Alþýðublaðið - 20.01.1995, Blaðsíða 8

8
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 20. JANÚAR 1995
Davíðshús við Bjarkarstíg 6 á Akur-
eyri. Davíð reisti húsið 1944 og bjó
þartil dauðadags 1964. (Ljósmynd:
Steindór Steindórsson, Akureyri -
höfuðborg hins bjarta norðurs.)
Það eitt er víst að
heimur íslenzkrar
ljóðmenntar var
ekki samur frá
þeirri stund er Dav-
íð Stefánsson frá
Fagraskógi kvaddi
sér hljóðs.______________
- Guðmundur Böðvarsson
Mikinn part úr öld
réð streingur Dav-
íðs Stefánssonar
fyrir lagi íslands.
- Halldór Kiljan Laxness.
hann hafði nýlokið við að
semja það, - gleymdi ég
stað og stund. Davíð var of-
urlítið ör af víni og beitti
öllum blæbrigðum raddar
sinnar í frásögninni, lifði
hvert orð og lék persónurn-
ar, svo þær urðu Ijóslifandi.
Það var stórkostlegt. Og
þegar englarnir sungu
„Eia, eiga“ í Paradís, teygði
hann út handlegginn, lét
hann svífa í loftinu um leið
og hann söng orðin gleið-
brosandi, og loftið fylltist af
kliði og vængjataki. Per-
sónutöfrar hans voru tak-
markalausir.__________________
Árni Kristjánsson,
Skáldið frá Fagraskógi.
Svo er sagt, að öl sé annar
maður. Hvernig var Davíð
við skál? Margar sögur
fóru af því, hve ofsafenginn
hann gæti verið, þegar
hann var á valdi Bakkusar.
En hvorttveggja var, að
hann réð þá ekki alltaf sín-
um félagsskap, og þoldi illa
geðlausa eða tilgerðarlega
menn, og hitt, að hann reis
þá með meiri krafti en ella
gegn þeim, er hann taldi
vanvirða það, sem hann
hélt í heiðri og trúði á.
Hann var þá ekki myrkur í
máli, gat verið óvæginn, og
sveið sumum illa undan
orðum hans.___________________
Árni Kristjánsson,
Skáldið frá Fagraskógi.
Hann sagði mér seinna, að
faðir sinn hefði gefið sér
fiðlu að bón sinni, er hann
dvaldist sjúkur heima í
Fagraskógi á unglingsárum
sínum. Hann kenndi sér
sjálfur að stilla hana og
strjúka og lék á hana sér til
hugarléttis. Þaðan mun
honum kominn fiðlungs-
tónninn, strengjakliðurinn í
Ijóðurn sínum.
Davíð reis skáld upp úr
þeim veikindum. Hann átti
aðra og enn meiri um-
skiptastund síðar um dag-
ana. Það var eftir stríðið,
veturinn 1948-9, þá dvaldist
hann árlangt á taugahæli
erlendis, og var svo illa
haldinn að hann þoldi
hvorki gott né illt Einnig
úr þeirri kröm reis hann
nýr maður. Já, hann varð
að gjalda skaparanum
drjúgan skatt fyrir að fá að
stunda þá list, sem honum
var hugleikin, eins og mörg
skáld og snillingar í öðrum
listum hafa orðið að gera á
undan honum._______________
Árni Kristjánsson,
Skáldið frá Fagraskógi.
En vorið 1931 verður Davíð
prófdómari við Mennta-
skólann á Akureyri í ís-
Ienzku á gagnfræðaprófi,
en eg kenndi hana þá. Eg
hef unnið með mörgum
prófdómurum og öllum
ágætum, en sérstæðastur og
minnisstæðastur þeirra er
Davíð. Mat hans á verkefn-
um og úrlausnum var líka
nokkuð sérstakt. Ef honum
þótti eitthvað vel gert eða
vel sagt, gaf hann mjög
hátt. Ef einhver stóð sig í
fyrstu spurningum í munn-
legu, drap hann furðu fljótt
blýantinum í borðið. Var
það merki þess að honum
þótti nóg komið til að gefa
einkunn.___________________
Brynjólfur Sveinsson,
Skáldið frá Fagraskógi.
