Alþýðublaðið - 13.05.1989, Blaðsíða 13

Laugardagur 13. maí 1989
13
Saga úr
stéttskiptu landi
Brot úr sögu
þjóðarinnar
Athöfn
gegn kúguninni
NÆTURGANGA SVÖVU
Aö kvöldi hvítasunnu verður frumsýnt i sjónvarpinu,
nýtt islenskt sjónvarpsleikrit, Næturganga, eftir Svövu
Jakobsdóttur. Verk sem hún segir vera tilraun til að lýsa
litlu broti af sögu þjóðarinnar og sögu þess fólks sem land-
ið byggði. Lítil saga sem hafði áhrif langt út fyrir stað og
stund. Að hennar mati eitthvað sem sjónvarp á að gera
meira af.
Næturgöngu byggir Svava á
sannsögulegum atburðum. Und-
irstrikar þó að verkið sé skáldverk
þó hinir raunverulegu atburðir
myndi grindina að leikritinu.
„Verkið byggir á atburði sem er vel
þekktur úr islenskri verkalýðs-
sögu og ég nota mér þær heimildir
sem til eru. Persónurnar eru
hreinn skáldskapur og öllum
nöfnum breytt.“
Verkið byggir á sögu ungrar
konu sem ræðst sem vinnukona á
bæ á íslandi árið 1916. Henni er
gert að ganga til allra verka, utan
dyra og innan og vinna langan
vinnudag, en auk þess að annast
vinnumann eins og þá var til siðs.
Hver vinnumaður hafði eina
vinnukonu til að þurrka fötin,
stoppa og staga og sjá um allt sem
þurfti. Hún verður á sama tíma
ástfangin af vinnumanninum en
síðan gerast atburðir sem verða til
þess að reyna mjög á þolrifin í
þeim hjúum. „Þetta gerist á önd-
verðri öldinni og það eru ýmsar
hræringar í þjóðfélaginu á þess-
um tíma. Sveitin er í töluverðri
upplausn, flutningar til sjávarsíð-
unnar og til Reykjavíkur og
vinnuhjú farin að gera auknar
kröfur um frelsi undan áþján. Á
móti kemur að bændaþjóðfélagið
íslenska var mjög íhaldssamt og
vildi halda fast í hefðir og venjur.
Frjálsari vinnuhjúalöggjöf sem
danski kóngurinn hafði lagt fyrir
íslenskt alþingi hafði verið hafn-
að, enda þótt það hefði verið sam-
þykkt í Danmörku.“
„Meginmarkmiðið hjá mér er
að draga fram þástéttaskiptingu
sem í sögunni felst. Þeir sem ekki
sjá það og vilja túlka leikritið sem
sögu um kúgun kvenna eingöngu,
þeim hefur yfirsést aðalatriðið.
Það er rangur lestur og ég hafna
algerlega þeirri kenningu sem
hæst ber nú á dögum að kúgun sé
eingöngu kynbundin. Aðeinvörð-
ungu karlar séu kúgararnir. í leik-
ritinu kemur fram flókið samspil
stétta- og kvennakúgunar. Valda-
tilhneingingin er í öllum, jafnt
konum sem körlum. Ég er þeirrar
skoðunar að aðstæðurnar skapi
manninn að mjög miklu leyti. Það
má miklu frekar segja að and-
stæðurnar í þessu verki séu at-
höfn og kúgun, frekar en karl og
kona.
Já, stéttaskiptingin er vissulega
til enn þann dag í dag, hún er ekki
jafn skýr og áður. Hún hefur
meira breyst en horfið. Pening-
arnir ráða enn þá miklu en þekk-
ingin er líka virt valdatæki. Það er
síður en svo tímabært að mínu viti
að leggja af hugtökin hægri og
vinstri. —- Auðvitað fer þetta eftir
hvernig menn túlka orðið vinstri.
í mínum huga felst í því sam-
hyggja eða félagshyggja — skiln-
ingur á rétti annarra til að ráða
umhverfi sinu sjálfir án þess að
kúga aðra og valddreifing því
samfara. Skilningur á mikilvægi
þess að fótumtroða ekki lífs-
möguleika annarra þó maður
sjálfur eigi sér sinn sælureit. En á
hinn bóginn er gamla merking
hugtakanna hægri og vinstri,
stranglega í gildi víða í heiminum
í dag og í nútíma veröld getum við
ekki leyft okkur að skilgreina
bara fyrir okkur sjálf. Það er ekki
annað hægt en að hugsa um heim-
inn í heild sinni.“
— Talandi um nútíma heim.
Það er hlutskipti rithöfundarins
að skrifa fyrir nýjan miðil. Sjón-
varpið.
„Já, það voru töluverð við-
brigði. Einkum vegna þess að ég
þekki vel til annarra, leikhússins,
skáld- og smásögunnar. Það er
margt sem er á annan veg og það
fór mikill tími og orka í að velta
upp hreinum tæknilegum atrið-
um. Hvernig sýnir maður t.d.
tímaframvindu milli atriða? Sjón-
varpið þyrfti eiginlega að hafa á
sínum snærum dramatúrg sem
leiðbeindi ókunnugum um því um
lík tæknileg atriði, svo höfundar
þyrftu ekki að eyða orku sinni í
einföld atriði sem kunnáttumenn
leysa auðveldlega."
Hún segir að verkið sé raun-
sætt, markmiðið hafi verið að
segja sögu. En um leið er hún
þekkt fyrir að brjóta upp hefð-
bundið raunsæi i sögum sínum.
„Fyrir mér er eðlilegast að sjón-
varpið sé raunsætt, það er sá stíll
sem er heppilegastur fyrir sjón-
varpið.“
— Afhverju?
„Vegna þess að rými áhorfand-
ans er svo lítið, það er bara þessi
litli skjár og svo kunnuglegt um-
hverfið — stofan heima og sjón-
varpsstólinn eða sófinn. Þetta er
annað í leikhúsinu. Strax og þú
leggur af stað í leikhúsið er hugur-
inn farinn af stað og leikhúsið
sjálft er partur af blekkingunni.
Þetta er annað umhverfi en þú átt
að venjast, rýmið er allt annað og
allt þetta losar hugarflugið úr
böndum — ýtir beinlínis við því.
Ég tel að umhverfið skipti miklu
máli. Hinsvegar — sjónvarpið —
það er heima við í þekktu um-
hverfi og fá hjálparmeðul fyrir
ímyndunaraflið önnur en raun-
veruleikinn sjálfur.“