Tíminn - 11.04.1968, Blaðsíða 9

FIMMTUDAGUR 11. apríl 1968.
TÍMINN
HVERAVELL9R
Sjóðandi hver.
útileguiþjófa fyrir nvar.ga hluta
Hvert, sem fari@ er um ó-
byggðir landsins ofckar orkar
hin ósmiortna náttúra þess á
ferðalanginn með þvílíkum
fcrafti, að hanm er sem berg-
numinn af hennar ægivoldugu
öflum. Við nútímamenn leggj-
um áreiðanlega anrnð mat á
töfra hcinmar, en þeir gerðu,
sem fyrstir kornu tii landsins.
Við erum ekki eins mifcili
hluti af henni og fommeann-
irnir, sem lifðu og hrærðust í
skauti hennar með öbeizlaðan
frumkraft eins og hún sjálf.
Við erum eiginlega fjær land-
inu em þeir, en úr þessari fjar
lœgð getum við skyggnzt um
iandið, dáðst af því, heillast af
því.
En hætt er við því, að hom-
um hafi orðið aiifelmt við
ferðalamgmum fyrsta, sem
lagði leið sína yfir reginöræfi
landsins, hraun og eyðisanda,
bar að hendingu niður á þanin
stað, sem að Hveraivöllum heit
ir, sá hann og heyrði. í óra-
fjarlægð frá næsta byggða bóli
þar sem efcfcert kvifct gat að
Mta, og ^ ekkert rauf þögn
hinna ísienzku óbyggða, geyst-
ust upp með ægilegum krafti
vatnssúlur, leirleðja og gufu-
strókar, og þegar naer dró,
heyrðust draugalegir dynkir,
hvæsir, urg og soghijóð frá
iðrum jarðar. Hafi
ferðalangurinm haft eimhvem
nasaþef af kenningum miðalda-
kirkjunnar, hefur hann
sennilega áMtið hér reyk frá
hinum voðalega vítislogum, og
hér undir væri hreinsuinareld-
uriinn, þar sem sálir hinna
dauðu skyldu afplána refsing
fyrir symdir í Mfanda Mfi.
Annars er hljótt um
sögu Hveravalla í aldaraðir.
Kannsiki hafa þeir heldur efcki
átt neina sögu, nema sögu
sjálfrar náttúrunnar, en hún
var aldrei á bókfell skráð. Sú
saga er síbreytileg. Nýir hver-
ir fæðast og lognast út af á
mý. Krafturinn í jörðu þreifar
fyrir séir og finmur sffeMt nýja
staði til að brjótast út á.
Hann dvímar og eykst á ný.
Það vorar og vetrar á Hvera-
völlum, þar sem raddir náttúr
unnar þagna aldrei, heldur
berast út í kyrrðina, óbyggðir
íslands, heim þagnar og frið-
sæidar.
En dag nokkum bætast nýj-
ar raddir í kórimn. Maðurinn
hefur loks numið land á Hvera
völium. Það landnám stendur
að vísu helzti stutt, og eng-
imn veit með vissu hvenær það
var, en rústir og tóftir út við
hraunjaðarinn vitna um líf
mannveranna þriggja, sem Jó-
hann Sigurjónsson hefur kveð-
ið inn í vitund þjóðarinnar,
og reist þeim þann mininis-
vafða, sem er einn þeirra ó-
brotagjörnuistu er þjóðin á.
Þjóðisagan gréinir ekki frá
því, fyrir hverjar sakir þau
Fjalla-Eyvindur og HaMa iögð
ust út, né heldur hvenær það
var. Sennilega hafa þau flúið
byggðÍT sökum hvinnsku Ey-
vindar, en hann fór ával'lt um
stelandi, þótt hann væri að
öðru leyti gæðablóð. Þeirra
varð fyrst vart á HveravöMum
í sinni 20 ára útlegð, en víða
fóru þau um óbyggðir la-nds-
ins og þóttu að sjálfsögðu
hvarvetna vágestir.
HveravelMr hafa áreiðanlega
verdð hentugir, sem aðsetur
sakir. Staðurinn var allfjarri
manniabyggðum, ein þó ekki of
fjarri, þvi að skammt frá voru
Auðkúluafréttur, og þar var
hægt að næla sér í margan
feitan sauðinn. Ekki þurfti vatn
að sjóða að sjálfsögðu, þvi að
náttúran sá þeim fyrir gnægð
heits vatns. Eyvindur var mað
ur dvenghagur og gerði séc
mat úr öQÍLu tiltæiku. Hann hjó
til grjót og flétti tágar og
þóttu áhöld hans listHega gerð
ir gripir. En heldur þótti Norð
lingum Eyviindur og hyski
hanis slæmir grannar, og vist
er um það að þau ollu þeim
þungum búsifjum. Það var
ekki aðeirns, að fjárheimtur
viæru slæmar vegna hvinnsku
þeifra, heldur herjuðu þau
einnig á bæd/manna í Skaga-
fjarðardölum, og gerðu til-
raun til að ræna ferð’amenn,
er leið áttu eftir Kili. Loks
kom þar að, ,að Norðlendinig-
um þótiti nóg komið, leituðu
uippd hreyisi Eyvindar og gerðu
forða hans upptækan. Fundu
þeir bvorki meira né minna
en 50 sauðaföM, sem komi'ð
hafði verið svo haganlega fyr
ir í hrísfcesti, að annað lagið
var af kjöti en hdtt af hrísi.