Þetta sumar [árið 1940] sat
eg dag eftir dag og viku eft-
ir viku og las handrit og
prófarkir með Davíð Stef-
ánssyni. Sólon Islandus var
í prentun. Þá kynntist eg
fyrst vinnubrögðum Dav-
íðs, og þeim gleymi eg
aldrei, enda kynnzt þeim
oft og enn betur síðar. Hver
setning var þaullesin, fáguð
og fegruð. Eitt orð gat vald-
ið heilabrotum langrar
stundar. Engan hef eg
þekkt, sem betur hefur skil-
ið, að bókmálið er hátíða-
búningur tungunnar._________
Brynjólfur Sveinsson,
Skáldið frá Fagraskógi.
Davíð Stefánsson unni
Fagraskógi hugástum. Átt-
hagatryggð og tilbeiðsla
bemskustöðva er víst ekki
jafn áberandi í verkum
nokkurs annars manns.
Það var meira en Fagri-
skógur einn, sem ást hans
náði yfir. Það var hin ís-
lenzka sveit öll milli fjalls
og fjöru, og fólkið sem bjó
þar og býr. Þó hann væri
fyrst og síðast skáld allrar
þjóðarinnar, var sveitamað-
urinn og sveitamennskan
honum ef til vill allra hug-
leiknast.___________________
Eiður Guðmundsson,
Skáldið frá Fagriskógi.
Davíð var einförull og um-
gekkst fáa. Gamlir sveit-
ungar hans af Galmaströnd
vom kunningjar hans og
vinir. Svo mælti hann - og
hefur það ekki farið fleiri
manna á milli - að sem
skáld eigi hann óbreyttum
alþýðumönnum mest að
þakka._____________________
Eiður Guðmundsson,
Skáldið frá Fagraskógi.
Einu sinni hafði okkur bor-
izt svolítil lögg af víni, svo
að við urðu lítilsháttar
hreifir. Davíð varð á undan
mér að hátta, og mér fannst
ég þurfa að tala eitthvað
meira við hann. Hann svaf í
lítilli kompu inn af nokkuð
stórri stofu, sem enginn
umgangur var um. Eg opna
stofuna heldur hægt og sé
þá að hurðin inn til hans er
ekki vel aftur og heyrist
mannamál út um gættina.
Eg færi mig nær og heyri
þá, að hann er að hjala við
sjálfan sig um það, hvað
hún væri yndisleg, konan,
sem hann þá var hrifinn af.
Hann var svo niðursokkinn
í þetta, að hann varð mín
ekki var, svo að ég gat ekki
verið að trufla hann og fór.
Þá skildi ég fyrst, hvílíkt
kvennagull Davíð hlaut að
vera.______________________
Einar Guðmundsson frá Hraunum,
Skáldið frá Fagraskógi.
En hann var ekki umtalsill-
ur um aðra, held ég, af-
greiddi suma þó með stuttri
athugasemd: „Það var svo
mikil höfuðvatnslykt af
honum.“ Ekki skildi ég þá,
hvað það þýddi. hann var
líka maðurinn, sem hafði
hjálpað föður mínum að
Iosna við skyggniásóknir á
Hafnarárum hans með því
að sofa hjá honum í her-
bergi um tíma, svo eitthvað
var hann nú máttugur að
mínu áliti.________________
Helga Valtýsdóttir,
Skáldið frá Fagraskógi.
Þegar ég svo heimsótti
hann í fyrsta skipti ein míns
liðs, kveið ég því, hvernig
takast mundi að halda uppi
samræðum. Áður hafði ég
sem barn hlustað, nú átti ég
að verða hinn aðilinn í sam-
tali. Ég skrifaði hjá mér
nokkur umræðuefni, sem
ég gæti brotið upp á, ef
kæmi vandræðaleg þögn.
Ég leit aldrei á blaðið og
þögnin kom ekki. Davíð tal-
aði um bækurnar sínar, tók
þær sumar fram og las úr
þeim. „Hvað á ég að gera
við þessa vini mína, þegar
ég fer,“ sagði hann. Því gat
ég ekki svarað.
