Alþýðublaðið - 06.08.1988, Blaðsíða 8

8
Lau.gardagur.6..ágúst 1988
greinina af miklum áhuga þar
eð orð eftir Stalín hefðu ekki
sést á prenti árum saman.
Málið var i hnotskurn eftir-
farandi: Marr hafði haldið
fram í kenningum sínum um
þróun tungumálsins að málið
væri liður í yfirbyggingu
þjóðfélagsins og myndi
breytast með breytingum
hins sósílaiska þjóðfélags.
Að lokum þegar heimurinn
væri allurorðinn eitt komm-
únistaríki, væri aðeins til eitt
alþjóðlegt tungumál. Stalin
ritaði í grein sinni að slíkur
hugsanagangur væri alrang-
ur. Tungumál framtíðarinnar
um heim allan væri rúss-
neska. Þar af leiðandi væri
tungumálið liður í óbreyti-
legri uppbyggingu þjóðfé-
lagsins en ekki liður í yfir-
byggingu þess. Þessi kenn-
ing Stalíns um þróun alþjóða-
tungunnar er grátbroslegt
dæmi um mikilmennskubrjál-
semi hans samfara ótrúleg-
um kenningasmíðum.
Annað dæmi sem Krúsjoff
nefnir um hugmyndafræði
Stalíns á síðustu árum hans,
var sérútgáfa á grein eftir
Stalin um efnahagslíf sósíal-
ismans sem út kom í október
1952 í tilefni 19. flokksþings-
ins. í ritinu heldurStalín því
fram, að hin kapíatlísku lönd
muni gjöreyða hverju öðru í
kjarnorkustríði en vonandi
takist Sovétríkjunum að
halda sér utan stríðsátaka og
lifa gjöreyðingu kapítalist-
anna af. Þetta eru nýjar kenn-
ingar, því áður hafði Stalín
ávallt haldið fram þeirri kenn-
ingu Leníns, aö alþjóðabylt-
ing kommúnista gæti aðeins
gerst með vopnaðri byltingu;
kenning sem hrundi um
sjálfa sig þegar kjarnorku-
sprengjan varð til.
Krúsjoff nefnir einnig i
þessu sambandi ofsóknar-
brjálsemi Stalíns. Þegar rit
Stalins kom út fyrir 19.
flokksþingið, gaf einvaldurinn
út þá skipun að allir í mið-
stjórninni og reyndar víðar í
flokkskerfinu ættu að lesa
ritið svo og önnur skrif sem
hann hafði samið um kenn-
ingar kommúnismans. Dag
einn þegar innsta valdaklikan
sat að meðdegisverði í sum-
arhúsi Stalíns, benti einn við-
staddra Stalín á það aö ein-
hver þjóðhagfræðingur í einu
ráðuneytanna hefði skrifaó
bók sem byggði á verkum
Stalíns og þá einkum á ritinu
sem hann hafði samið fyrir
19. flokksþingið. Stalín hugs-
aði sig ekki tvisvar um og
sagði: „Handtakið manninn."
Aumingjans maðurinn var
tekinn fastur þó svo að í Ijós
hafi komið að hann hafði
samið verkið mörgum árum
áðuren Stalín skrifaði sitt rit
og að kenningar þeirra fóru
aðeins saman að litlu leyti.
En Krúsjoff segir ennfremur
að málinu hafi ekki verið lok-
ið með handtöku mannsins.
Stalín hafi komist að þeirri
niðurstöðu að ritari sinn hafi
lekið kenningum sinum í
þjóðhagfræðinginn. Þaraf-
leiðandi rak hann ritara sinn
og Krúsjoff bætir þvi við að
ef Stalín hefði lifað aðeins
lengur heföi hann látið taka
ritara sinn af lífi.
Þjóðhagfræðingurinn
slapp hins vegar úr fangelsi
eftir dauða Stalíns og kærði
handtöku sína til flokksráðs-
ins í Moskvu en fékk aldrei
uppreisn æru.
19. FLOKKSÞINGIÐ OG SJÖ
MÍNÚTNA RÆÐAN
Þegar Stalín setti 19.
flokksþingið í október 1952
var hann orðinn gamall og
sjúkur maður. Hann átti að-
eins fimm mánuði eftir ólif-
aða. Ofsóknarbrjálæði hans
var aldrei meira og hann
treysti engum. Krúsjoff
HELSTU VALDAMENN
í innsta hring Stalíns
LAVRENTI P. BERIA
Yfirmaður leynilögreglu Stalíns
(NKVD) og böðull hans með
margar og fjölmennar hreinsanir
og aftökur á samviskunni, kom
seint inn í innsta hringinn en
bætti það upp með að ná völdum
og áhrifum á skömmum tíma.