NorðMin'gar tóku föllin og allt
sfm þeir fundu fémætt, og
eyddu hreysið. Eyvindur og
Arnes félagi hans komust und
an, Eyviudur á handahlaupum
en, HaMa náðist og var flutt
til byggða. Abraham útilegu-
þjófur, sem með þe:m var, náð
ist og var hann hengdur. Er
hann seniniilega eini maðurinn
sem hefur borið beinin á
Hveravölium.
Útiilegumennirndr hafa sjálf
sagt ekki lifað neinu sældar-
Mfi í óbyggðum, og þeir hafa
haft öðrum hnöppum að
hneppa en horfa upp í him:n-
blámann og virða fyrir sér
hina stórkostlegu litauðgi sem
hvarvetna blasti við. Þó er
ekkd að efa, að hin stórbrotna
náttúra hefur haft sterk áhrif
á sáMr þessara hrjáðu oln
bogabaxna.
Sennilega hafa næstu meiri-
háttar gestir á Hveravöllum
lit;ð staðinn öðrum augum en
útilegumennirnir, en þó hefur
hann áreiðaniega ekki orkað
síður á þá. Þetta voru þeir
Eggert Ólafsson og Bjárni
Pálisson í rannsóknarleiðangri
sínum, og hefur Eggert ritað
fyrstu landfræðilegu lýsing-
una á Hveravödlum í ferðabók
sinni. Síðar kom þangað Bret-
inin Henderson, og hefur hann
einnig 'ritað allnákvæma lýs-
ingu á staðnum og hverastöðv-
unum. Árið 1B88 er svo Þor
valdur Thoroddsen þarna á
ferðinni, og lýsir hanm staðn-
um mjög gaumgæfilega í rit-
um sínum. f þeirri stuttu stað
arlýsingu, sem hér fer á eft-
ir, er stuðzt við þau.
Hverimir enu í kvos milld
Kj'allhrauins og lágra mei-
hryggja, þó sj'ást þeir langt að,
því að hvítar gufurnar þyrlast
í bólstrum í loft upp. Þegar
Kjalhraun ranrn hafa orðið fyr
ir því melöldur með hnuUunga
grjóti, og þar hefur vestur-
brún tangans staðnæmzt.
Mýravenmsl og uppsprettur
hafa komið*uipp á takmörkum
hrauns og holta og þan hafa
hverirnir myndazt.
Þess sér glögglega merki, að
fyrrum _ hafa hverimir verið
fleiri. í hnauninu fyrir sumn-
an voIMina eru háan hraun-
blöðrur og helluhraun, á milli
sjást menjar gamalla hvena og
koma hér og hvar heitar guf-
ur upp um hraunsprumgur.
Eggert Óliaffsson taiar í ferða
bók sinni • um sérkennilegan
hver, sem þeir félagar hafa
geffið hið skemmtilega nafn
Öskurhólshver. Þetta var Mtdl
hvít hæð og kom reykur upp
um 3 mjó, krókótt op. Ef stein
ar vonu látnir þar niður þeytt
ust þeir þegar upp með gufu-
afliinu. Nafin sitt dró hverinn
af því, að úr honum heyrðu
þeir félagar öskur mikil og ó-
hljóð. Þegar Þorvaldur var
þanna á ferðinmi, var Öskur-
hóishverinn hættur öMum ólát
um og var bara Mtil friðsöm
kísil'strýta innan um bullandi
hverina.
Hverinnir, sem nú gjósa eru
bundnir við tvær flatvaxnar
hrúðunbuinigur, Á efri bung-
unini telur Þorvaldur 20 hver-
augu með sjóðandi blágráum
leir. Niðri í jörðinni heyrist
sífellt buli likt og grautur
væri að sjóða niðri í iðrum
jarðar.
Skömmu austar eru tveir
vatnshverir, sem gjósa með
stuttu millibili. Syðst í þessard
hnúðurbungu er allstór hver,
SkáMn er líkust barðastórum
hatti með typptum koili, er
snýr niður, og hverahrúður-
inn er dökkblágrár.
Hin hverabungan er þrefalt
stærri. Fynst verður þar fyrir
manind stór fagur hver, sem
Þorvaldur hefur gefið nafnið
Bláhver. Hann er 24 fet í þver
miál. Skálin er mjög regluleg,
barmarnir með margvíslega
löguðu kísdlfcögri, en vatnið er
himinblátt, og undrafagurt er
að líta niður í hverinn. Norð-
ar sá Þorvaldur aðra skál tölu
vert minni, með ljósgrænu
vatnd. Og fleiri hveri telur
hann upp, fagra hveri, lit-
skrúðuiga, grugguiga, ldtla hveri
stóra hveri, háværa hveri,
þögla hveri, leinhveri, vatns-
hveri og gufuhveri.
HveraveUir hafa greinilega
sikartað sínu fegursta í ágúst-
sólinni, þegar hinn merki vís-
indamaður og ferðalangur átti
þar leið. Þótt hanm horfi
greinileiga á þetta allt með
augum vísindamannsins, sem
þekkir lögmái þau, er náttúr-
an þama stjórnast af, leynir
það sér ekki, að staðurinn hef
ur í tign sinni og síbreytilelk
hrifið haimn, eins og hanm hrif
ur enn í dag alia þá, sem þang
að koma án þess að kunna
skil á leyndardómum hans.
Hægt er að fara tii Hvera-
valia bæði að norðan og sunn-
an. Að norðan Mggur vegurinin
upp frá Eiðsstöðum í Blöndu-
dal, en að sunnan er ekið norð
ur Kjöl. Þessar leiðir eru þó
aðeins færar Mtinn hluta úr
ári og norðan Hveravalla eru
Framhald á blis. 30.
I