Tíminn - 05.12.1967, Blaðsíða 3

TÍMINN
Ólafur Jóhannesson:
Gengi ríklsstjórnar
innar er fallið
I»RIÐJUDAGTJR 5. desember 1967
Herra forseti. Háttvirtu álheyr-
endur.
dæða menntamálaráðherra hér
einkenndist af fúkyrðavaðli um
Fiamsók'uarflokkinn. Við slíkan
maifiutmng get ég ekki verið að
el.a ólai enda læt ég tnér hann
1 léttu rúrni liggja. Allt hans
sKraf um að Framsóknarflokkur-
inn heiði átt þátt í verkföllum,
spillt fyrir lausn vinnudeilna, eins
og t.d. farmannadeilunni nú síð-
ast, er hreinn tilbúningur. Ráðh.
virðisl meðmæltur stjórn á víð-
tæican grundvelli. Framsóknar-
flokkinn taldi hann þó óssamstarf
■hæían vegna þess að hann stæði
vörð um einhverja hagsmunaklíku.
Ég spyr nú bara: Hver er sú hag’s
munakiika? Viil ráðherrann ekki
taia skýrt? Ef þessum annars á-
gæta rnanni, finnst hann hafa
efni á að kenna öðrum lýðræðis-
legar leikreglur og stjórnmálaleg
siðaboð, þá hann um það. Ýrnsir
hefðu nú álitið, að hann væri ekki
aflögufær í því efni.
Lýðræðisreglur
Það er annars furðuleg kenn-
img, að pað sé andstætt lýðræðis-
legum leikreglum, að flutt sé
vantxaust á ríkisstjórnina, þó að
hún hafi á sínum tíma hlotið
meiiihluta í kosningum. Þess eru
svo fjölmörg fordæmi, bæði hér-
lendis og erlendis. Málflutningur
okkar oiðsnjalla forsætisráðherra
í gærkvöidi var í daufara lagi. Þeg
ar uppiestri úr eigin verkum
sieppti, var aðaiboðskapur rœðu-
manns þessi: Það er ekki hægt
að fyigja neinni ákveðinni, fast-
möiaðri stefnu í efnahagsmálum
á ísiandi, heldur verður sífellt að
sikksakka til og frá, leita úrræða
eftir atvikum á hverri tíð. Á slíkri
siglingu veitir sannarlega ekki af
því að hatfa stýrimann hið næsta
sér. En kompás stýrimannsins er
senniiega eitthvað í ólagi, því að
oft hefur legið við strandi á stjórn
arskútunni, og enn er klettótt
strönd fyrir stafni. Enn einu sinni
hefur verið gerð gengislækkun,
sú stórfellda gengislækkun er að
langmestu leyti afleiðing fjármála
legrai óstjórnar, ávöxtur rangrar
stjórnarsleifnu. Hún á ekki nema
að liliu leyti rætur að rekja til
lækkunar sterlingspundsins, held-
ur stafar hún að stærstum hlut
af öngþveiti í efnahagsmálum og
erfiðleikum íslenzkra atvinnuvegá.
Það er svo augljóst mái, að um
það ætti ekki að þurfa að deila.
Um hvað er deilt?
Það er ekki um það deilt, að illa
haíi venð komið fyrir íslenzkum
atvinnuvegum .Það er ekki heldur
um pað deilt að óhjákvæmilegt
hafi verið, eins og nú stóð, að
geic emhverjar ráðstafanir þeim
til Ojaigar En af hverju voru
atvinnuvegirnir í svo stórfelldum
vandræðum, svo skömmu eftir
að emu samfelldasta góðæristíma-
bii, ■ sogn íslenzkrar þjóðar lauk.
A, nveitu var þeim ókleift að
standast verðfall á íslenzkum út-
flutningsafurðum, sem að vísu
sr ci uiegt, miðað við toppverð,
sn er þo ekki meira en svo, að
nærri iætur, að verðlagið nú svari
«1 meðaitalsverðlags síðustu fimm
ára. Hefðu þeir ekki átt að stand-
ast það áfall, ef stjórnin hefði
staðið við það stefnuskrárheit sitt,
sem hun hafði efist á blaði fyrir
8 árum að koma atvinnuvegum
landsins á traustan og heilbrigð-
an giundvöll? Jú, það held ég.
Hefðu þeir ekki getað mætt því
áfalli, ef allt hefði verið með
felldu um fjármálastjórn þjóðar-
innai á undanförnum árum og
greitt befði verið fyrir atvinnu-
vegunum með eðlilegum hætti og
um það fyrst og fremst hugsað
að korna þeim til nokkurs þroska.