Bería hafði m.a. yfirumsjón með
kjarnorkutilraunum Sovétmanna
eftir stríð. Beriavar andstæðingur
Krúsjoffs, snillingur i klækja-
brögðum en full öruggur með sig
og það varð honum að falli. Krú-
sjoff og félagar tóku Bería af lifi
nokkrum mánuðum eftir andlát
Stalins 1953.
NIKOLAI A. BULGANIN
Hershöfðingi og fyrrum borg-
arstjóri Moskvu. I striðslok varð
Bulganin varnarmálaráðherra og
marskálkur Sovétríkjanna. Með-
limur í Æðsta ráðinu 1948. Bulg-
anin var maður sátta og Krúsjoff
notaði hann sem verkfæri i valda-
baráttu sinni við Malenkov eftir
andlát Stalíns. Bulganin varð for-
sætisráðherra 1955 en þremur
árum síðar kom Krúsjoff i bak'ið á
honum, gerðist sjálfur forsætis-
ráðherraog kom Bulganin út í ystu
myrkur með þvi að fá hann til að
játa á sig ýmsar syndir. Bulganin
slapp þar með við fangelsun, fékk
þolanlegan ellilífeyri og dró sig í
hlé á setri fyrir utan Moskvu.
NIKITA KRÚSJOFF
Aðalritari Kommúnistaflokks-
ins 1953-1964, forsætisráðherra
Sovétríkjanna frá 1958 þegar
Bulganin stóð upp úr stólnum
sem hafði verið strengjabrúða
Krúsjoffs allt frá 1955 þegar Bulg-
anin var gerður að forsætisráð-
herra i stað Malenkovs, skæðasta
keppinautar Krúsjoffs. Krúsjoff
átti langasögu að baki í flokknum,
hafði verið aðalritari flokksins í
Úkraníu og pólitískur hershöfð-
ingi í stríðinu, setið i miðstjórn
flokksins frá 1934. Stalín kallaði
Krúsjoff til starfa í Moskvu 1949
og gerði hann að framkvæmda-
stjóra flokksins i Moskvu. Krú-
sjoff var látinn afsala sér öllum
völdum 1964. Við tóku Brésnjeff
sem aðalritari og Kosygin sem
forsætisráðherra. Krúsjoff lést
11. september 1971.
GEORGI M. MALENKOV
Hinn gáfaði, fágaði og metnað-
argjarni Molotov var i flestra aug-
um krónprins Stalins eftir dauða
Andrei Sjdanov sem lést 1948.
Malenkov var helsti keppinautur
Krúsjoffs um völdin eftir andláf
Stalíns; og var um skamma hríð
bæði aðalritari Kommúnista-
flokksins og forsætisráóherra.
1955 neyddist Malenkov til að af-
henda Bulganin, strengjabrúðu
Krúsjoffs, forsætisráðherratitil-
inn og 1957 geröi Krúsjoff hann
valdalausan og sendi hann til lýð-
veldisins Kasakhstan þar sem
Malenkov varð forstjóri fyrir virkj-
unarstöð.
VJATSJESLAV M. MOLOTOV
Einn af elstu fylgismönnum
Stalins. Utanrikisráðherra í siðari
heimsstyrjöldinni og undirritaði
hinn alræmda friðarsáttmála viö
Þjóðverja i stríðinu. Þekktur á
Vesturlöndum eftirstríð sem hinn
harði linumaður í utanríkisstefnu
Sovétrikjanna. Féll í ónáð hjá
Stalín síðustu æviár einvaldsins
og eftir dauða Stalins barðist
hann hatrammlega gegn þiðutil-
raunum Krúsjoffs. Varsendursem
sendiherra til Ytri Mongólíu en
kom aftur til Moskvu. Molotov
náði aldrei aftur völdum og var
ásakaðurá22. flokksþinginu 1961
um að vera meösekur í glæpum
Stalíns og hafa búiö til aftöku-
listana í hreinsununum.
