Alþýðublaðið - 13.05.1989, Blaðsíða 3

Laugardagur 13. maí 1989
3
Kroníka vikunnar
Stundargleði í
erfiðleikunum
Hinn góði afli á vertíðinni sem nú er
að ljúka boðar bæði góðar fréttir og
slæmar. Góðu fréttirnar eru þær að eft-
ir langa bið hefur hlaupið á snærið hjá
sjávarplássunum á vertíðarsvæðunum
og auknar tekjur koma sér vel fyrir fólk
og atvinnulíf. Líklega er búið að afla
20-30 þúsund tonnum meira af þorski
nú en á sama tíma í fyrra.
Slæmu fréttirnar eru þær að draga
þarf saman afla fyrir árið í heild sem
nemur tæpum 40 þúsund tonnum af
þorski og 12 þúsund tonnum af öðrum
bolfiski. Þennan aflasamdrátt auk um-
framaflans á vertíðinni þarf að taka út
á þeim tima sem eftir er ársins.
Sumir gera ráð fyrir að aflaheimildir
verði auknar vegna þess að ríkisstjórnin
þoli ekki að horfast i augu við afleiðing-
arnar þegar skipurn hefur verið lagt og
enginn afli kemur á land. En auknar
aflaheimildir nú til þess að fleyta ríkis-
stjórninni fram yfir áramótin gætu hins
vegar reynst víxill sem fellur á næsta eða
þarnæsta ári með enn minnkandi afla
þá.
Á skjön við áætlanir_______________
Við gerð efnahagsáætlana fyrir þetta
ár var búist við samdrætti í þjóðarbú-
skapnum sem fyrst og fremst stafar af
minnkandi afla. Aflaverðmæti á föstu
verði átti samkvæmt áætlunum og út-
hlutuðum aflaheimildum að lækka um
5,6% og sjávarvöruframleiðsla um 4%.
Slíkur samdráttur kallar á 600-700 færri
ársverk í sjávarútvegi og kemur þannig
niður á atvinnu. Þetta þarf ekki endi-
lega að koma fram í auknu atvinnuleysi
þar sem víða er unnt að stytta vinnutíma
án þess að til atvinnumissis komi.
Kaupmáttur í heild hlýtur einnig að
lækka þegar atvinnulífið verður af þess-
um tekjum. Minnkandi afli var því ein
meginástæðan fyrir launastefnu ríkis-
stjórnarinnar sem fól í sér lækkandi
kaupmátt.
Ástandið á fyrstu mánuðum ársins er
því nokkuð á skjön við það sem búist
var við. í ársbyrjun var reiknað með enn
einni slakri vertíð og atvinnuleysi í ver-
tíðarplássum jafnvel um hávertiðina.
Um 3000 manns voru atvinnulaus í jan-
úar, 2600 í febrúar og um 2500 i mars.
í eðlilegu árferði er atvinnuleysið mun
minna á þessum tíma. En hefði afla-
samdrátturinn komið fram á vertíðinni
mátti búast við því að atvinnuleysið
gæti undið upp á sig og allt að 5000
manns hefðu þá verið atvinnulaus
núna.
Peningamál standa vel
Tölur um þróun peningamála endur-
spegla vel þetta ástand. Lán og endurlán
bankakerfisins aukast stórum minna nú
en í fyrra. Fyrstu þrjá mánuðina í fyrra
jukust lán og endurlán um 9228 millj-
ónir króna samanborið við 2552 millj-
ónir króna nú. Aukning sparnaðar var
5781 milljón króna á fyrstu þremur
mánuðunum miðað við 3913 milljónir í
fyrra. Staða bankakerfisins í heild
gagnvart útlöndum batnaði um tæpar
5000 milljónir króna á fyrstu þremur
mánuðunum.
Þetta er óvenjulega góð staða í
bankakerfinu og á sér þrjár meginskýr-
ingar. Mikil erlend lán hafa verið tekin
af opinberum aðilum. Nægir þar að
nefna 5000 milljóna króna lán sem Rik-
issjóður tók til þess að greiða niður yfir-
drátt sinn i Seðlabankanum og lántökur
Atvinnutryggingasjóðs.
Önnur skýringin er sú að varla er til
það fyrirtæki í landinu sem ekki stend-
ur í meiri háttar átaki til hagræðingar
og sparnaðar. Ekki er lagt i nema brýn-
ustu fjárfestingar, reynt er að greiða
niður skuldir og kostnaður er skorinn
niður, þ.m.t. launakostnaður með
minni yfirvinnu, minni yfirborgunum
og jafnvel uppsögnum þegar annað
þrýtur.
