Alþýðublaðið - 31.03.1988, Blaðsíða 14

14
Fimmtudagur 31. mars 1988
Mynd 4 Krossarnir þrir. Grafikmynd eftir Rembrandt frá 1660.
Nakinn Jesúm á jörðu
Júðar krossfestu þar
með heiftar sinni hörðu,
hendur og fæturnar
teygt allt og togað var,
gekk svo járngaddur nistur
gegnu lófa og ristur,
skinn og bein sundur skar.
(Passíusálmar Hallgrims Péturssonar. 33-4)
Langt fram á okkar tíma
var myndlistin að mestu leyti
bundin kirkjulist eða list sem
sótti myndefni sitt til frá-
sagna biblíunnar. Síðustu
daga Jesús, þegar hann kem-
ur til Jerúsalem, síðasta
kvöldmáltíðin, atburðirnir í
Getsemane og allt fram til
upprisu hans á páskadegi;
þessir afdrifaríku dagar hafa
að sjálfsögðu verið túlkaðir í
myndlist allt frá dögum frum-
kristninnar.
Það leiö hinsvegar tölu-
verður timi þar til menn
fengu sig til að túlka kross-
festinguna, eða Krist á kross-
inum í myndum. Á lágmynd-
um frá fjórðu öld til dæmis,
sem segja frá atburðum
dymbilviku, er mynd af því
þegar Kristur er krýndur
þyrnikórónunni, þegar hann
ber krossinn, en ekki kross-
festingin sjálf. Ástæðan er
vafalaust sú að krossfesting
þótti í hinum rómverska
heimi, háðuglegust allra af-
takna. Það sem einkennir
þær fáu myndir frá dögum
frumkristninnar sem segja
frá krossfestingunni, er að í
þeim reyna listamennirnir að
komast hjá því að sýna þján-
ingunaog skömmina. Kristur
stendur á litlum palli á kross-
inum, með útstrekkta arma
og með burðum sínum gefur
hann þessu niörandi aftöku-
tæki nýtt innihald, eða, sem
trúartákn kristinna manna.
Hann er i fullu fjöri og með
opin augu, enda er hann guð-
inn sem gat yfirunnið dauð-
ann.
essi útgáfa af fre saran-
um í fullu fjöri á krossinum,
var reyndar til í mörgum út-
gáfum um nokkrar aldir. En á
meðan bauð grísk-kaþólska
kirkjan, sem kennd var við
Bysans, upp á aðra túlkun á
krossfestingunni. Þar var
Kristur látinn, og af stellingu
á krossinum að dæma og
andlitsdráttum, þá reyndu
listamennirnir að túlka þján-
ingu hans. Þessi túlkun sést
til dæmis i gömlum rúss-
Mynd 1. Kristur á krossinum. Rússneskur ikon frá 16. öld.
neskum íkonum. Sameigin-
legt með þeim er að likami
Krists sveigist til vinstri, frá
áhorfandanum séð og augun
eru lokuð. (Mynd 1).
Fyrir neðan krossinn
standa María og Jóhannes.
Hann grípur með annarri
höndinni um höfuð sér á
táknrænan hátt, sem allt frá
dögum forn-Grikkja, hafði
táknað sorg og örvæntingu.
Systir Maríu hefur sömu til-
burði í frammi, en Longinus,
rómverski hermaðurinn sem
rak spjótið í síðu Jesú, held-
ur um annað auga sitt. Það á
að túlka frelsun hans, og að
hann fékk bót á augnmeini
sínu er dropi af blóði Krists
lak í auga hans. Beint fyrir
neðan krossinn er hola, og í
henni er hauskúpa eða beina-
grind eftir atvikum. Seinni
tíma mönnum hættir til að
velja einföldustu leiðina í
túlkun sinni á þessu fyrir-
bæri og telja að það vísi til
Hausaskeljastaðar, eöa
Golgata. En svo mun ekki
vera. Samkvæmt gömlum
helgisögnum var gröf Adams
á Golgata, á þeim stað er
krossinn var reistur. Frá
Kristi streymir blóðið niður í
gröf Adams, og sem forfaðir
allra manna, þá táknar hann
þarna allt mannkynið, sem
frelsast af blóði Krists. Með
öllum þessum tilvísunum og
táknum þá urðu krossfesting-
armyndirnar að nokkurskonar
trúarjátningamyndum.
Krossfestingarmyndir Vest-
ur-Evrópubúa á miðöldum og
langt fram á nýöld, voru með
svipuðu sniði og grísk-
kajjólsku myndirnar, en þó
var þjáning Krists undirstrik-
uð enn meir. Á mörgum
germönskum myndum hafði