Alþýðublaðið - 31.03.1988, Blaðsíða 15

Fimmtudagur 31. mars 1988
15
Kristur augun opin, þrátt fyrir
að blóðið renni í stríðum
straumum frá sárinu í síðu
hans. (Mynd 2). Sárið er nær
undantekningalaust hægra
megin á líkamanum, en í
guðspjöllunum er hvergi
minnst á hvoru megin Kristur
fékk spjótið í sig. Þó var
þetta regla að sárið væri
hægra megin en ekki vinstra
megin þar sem hjartað slær.
Elsta dæmið um þetta er frá
6. öld. Skýringin sem gefin
hefur verið á þessu er sú að í
fornöld þóttu öll frávik frá
hinu venjulega, vera dæmi
um yfirnáttúrulega hluti. Með
því að ætla að Kristur hefði
hjartað hægra megin í likam-
anum, þá var hann jafnframt
orðinn fremri venjulegu fólki.
Seinni tíma málarar t.d.
Rembrandt og Rubens,
brugðust á móti þessu og
máluðu sárið vinstra megin á
líkamann. í grein í Lesbók
Morgunblaðsins í mars 1987
er talið að lagið hafi gengið í
gegnum hægra lungað og
þaðan í hjartað. Læknarnir
sem rituóu þá grein telja að
þar liggi skýringin á því hvers
vegna bæði vatn og blóð
runnu úrsárinu. Hvort lækn-
isfræðin fyrir u.þ.b. fimmtán
hundruð árum var á svo háu
stigi að menn hafi gert sér
grein fyrir að vatn kynni að
renna úr sárinu ef lagið gengi
fyrst ( gegnum lungað og
gollurshúsið áðuren það
náði hjartanu, er ekki gott að
segja, en hinsvegar þá er
sennilegt að menn hafi fund-
ið táknræna merkingu í þeim
orðum Jóhannesar að vatn
og blóð hafi runnið. Án þess
að fara nánar útí þessa
sálma, þá er rétt að benda á
að í nær öllum krossfesting-
Mynd 3 Golgata eftir Hollendinginn Cornelis Engeibrechtsz frá árinu 1500.
Mynd 2 Þýsk bókalýsing frá 13. öld.
Kristur á krossinum.
Mynd 5 Assy eftir Germaine Richier,
Róöukross í kirkjunni í 1950.
armyndum seinni tíma, er
sárið vinstra megin á líkam-
anum.
Eíins og fyrr sagði var þján-
ing Krists á krossinum meira
áberandi í vestur-evrópskum
krossfestingarmyndum frá
miðöldum en í austur-
evrópskum. Þetta var undir-
strikað með því, að Jesú var
á þessum myndum festur
með þremur nöglum í stað
fjögurra, eins og tíðkaðist í
Bysans og íkonunum. Með
því að krossleggja fæturna
jókst snúningurinn á líkam-
anum og þá jafnframt tæki-
færi málarans til að túlka
þjáningar hins krossfesta.
Nokkrar tilraunir voru gerðar
síðarmeir til að hafa naglana
fjóra, má þar nefna Albrecht
Durerog Rembrandt, en hitt
hefur unnið sér hefð í lista-
sögunni og það er nær alls-
ráðandi enn þarm dag í dag.
Allt fram á fjórtándu öld
voru allar myndir af bæði
krossburöinum og krossfest-
ingunni þannig, að Kristur
bar enga þyrnikórónu. Menn
höfðu túlkað, bæði Matteus-
ar- og Markúsarguðspjallið
þannig að Kristur hafi verið
sviptur bæði purpuramöttlin-
um og kórónunni eftir hina
háðuglegu krýningu. Það er
fyrst eftir opinberun heilagrar
Birgittu á fjórtándu öld, sem
sú skoðun verður rikjandi að
Kristur hafi borið þyrnikór-
ónu allt fram í andlátið.
A
r\ fjórtándu öld verða til á
Ítalíu hinar mannmörgu
Golgata myndir og slíkar
myndir voru síðan gerðar um
alla Evrópu. (Mynd 3). Sam-
kvæmt gamalli hefð var
myndfletinum skipt (tvennt,
góða og vonda helminginn.
Góði helmingurinn var
vinstra megin frá áhorfandan-
um séð. Þar voru María guðs-
móðir, Jóhannes og syrgjandi
konur, en hægra megin voru
hermenn, meinfýsnir Gyöing-
ar og Rómverjar, að Longinus
undanskildum; hann var í
góða hópnum. Samkvæmt
þessum skóla, sem breiddist
út um alla Evrópu, þá er það
María Magdalena, sem krýpur
við og heldur um krossinn.
Samkvæmt Lúkasi, þá hafði
Kristur rekið úr henni illan
anda, og þessvegna voru við-
brögð hennar og tilfinningar
gjarnan túlkuð á ýktan hátt.