Þriðja skýringin á bættri stöðu
bankakerfisins og peningamálanna
liggur svo í góðri vertíð og minnkandi
birgðum. Þetta eykur tímabundið fjár-
streymið inn í landið og bætir stöðu fyr-
irtækjanna og bankanna á meðan.
Þegar kvótinn er búinn
Með óbreyttum aflaheimildum þarf
að draga verulega saman þorskveiðar á
síðari hluta ársins miðað við undanfar-
in ár. Jafnvel verður þorskveiðin 60-70
þúsund tonnum minni yfir þennan tima
en í fyrra. Þetta hefur víðtækar afleið-
ingar fyrir efnahagslífið.
Þegar skip fara ekki á sjó, kemur ekki
afli á land og þá er heldur ekki vinna í
fiskvinnslustöðvum. Svo einfalt er það.
60-70 þúsund tonn af þorski upp úr sjó
skapa líklega um 800 ársverk í atvinnu
á sjó og landi, eða um 1600 ársverk á
hálfu ári.
Nú liggur fyrir að hægt er að minnka
vinnu í sjávarútvegi um 1600 ársverk á
síðari hluta ársins með margvíslegum
hætti, t.d. með minni vinnu skólafólks,
lokun í sumarfríum og minni yfirvinnu
áður en til uppsagna og atvinnuleysis
dregur.
Hins vegar er ljóst að til einhverra
uppsagna hlýtur að draga og hætt er við
á síðustu þremur mánuðum ársins verði
1500-2000 störf ekki unnin í sjávarút-
vegi landsmanna.
Staða peningamála hlýtur líka að
breytast. Þessa stundina eru forráða-
menn bankamála í bjartsýnu deildinni.
En þegar fjárstreymið inn í sjávarútveg-
inn fer að dragast saman, skuldbreyt-
ingahrinan í gegnum Atvinnutrygg-
ingasjóð er liðin og áhrifin af minnk-
andi veltu koma fram í aukinni fjárþörf
ríkissjóðs kemur annað hljóð í strokk-
inn.
Þá versnar staða bankakerfisins
vegna þess að fyrirtækin þurfa aukið
lánsfé og rikissjóður sömuleiðis. Þá
kemur á ný þrýstingur á hækkun raun-
vaxta og sú lækkun sem boðuð hefur
verið gæti verið lengra undan en haldið
hefur verið. Þetta er ekki síst'vegna þess
að bankarnir hafa verið reknir með tapi
nú á fyrstu mánuðum ársins og forráða-
menn þeirra verða að reka þá með hagn-
aði.
Gengisfelling einu sinni enn
Mikil pressa hlýtur að vera á gengis-
fellingar þegar líða tekur á árið, þótt
gengisfelling hjálpi sjávarútveginum
minna eftir að framleiðslan hefur að
stórum hluta verið seld á útsölugengi á
fyrri hluta ársins.
Horfur eru á því að verðbólga verði á
bilinu 20%-22% á árinu m.v. hækkun
framfærsluvísitölu. Sú spá byggir á
þeim launabreytingum sem samið hefur
verið um á vinnumarkaðnum og 10%
verðhækkun á erlendum gjaldmiðlum
frá maíbyrjun til árgfnóta. Gengisbreyt-
ing af þeim toga væri í stíl við sjefnu
ríkisstjórnarinnar hingað til.
Sú gengisbreyting leiðir hins vegar
ekki til þess að sjávarútvegur komist út
úr taprekstri. Til þess þarf gengi krón-
unnar að lækka meira. Oft veltir maður
því fyrir sér af hverju þarf endalaust að
fella gengið. En hér gildir sama lögmál
og hjá hverju heimili eða fyrirtæki.
Fjárhagsvandi stækkar eftir því sem
dregið er að takast á við hann.
Þegar dregið er að lækka gengið og
tekin erlend lán til þess að fleyta sjávar-
útveginum áfram þarf stærri gengisfell-
ingar til þess að unnt sé að greiða lánin
til baka. Þannig hefði dugað að fella
gengið um 10%-15% í fyrr haust til þess
að leysa málin, 15%-20% hefðu dugað
um áramótin en nú þarf 20%-25%
gengisbreytingar til áramóta til þess að
ná utan um vandann.
Nákvæmlega samskonar aðstæður
ríkja fyrir heimili sem lifir á lánum. Því
dýpra sem heimilið sekkur þess erfiðara
er að komast út úr vítahringnum.
Er þjóðnýting hogræðing?
