessi óvinsemd enn.
Menn, sem voru góðvinir Tsj-
ens, fullyrða, að hann hefði ekki
farið frá Bandaríkjunum, ef ir-
yggisskilríkið hefði ekki verið
tekið af nonum. Hann hafði
meira að segja sótt um banda-
rískan ríkistoorgararétt. En vinir
hans vissu að hann var mjög
særður vegna þess hvernig kom-
ið var fram við hann.
Þótt Tsjen væri í rauninni
fangi síðustu ár sín í Bandaríkj-
unum, sökkti hann sér á nýjan
leik niður í vinnu. Hann fór að
læra stærðfræði. Allt fram til
þess að Tsjen fór frá Bandaríkj-
unum og jafnvel eftir það var
vLtnað í Tsjen í vísindalegum
tímaritum.
Elftir fimm ár fékk Tsjen loks
að fara úr landi. Dómsmiáiaráðu-
neytið hafði auigsýnilega komizt
að þe-irri niðurstöðu að fimm ár
nægðu til að gera hann óskaðleg-
an, sú hætta, sem af honum staf-
aði væri úr sögunni.
í árslok 1955 tóku Tsjen og
f.jölsikiyldia hans sér far með
„Cleveland forseta" til Hong
Kong.
Því var slegið upp í blaðinu
„Los Angeles Times“, að líklega
hefði hann verið látinn laus í
skiptum fyrir bandaríska flug-
menn. Mörg dagblöð birtu ágizk-
anir um það, að skipt hefði ver-
ið á Tsjen og ellefu bandarískum
fluigmönnuim, sem hefðu verið í
haldi í Kína síðan í Kóreustríð-
inu og voru Mtnir lausir um þetta
leyti.
Utanríkisráðuneytið taldi það
skyldu sína að birta eftirfarandi
yfirlýsingiu: „Slíkt bryti algerlega
í bága við meginregiur okkar.
Bandaríkin hafa aldrei tefcið þátt
í mannakaupum og gera þaö ekki
heldur núna“.
Ef í raun og veru var skipt á
Tsjen og öðrum manni eða mönn
um, voru það léleg skLpti, að sögn
ýmissa áhrifamanna í Bandaríkj-
unum. Bandarikin gáifu Kína einn
f ráhærasta eldf laugn asérf ræð-
ing Bandaríkjanna og alls heims-
ins.
Ári áður en sérffræðimgar höfðu
búizt við tóikst Kínverjum að láta
eldflaiug með kjarnaoddi hafna í
settu rnarki í Sinkiangeyðimörk-
innd. Við þetta tækifæri fengu
Bandaríkjamenn tilefni tii að líta
um öxl á McCarthy tímabilið og
spyrja sjálfa sig: Hvers konar
öryiggisráðstafanir voru það, að
hrekja mann, sem gat búið til
slífc eyðingarvopn. yfir í her ó-
vinaþjóðar?
Fáir af vinum Tsjens í Banda-
ríkjunum hafa heyrt frá honum
síðan hann fór til Kína. Watson,
deildarforseti í Caltechstofnun-
inni. fékk jólakort frá honum
stimplað á pósthúsi i Peking. Á
kortinu var mynd af kínverskum
blómsvéig. Undir myndinni stóð
skrifað með rithönd Tsjens:
„Þetta er blóm, sem vex í neyð-
inni“. (Endursagt úr Spiegel)
(gnífneníal
SNJÓHJÓLBARÐAR
MEÐ NÖGLUM
sem settir eru í, með okkar íull-
komnu sjálfvirku neglingarvél.
veita fyllsta öryggi í snjó ög
hálku.
Nú er allra veðra von. — Bíðið
ekki eftir óhöppum, en setjið
CONTÍNENTAL hjólbarðá, með
eða án nagla, .undir bílinn nú
þegar.
Vinnustofa vor er opin alla daga
frá kl. 7,30 til kl. 22.
Kappkostum að veita góða þjón-
ustu með fullkomnustu vélum
sem völ er á.
GOMMIVINNUSTOFAN h.f.
Skipholti 35 — Sími 3-10-55.