í þessum mannmörgu
myndum koma ræningjarnir
tveir, sem krossfestir voru
samtímis og Jesú, fram (
dagsljósið. Margir málarar
gerðu skýran greinarmun í
túlkun sinn á góða og vonda
ræningjanum. Sá góði var
krossfestur á sama hátt og
Kristur, en hinum tjaslað upp
á enn óverðugri hátt. Sam-
kvæmt Jóhannesarguðspjalli
þá var Kristur stunginn með
spjótinu, eftir að hermennirn-
ir höfðu brotið fætur ræn-
ingjanna. Þeir létu það ógert
þegar Jesú átti í hlut, vegna
þess að hann var þegar lát-
inn. Atburðarásin er hinsveg-
ar öfug í langflestum
Golgata-myndunum. Fætur
ræningjanna eru heilir en
síðusár er á Kristi. Ástæðan
er sennilega sú að engin
krossfestingarmynd þótti
fullkomin fyrr en búið væri
aö mála sárið, hvort heldur
það lenti á vinstri eða hægri
síðu.
Hér á undan hefur verið
drepið á nokkrar gerðir þeirra
krossfestingarmynda, sem
gerðar hafa verið á liðnum
öldum. Hina bysönsku mynd-
gerð, þar sem aðeins fáar
persónur koma við sögu og
áherslan lögð á þjáningu
Krists en einnig á reisn hans
og mátt, hina germönsku,
aðallega frá síðmiðöldum,
þar sem þjáningin er öllu yfir-
sterkari og svo ítalska skól-
ann, þar sem sviðið hefur
verið víkkað út og ræningj-
arnir komnir með á myndinni.
Fáir hafa túlkað atburðina
á Golgata jafn áhrifamikið og
Rembrandt. í grafíkmynd frá
miðri sautjándu öld lætur
hann hlutina gerast í þann
mund sem myrkrið skall á á
sjötta tímanum. (Mynd 4). Yfir
myndinni hvílir andrúmsloft
endalokanna, dómsdagsins. í
Passíusálminum lýsir Hall-
grímur Pétursson þessu and-
artaki á þennan veg:
Þegar Kristur á krossins tré
kannaði dauðann stríða,
teikn og stórmerki mestu
ske,
mælir svo ritning fríða;
musteristjaldið mjög umvent
í miðju varð að rifna í tvennt,
hristist jörð harlavíða.
(46. sálmur, 1 vers.)
Krossfestingarmyndefnið
er eitt af fáum kristilegum
mótífum sem hafa lifað og
þróast fram á okkar daga:
Gauguin skar út merkilega
lágmynd með-þessu mynd-
efni fyrir nágranna sína á
Tahiti þegar hann bjó þar og
Germaine Richier gerði árið
1950 róðukross (krúsifix),
skúlptúr af Kristi á krossin-
um fyrir kirkjuna á Assy í
frönsku Ölpunum. (Mvnd 51.
Þessi skúlptúr er frægur í
listasögunni og olli miklum
deilum á sínum tíma. Líkam-
inn er úr bronsi og mjög ein-
faldur að allri gerð og yfir-
borðið færir hug áhorfandans
strax að neyð og þjáningu.
Þar sem líkaminn er hvorki
látinn sveigjast né hanga
eins og á eldri myndum,
heldur standa upp við stólpa
með útrétta arma, þá verður
þessi mynd einnig tákn um
þann sem veitir blessun.
Presturinn Couturier hafði
forgöngu um að G. Richier
gerði róðukrossinn og með
leyfi listakonunnar setti hann
texta úr Jesaja (52.53) við
styttufótinn og eftir vissar úr-
fellingar varð hann nokkurs-
konar túlkun á listaverkinu:
...svo afskræmd var ásýnd
hans framaren nokkurs
manns...eins mun hann vekja
undrun margra þjóða... sem
rótarkvistur úr þurri jörð.
Hann var hvorki fagur né
glæsilegur...Hann var fyrirlit-
inn og menn forðuðust hann,
harmkvæla maður...en vorar
þjáningar voru það, sem hann
bar og vor harmkvæli, er
hann á sig lagði.
Aö formi og innihaldi er
þessi skúlptúr mjög skyldur
einni elstu krossfestingar-
mynd sem til er. Það er lág-
mynd á hurð Sabinakirkjunn-
ar í Róm, þar sem bæði þján-
ingin og máttur Krists eru
undirstrikaðar. Þannig bítur
listasagan i skottið á sjálfri
sér. Athygiisverð krossfest-
ingarmynd hangir sem altari-
stafla ( litlu kapellunni i Hall-
grímskirkju. Þessi mynd er
eftirdanskan listamann Stef-
an Viggo Pedersen. Hann
starfaði á sínum tima með
Kaj Munk og myndskreytti
nokkrar bækur hans. Myndin
í Hallgrimskirkju er máluð
skömmu eftir andlát Munks i
stríðslok, og eftir þvi sem
næst verður komist, var hún
gerð i minningu hans. Röð
tilviljana olli því siðan að
einmitt þessi mynd myndaði
leiktjöldin að sýningu Leik-
hússins í kirkjunni um Kaj
Munk.
Þorgeir Ólafsson
(Helsta heimild: Jesu liv i
konsten, eftir P. Reuterswárd.
Sthlm. 1973.)
;