KLIMENT J. VOROSJILOV
Yfirmaður Rauða hersins á
millistríðsárunum. Hafði þó meiri
áhuga á að sýna heiðursmerki sín
en að byggja upp herinn og var
sparkað af Stalín eftir hrakfarirnar
( Vetrarstríðinu 1939-40 gegn
Finnum. Stalín hafði Vorosjilov
sem þjón sinn og gaf honum
ímynd sem virðulegum, eldri her-
sérfræðingi. Eftir dauða Stalins
fékk Vorosjilov óvæntan frama og
varö forseti Æðsta ráðsins og hélt
þeirri tign til 1960. Hann dró sig í
hlé af heilsufarsástæðum, en á
flokksþinginu 1961 var hann ásak-
aður fyrir þátttöku i glæpum Stal-
ins. Krúsjoff baðst miska fyrir
hann og Vorosjilov játaði alla
glæpi sem borniryoru áhann. Það
furðulega gerðist að hann var end-
urkosinn forseti Æðsta ráðsins
1962. Vorosjilov andaðist 1969.
heldur því fram í endurminn-
ingum sínum aö á þessum
tima hafi hann verið aö
skipuleggja víðtækar hreins-
anir, þar sem taka átti flesta
af nánustu samstarfsmönn-
um hans af lífi. En Stalin ent-
ist ekki aldur til að hrinda
ákvörðunum sínum í verk.
Stalín lagði undir sig allt
flokksþingið þótt hann héldi
aðeins eina ræðu sem var
ekki lengri en sjö mínútur í
flutningi. Aðalræðumenn
þingsins voru keppinautarnir
Krúsjoff og Malenkov sem
börðust nú opinni baráttu um
að verða arftakar Stalíns.
Krúsjoff hélt klukkustundar
langa ræðu um ný og breytt
flokkslög en Malenkov var
valinn af Stalín til að flytja
aðalskýrslu miðstjórnar
Kommúnistaflokksins. Þaó
var engu líkara en að Stalín
lyfti þessum tveimur krón-
prinsum Kommúnistaflokks-
ins upp með sitt hvorri hönd-
inni eins og til að etja þeim
hvorum gegn öðrum. Og þeir
urruðu einnig og bitu hvor í
annan i ræðum sínum; stund-
um undir rós en stundum á
opinskáan máta.
Þegar Stalín stakk upp á
því að halda 19. flokksþingið,
var hugmyndinni vel tekið af
innsta hring, ekki síst af
þeirri ástæðu að flokksþing
hafði ekki verið haldið í 13 ár
þótt lög flokksins mæltu svo
fyrir á þeim tíma að halda
ætti flokksþing á þriggja ára
fresti. Stalín hélt hina stuttu
ræðu sína á siðasta degi
þingsins. Ræðan þótti ekki
merkileg, en engu að siöur
klöppuðu fundargestir eins
og vitfirringar og hrópuðu að
leiðtoginn væri sniilingur og
þar fram eftir götunum. Þeg-
ar Stalín hafði stigið úr ræðu-
stól og innsta klíkan stóð í
anddyri ráðstefnusalarins,
sagði Stalin brosandi: „Þarna
sjáið þið! Ég kann þetta enn-
þá!“
Á fyrsta miðstjórnarfundi
eftir flokksþingið dró Stalín
upp lista úr vasa sínum yfir
25 nöfn sem hann vildi fá
samþykkt sem meðlimi
Æðsta ráðsins. Enginn sagði
múkk og allir samþykktu
nöfnin þótt þau væru óvenju-
mörg fyrir meðlimi Æðsta
ráðsins. Meðlimir miðstjórn-
arinnar voru ennfremur
taugaveiklaðir vegna listans
og enginn skildi hvernig
hann hefði orðið til, því þarna
voru nöfn sem Stalin sjálfur
kunni ekki deili á.
Þeirri kenningu hefurverið
haldið fram, að Stalín hafi
tvöfaldað fjölda Æðsta ráðs-
ins vegna þess að hann ætl-
aði sér að útrýma flestum af
gömlu félögunum og þá
hefði talað orðiö sjálfkrafa
eðlileg aftur. Hins vegar er
einnig athyglisvert að listi
Stalín samanstóö af jafnri
skiptingu milli Krúsjoff-
manna og Malenkov-manna.
Þá er einnig athyglisvert að
Stalín stakk þegar uppá því á
þessum fyrsta miðstjórnar-
fundi, aö Æösta ráðiö væri of
þungt í vöfum með 25 manns
innanborðs, svo kjósa skyldi
níu manna framkvæmdaráð,
en slík kosning var gjörsam-
lega á móti flokkslögum. En
að sjálfsögðu þorði enginn
að opna munninn til að and-
mæla.