Jú, það held ég. Hefðu þeir ekki
getað boðið þessu verðfalli birg-
inn, ef ríkisstjórninni hefði
tekizt að hafa hemil á verðfoólg-
unm, ems og hún lofaði fyrir
8 árum:' Jú, það held ég. En gall-
inn er bara sá, að ríkisstjórninni
hefur eaki tekizt það á umliðnum
8 áium að koma atvinnuvegunum
á tiaustan og heilbrigðan grund-
völl og áttu þó skilyrði til þess
að vera svo ákjósanleg, sem hugs
ast gat Metafli ár eftir ár og
óvenjuhagistætt verðlag. Það fór
svo þrati fyrir fögur fyrirheit,
að grípa varð til styrkjakerfis og
útflutningsuppbóta í öllu góðær-
inu, en pað hafði þó áður verið
fordæmt sem eiturfí éfnahagskerf
inu.
Úfflutningsatvinnuvegir
Á árinu 1966 skiluðu tvær
stjómskipaðar nefndir, sem stjórn
armenn áttu meirihluta í, ítarleg-
um álitum um afkomu vélbáta-
útgerðar og togaraflota. Báðar þess
ar nefndir komust að þeirri niður
stöðu, að afkoma þessara atvinnu-
greina væri hörmuleg og þær
þyrftu á stóraukinni aðstoða eða
fyrirgreiðslu í einni eða'annarri
mynd að halda. Vandi atvinnuveg-
anna er því ekki nýtilkominn og
hann kom ekki fyrst til sögu með
verðíall: útflutningsafurðanna á
þessu ári og síðara hluta síðasta
árs. Hiti gefur auga leið, og því
neitar enginn, að vandi þeirra
hefur auðvitað stóraukizt við verð
fallið. Þetta sem sagt var um út-
flutnmgisatvinnuvegina, verða
stjómaninnar að viðurkenna. En
þeir segja, að vandi þeirra stafi
af því, að þeim hafi ekki verið
leyft að safna sjóðum á góðu ár-
unum. Allt, sem inn kom, bafi
farið út til fólksins og komið því
til góða. Þvi verði nú að sækja
til þess aftur með beinum eða
óbeinum hætti eitthvað af því fé,
sem i þess hlut kom. En ég segi:
Bakreikningar eru verstu reikn-
ingar, og ég spyr: Hver át-ti að
hafa foiustu um það, að atvinnu-
vegirnir fengju að byggja sig upp,
fengju að safna sjóðum á góðu
árunurn. hver annar en ríkisstjórn
in.
Kaupgjaldið
Það má vera, að atvinnuveg-
irnir hafi í sumum tilfellum greitt
kaupgjald umfram getu. En með
bví er ekki nema hálfsön?! sagan
Hvers vegna þurfti fólk á hækk-
andi kaupi að halda til þess að
geta liíað? Vegna vaxandi dýrtíð-
ar. og hver ætlaði að hafa hemil
á dýrtíðinni*' Ríkisstjórnin. En
lélef afkoma atvinnuveganna á
vissuiega ekki rætur að rekja til
kaupgreiðslna nema þá að litlu
Ólafur Jóhannesson
leyti, heldur til viðtoorfs hins opin
bera gagnvart þeim, til rangrar
stjórnarstefnu. Það var þáttur við
reisnarstefnunnar að íþyngja at-
vinnuvegunum með óhóflegum
vöxtum takmarka lán tii þeirra
og leggja á þá síhækkandi opinber
gjöld, þ.á.m. há útflutningsgjöld,
sem að vísu var aftur sikilað að
nokkru ieyti Það var sem sagt
af opinberri hálfu reynt að plokka
af þeim það sem hægt var, en
skiiningur á nauðsyn þeirra til upp
byggingar og hagræðingar, var
vægasí sagt af skornum skammti.
Frumról alls vanda atvinnulífsins
var þó og er verðbólgan. En gegn
henm reyndist stjórnin vanmegn-
ug brátt fyrir hátíðlegar yfirlýs-
ingai. Þó hafði hún lýst því yfir,
að ef ekki tækist að stöðva verð-
bóiguna, væri allt unnið fyrir gýg.