Mikið er rætt um nauðsyn á hagræð-
ingu í sjávarútvegi. Athyglisvert er að
yfirleitt gengur sú umræða ekki út á það
að sjávarútvegsfyrirtæki eigi að njóta
hagræðingarinnar með því að fá tæki-
færi til þess að hagnast og byggja sig
upp. Þvert á móti er hugsunin fyrst og
fremst sú að færa núllpunktinn til
þannig að ódýrara sé að halda áfram að
mjólka þennan atvinnuveg.
Menn gleyma því að vanmáttug og
skuldsett fyrirtæki geta lítið hagrætt.
Fyrirtæki verða að fá að græða og eiga
einhverja peninga sjálf til þess að ná
verulegum árangri í hagræðingu og
rekstri. Sú hagræðing sem nú er í gangi
með auknu Iánsfé og þjóðnýtingu ým-
issa fyrirtækja á eftir að verða skraut-
leg. Halda menn að auðveldara verði að
hagræða eftir að stjórn og eignarhald
fyrirtækjanna og þar með ábyrgð á
þeim hefur færst til pólitískra fulltrúa.
Oft er rætt um að gengisfelling leysi
ekki vandann heldur búi til nýja verð-
bólguöldu. Nú liggur það fyrir að hlut-
verk gengisfellingar er að hækka verð á
erlendum gjaldmiðlum meðan innlend-
urn kostnaði, þ.m.t. launakostnaði er
haldið niðri. Ef ekki er hægt að halda
innlendu kostnaðarliðunum niðri og þá
fyrst og fremst laununum er gengisfell-
ingin aðeins skammvinn lausn.
Það sem ræður hins vegar fyrst og
frcmst því hvort launakostnaður hækk-
ar eða lækkar er hvort næst að tak-
marka eftirspurn eftir vinnuafli í kjöl-
far gengisfellingarinnar. Þar skiptir
mestu máli að ráða við innstreymi af er-
lendu Iánsfé inn í hagkerfið. I því hafa
stjórnvöld alla tið brugðist. Stjórn-
málamenn hafa ekki verið tilbúnir til
þess að skera allar erlendar lántökur
ríkisins, ríkisfyrirtækja, ríkisstofnana,
ríkisbanka og ríkissjóða niður við trog
og láta þær alfarið til einkaaðila og fyr-
irtækja á eigin ábyrgð. Ef erlendar lán-
tökur væru án ríkisábyrgðar giltu allt
önnur sjónarmið við töku þeirra en nú.
Þá væri helst von til þess að gengisfell-
ing virkaði en væri ekki eyðilögð með
þenslu á vinnumarkaði og launaskriði.
Þolum við timburmennina?
Við mikinn vanda er að glíma í efna-
hagslífi landsmanna. Því miður hafa
stjórnvöld ekki haft kjark til þess að
takast á við hann og draga saman um-
frameyðslu þjóðarinnar þannig að
hægt væri að hefja nýja sókn í atvinnu-
lífinu og bæta lífskjörin með aukinni
verðmætasköpun þess.
Þvert á móti er haldið áfram sömu
grundvallarstefnunni. Reynt er að velta
vandanum á undan sér með sífelldri
umframeyðslu, frekari skuldsetningu
atvinnulifsins og nú síðast er farið inn á
braut þjóðnýtingar þegar ekki er unnt
að lána fyrirtækjum meira fé.
Á fyrstu mánuðum þessa árs höfum
við lifað óraunverulegt ástand vegna
þess að aflinn sem við ætluðum að
treina okkur yfir árið hefur verið tekinn
svo snemma á land. Við munum því
vakna óþyrmilega af værum blundi
þegar sumarfríunum er lokið.
En verður þá ekki sleginn jólavíxlill
með því að auka kvótann og leyfa meiri
veiðar, þrátt fyrir að sá víxill falli á
næsta eða þarnæsta ári? Getum við
nokkuð breytt um lífsstíl og verður
nokkurn tíma pólitískur grundvöllur
fyrir því að sjávarútvegur á íslandi fái
eðlileg rekstrarskilyrði?
Höfundur króníku Alþýðu-
blaðsins þessa vikuna er Vil-
hjálmur Egilsson fram-
k vœmdastjóri Verslu n arráðs
Islands.
„Ef erlendar lántökur væru án rikisábyrgðar giltu allt önnur sjónarmið við töku þeirra en
nú. Þá væri helst von til þess að gengisfelling virkaði en væri ekki eyðilögð með þenslu
á vinnumarkaði og launaskriði."