LÆKNASAMSÆRIÐ - SÍÐ-
ASTA TILRAUN STALÍNS TIL
FJÖLDAAFTÖKU
Ein af síðustu tilraunum
Stalíns til allsherjarhreinsun-
ar á nánustu samstarfsmönn-
um, þ.á.m. Bería, Molotov og
Mikjokjan, fólst í svonefndu
læknasamsæri.
Dag einn í árslok 1952 kall-
aði Stalín á innstu yaldaklíku
til fundar í Kreml. Ástæðan
var bréf sem hann las fyrir
viðstadda. Bréfið var stílaö til
Stalín og skrifað af konu og
lækni sem hét Timasjúk. Hún
hélt því fram í bréfinu að
Sdjanov, leiðtogi flokksins í
Leníngrad sem dáið haföi
skyndilega 1948, hefði verið
myrtur á laun af læknum sem
vísvitandi gáfu honum ranga
meðferð. Þetta var upphafið
af fjöldahandtökum lækna,
aðallega færustu læknunum
í Kreml sem flogið höfðu
samstundis til Leníngrad
þegar Sdjanov veiktist til að
hjúkra honum. Og eins og
fyrri daginn þegár einhver
eða einhverjir voru handtekn-
ir, streymdu inn bréf frá fólki
sem tók undir ásakanirnar og
nefnd voru ótal dæmi um
óþokkabrögð, svik og launráð
hinna handteknu. Langar yfir-
heyrslur yfir læknunum hóf-
ust. Og hið óhugnanlega
gerðist eins og iðulega fyrr
þegar saklaust fólk var yfir-
heyrt, að flestir þeirra játuðu
alla hugsanlega glæpi á sig í
þeirri veiku von að vera
þyrmt. Þar sem Stalín átti fáa
mánuði ólifaða þegar yfir-
heyrslðrnar fóru fram, lifðu
allir læknarnir hremmingarn-
ar af og voru látnir lausir úr
haldi eftir dauða Stalíns. En
tveir þeirra sem voru orðnir
rosknir og veikburða létust í
fangelsisvistinni.
Læknasamsærið svo-
nefnda var aðeins liður í
stærri keðju valdhafanna í
Kreml. Flestir hinna hand-
teknu læknavoru gyðingar,
og fangelsun þeirra átti að
vera upphafið á víðtækri út-
rýmingu gyðinga um öll
Sovétríkin. Þar að auki vildi
Stalin nota sér samsæris-
kenninguna um læknana til
að losa sig við ýmsa sam-
starfsmenn í leiðinni, þar á
meðal Mikojan og Molotov
sem hann var hættur að
umgangast og voru ekki
lengur boðaðir á fundi eða
skemmtanir með einvaldin-
um. En Stalín var einnig tek-
inn að óttast völd Bería, lög-
reglustjóra ríkisns og hafði
m.a. rekið Abakumov, ráð-
herra öryggismála ríkisins,
og sett í embættiö mann að
nafni Ignatjev sem reyndar
var liðsmaður Krúsjoffs.
Helsta verkefni Ignatjevs var í
fyrstu að hreinsa burt liðs-
menn Bería úr leynilögregl-
unni og öryggissveitunum.
Eftir dauða Stalíns þegar
rannsóknir hófust á tilurð
hins svonefnda læknasam-
særis, kom í Ijós að það var
fyrrnefndur Ignatjev sem hafði
fyrirskipað lækninum Tima-
sjúk að skrifa bréfið sem
kom læknasamsærinu öllu af
staö. Stalín hafði sem sagt
búið til allt málið í víðtækum
tilgangi hreinsana, þar sem
margir voru á aftökulistanum,
t.d. Bería sjálfur.
VEISLUSTJÓRINN STALÍN
Ein óhugnanlegasta en
jafnframt broslegasta mynd
sem Krúsjoff dregur upp af
Stalín á síðustu mánuðum
lífsins, eru lýsingarnar á
veislum og ferðalögum sem
hann neyddi innstu valdaklík-
una í Kreml að taka þátt í.
Stalín þjáöist af ofsóknar-
brjálsemi sem leiddi til þess
að hann var stöðugt að
leggja á ráðin hvernig hann
gætti komið sínum nánustu
fyrir kattarnef áður en þeir
gætu drepið hann. En jafn-
framt gat Stalín ekki án sam-
starfsmanna sinna verið;
hann þorði aldrei að vera
einn og síöustu mánuðina
sem hann lifði þurfti ávallt
einhver af valdamönnunum í
Kreml að vera hjá honum frá
morgni til kvölds. Og allir
stóðu og sátu eins og Stalín
fyrirskipaði því lífið var einatt
að veði.
Á síðustu valdaárum