Stjóinin hamlaði ekki gegn verð-
bolgunni heldur þvert á móti ýtti
undir það með ýmsum aðgerðum
sínum og er sú saga alkunn og
hefur margoft verið rakin. Margir
vonuðu að hin svokallaða verð
stóðvuc : fyrravetur vœri við-
leitni . rétta átt. En nú er komið
á daginn. sem við stjórnarandstæð
ingar reyndar sögðum fyrir, og
hún ''ar að verulegu leyti blekk-
ing og til þess eins gerð að fela
verðbóiguvöxtinn fram yfir kosn-
ingai. Er. það var gert með niður
greiðslum úr ríkissjóði, sem foætt
var svo við, þegar kosningar voru
lukkulega afstaðnar og tilaangi
sjónarspiisins náð. Og nú verður
fólkið að gjöra svo vel og borga
verðstöðvunarvíxilinn. Auðvitað
hefui verðfall útflutningsafurða
og icleg vetrarvertíð á þessu ári
aukið mjöig á vanda atvinmweg-
anna. br það, sem ég legg höfuð-
áherziu a er það, að ef skynsam-
lega nefði verið á málum haldið
á undanförnum árum og atvinnu-
vegirnii þá ekki mergsognir, held
ur ieyfl . góðærunum að búa sig
undir laKari ár. hefðu þessi áföll
ekk' skapað nein óyfirstíganleg
vandamai. Á það verður einnig að
minna að verðfallið lá fyrir í
júní-m.-nuði s.l. Þá var einnig
kunnug' um lélega vetrarvertíð.
Þá iá < andinn fyrir Stjórnleysi
í fjáriestingarmiálum og innflutn-
ingi á svo auðvitað sinn þátt í
sjúkiegu efnahagslífi. Það hefur
kannske ekki farið há gjaldeyris-
upphæð • innflutning tertubotna,
en þeir eru táknrænir fyrir sukk-
ið á þessu sviði.
Gengsslækkunarfjleð'
Svo má ekki gleyma ráðs-
mennskunni á ríkissjóðnum, þar
sem sparnaður virðist bannorð,
nema þa helzt á verklegum fram-
kvæmdum Þar hefur svo sannar-
laga veiið gengið á undan öðrum
í eyðslunn' og útþenslupólitíkinni.
Það eru þessar orsakir vandans,
sem héi hefur verið lítiilega drep
ið á, sem menn verða að hafa
í huga, þegar þeir standa and-
spæms nýjustu • gengisfellingu
ríkisstjórnarinnar, og reyna að
gera ser grein fyrir því, hvort
hún muni koma að gagni við
lausn bess vanda, sem við er að
glíma. Ég vil taka það skýrt fram,
að ég 41 it. að úr því, sem komið
var og eítir þé ráðsmennsku, sem
ég hef héi lítillega lýst, hafi eng-
inn kostur verið góður fyrir hendi.
Það varö að gera einhverjar ráð-
stafann og fyrir þeim hlutu ein-
hverjir að finna og meðal annars
hlaúl sjálfsagt gengislækkun að
koma ti' skoðunar í því samfoandi.
Því verður ekki neitað, að það
var búié að grafa undan gjald-
miðlinum En gengisfelling er í
sjálfu sér ekkert töframeðal. Hún
er að minum dómi aldrei neitt
fagnaðarefni, þó að sumir stjórnar
sinnar virðast líta svo á, sbr. leið-
arann í Vísi s. 1. laugardag með
hinm glaðhlakkalegu fyrirsögn
„Birtir upp“ Þar er gengisfelling
unn1 fagnað með hástemmdum
hætti. Þar segir m.a.:
,Þessi mikla lækkun leysir í einu
vetfang) meginvandamál sjávarút-
vegsins og fiskiðnaðarins". Óg
síðai segir: „En gengislækkunin
mun haía örvandi áhrif á fleiri
atvinnugieinar en útflutningsfram
leiðsluna Aðstaða iðnaðarins mun
styrkjast verulega. Yfirleitt má
búast við að svipuð þróun verði
og jafnan eftir gengisfellingar,
að hjól atvinnulífsins taki að snú-
ast meé auknum hraða samfcliða
því aukast að sjálfsögðu atvinnu-
möguleikai. og yfirvinna eykst“!
Margt er þar fleira sagt í svip-
uðum dur. Fögnuðurinn leynir sér
ekki. Þarna er ekki verið að
minnast a erlendar skuldir atvinnu
fyrirlækja, ekki á innkaup á
rekstrarvörum þeirra, ekki á öll
stuttu "örukaupalánin, sem talið
er að nú muni nema um 700
i milij. ki. en af þeirri verzlunar-
óreiðu er nú almenningi ætlað að
taka á sig hallann. Ég lít öðrum
augum a gengislækkun. É,g tel
hana aigert neyðarúrræði, —
neyðaiúiræði, sem stundum getur
að vísu verið óhjákvæmilegt. Hún
getur hi.it jákvæð áhrif fyrir út-
flutnin'gsatvinnuvegina. a.m.k. í
bili. En henni fylgir óumflýjan-
leg kjaraskerðing fyrir tilteknar
stéttir oí starfshópa Hún bvgaist
beiniínis á eigna- og teknatil-
færs,u innan þjóðfélagsins.
Gylfi anno 1950
í umræðum um gengislækkun á
Aipingi 1950 sagði núv. viðskipta
máiaiáóherra. Gylfi Þ. Gíslason
m a. þetta:
..Hvað er gengislækkun? Hún
er i s.’&ifu sér ekki annað en
flutningui S tekjum á milli at-
vinnustéút þjóðfélaginu. Þeir,
sem flyija út, fá meiri tekjur, en
allar aðrar stéttir minni. Gengis-
______________________________15
lækkun eykur því tekjur útflytj-
enda á kostnað annarra atvinnu-
vega .
Ég áíít þessa skilgreiningu
Gylía Þ. Gíslasonar rétta svo langt
sem hún nær. En ég vil bæta
því við. að gengislækkun bitnar
að mínum dómi alveg sérstaklega
á iaunafólki, sparifjáreigehdum,
rýrir hlut gamalmenna og leggur
stein i götu ungs fólks. En eitt
er aiveg óumdeilanlegt. Stórfelld
gengisiækkun hefur þegar í stað
í för með sér hækkun á verði
innfluítra vara. Þær hækkanir eru
þegar byrjaðar. Þær hækkanir
hljóta að magna dýrtíðina. En
um áhrif gengislækkunar, þ.e.
hvort hún verður að nokkru veru
legu gagni fyrir atvinnuvegina. og
hversu þungbærar byrðar hún
leggui á aðra. skiptir það annars
öllu máii. hvernig að henni er
staðið, hverjai hliðarráðstafanir
eru geiðar og hvernig framkvæmd
hennar að öðru leyti fer úr hendi.
Vegna tenginnar reynslu af ríkis-
stjóininii) og stefnu hennar,
treysti eg henni ekki til að halda
þannig á málum í sambandi við
þessa gengislækkun, að af henni
verði nokkur Varanlegur jákvæð-
ur árangur. Ég treysti henni ekki
heldur tii að gera nauðsynlegar
hliðarráðstafanir. til að hamla
gegn kjaiaskerðingaráhrifum geng
isfeliingarinnar. Eg held þvert á
móti, að > höndum hennar geti
gengislækkunin innan skamms
haft skaðsamlegar verkanir, kom
ið af stað nýrri og geigvænlegri
verðfoólguöldu en áður. Það spáir
ekki góðu, að þessi stórfellda
gengislækkun skuli ákveðin, án
þeses að henni fylgi nokkrar
hliðarráðstafnir og án pess
að menn hafi gert sér
grein fyrir, hverjar þær þunfa að
vera. Það er viðurkennt í grg.
Seðlabar.kans, að ekki hafi reynzt
kleifl að kanna til fulls, hverra
aðgerða værj þörf í þessu efni,
þ.e. hverjar hliðarráðstafanir
þurfi að gera. Samt er ákvörðun
tekin um svona stórfellda gengis-
lækkun. Það kalla ég ábyrgðar-
leysi. .
Kauogjaldsvísitala
Það má segja, að eina raunveru
lega hliðarráðstöfunin sem séð hef
ur dagsms ljós til þessa, sé ákvörð
unin um að fella það úr lögum
að "eroiagsuppbót samkv. vísi-
tölu skuli greidd á laun. Það er
furðuleg ráðstöfun miðað við það,
sem á undan er gengið. Má um
hana margt segja. En eitt er ljóst,
að hún býður upp á átök milli
stéttasamtaka og stofnar vinnu-
friði nættu, býður upp á stærri
stökt og stærri sveiflur í kaup-
gjaldsmalum en áður. EðVarð Sig-
urðsson formaður Dagsbrúnar,
hefui sagt um þetta mál. Frv.
óbreýtt boðar nýjan ófrið á vinnu
maikaðnum. Hann hefur sagt:
„Aflýsing verkfallanna 1. desem-
ber þýðir einungis frestun átaka,
ef stjórnarflokkarnir samþykkja
frv sitt um afnám lagaákvæða
um vísltöluigreiðslur á kaup“ Nú
hefur frv verið lögfest. Eðvarð
Sigurðssoi er gagnorður maður.
Það ma áreiðanlega taka mark á
orðum hans
Stjó-nir segist að vísu ætla að
gera einhverjai hliðarráðstafanir.
en um pær er allt á huldu. Það
liggui f.d ekkert fyrir um það.
hvor' eðf hversu mikið eigi að
læáka tolia En auðvitað hefur
gengisiækkunin í för með sér raun
veruieea tollalækkun Ekkert livs
ur fyiii um bað. hvort rétta eisl
eittbvar hiu' sparifjáreigenda. —
Ekkert hetur verið sagt um aukna'
aðstoS viS námsmenn erlendis.
Svardagar
Þá loiar það heldur ekki góðu,
hivernig til þessarar gengisfelling
ar er svofnað. Til skamms tíma,
já, ailt þangað til pundið var lækk
að, kepptist ríkisstjórnin og ráða