Auðvitað er það skiljanlegt,
en mér fannst eins og það
safn, sem hann átti af ís-
lenskum ljóðabókum væri
honum hjartfólgnast.
Þegar hann kvaddi mig,
sagði hann: „Aldrei leika
tötralegar eða ljótar konur,
Helga.“____________________
Helga Valtýsdóttir,
Skáldið frá Fagraskógi.
Leyndardómurinn við
skáldskap er sennilega sá,
að hann er margra manna
maki í listinni að lifa og hef-
ur borið gæfu til að tjá
hana í ljóðum sínum._________
Helgi Sæmundsson,
Alþýðublaðið 21. janúar 1955.
Samband okkar Davíðs var
altaf líkt og verður milli
fjarskyldra ættingja. Á vin-
áttu okkar bar aldrei
skugga. Við vorum samt
aldrei nánir vinir, hann hélt
áfram að vera norðlendíng-
ur og ég sunnlendíngur, en
það voru fagnaðarfundir
ævinlega þegar við hitt-
umst.________________________
Halldór Kiljan Laxness.
Skyldi nokkru sinni hafa
lifað hér á Islandi skáld
sem naut jafn almennrar
ástsældar hjá þeim hluta
samtíðar sinnar sem um
hans daga enn átti óföls-
kvaðan hrifníngareld æsk-
unnar sér í brjósti? Mikinn
part úr öld réð streingur
Davíðs Stefánssonar fyrir
lagi Islands.________________
Halldór Kiljan Laxness.
En á það má minna í því
sambandi, að af sex kvæða-
bókum Davíðs hefur hin
síðasta verið tvíprentuð, en
hinar fimm allar þríprent-
aðar, og tvisvar verið gefin
út skáldsagan Sólon Island-
us. Ekkert leikrit hefur ver-
ið sýnt jafnoft á einu og
sama leikári hér á landi og
GuIIna hliðið, og ekki
minnist ég þess heldur, að
Ijóðmæli nokkurs annars
skálds á íslandi hafi komið
út í tveimur heildarútgáf-
um er skáldið stóð á fimm-
tugu.________________________
Steingrímur J. Þorsteinsson,
Alþýðublaðið 21. janúar 1945.
Davíð var oftast umtalsgóð-
ur og aldrei heyrði ég hann
tala illa um skáldbræður
sína eða verk þeirra.________
Páll ísólfsson,
í dag skein sól.
Davíð var glæsimenni og
rétt er það sem hann segir -
að allar vildu meyjarnar
eiga hann. En mér er aftur
á móti fátt kunnugt um
„ástina hans“, því hann fór
vel með hana eins og annað,
sem honum var trúað fyrir,
og flíkaði ekki þeim tilfinn-
ingum sem bærðust í
brjósti hans. _______________
, Páll ísólfsson,
í dag skein sól.
Hvert orð hans var sann-
leikur og uppljóstrun um
hann sjálfan; hann hugðist
vera einn, en bjó á stræti,
lifði í sýningarglugga. Þess-
um heimamanni einmana-
leikans var enda léð rödd
spámanns og predikara;
hann talar til lýðsins af ol-
íufjallinu og hverfur síðan
einn á fund við nótt og
stjörnur._________________
Bjarni Benediktsson frá Hofteigi,
Frjáls þjóð 6. mars 1964.
Það má sanna með fulltingi
listrænna kenninga, að
Davíð frá Fagraskógi hafí
stundum verið mislagðar
hendur. Hann gat ort löng
kvæði án þess að bregða
nýrri sjón eða ferskum
skilningi á viðfangsefni
þeirra. Hann var ekki
meistari hinnar ströngu
formsköpunar, og veglegt
málfar hans Iyftist sjaldan í
upphæðir dýrðarinnar. En
honum var léð sérstök
mannleg gáfa, sem aldrei
brást; hann gat ekki talað
nema af einlægni, hann
kunni ekki að mæla um
hug sér. Og hvert orð hans
er heitt af blóði hans.______
Bjarni Benediktsson frá Hofteigi,
Frjáls þjóð, 6. mars 1964.
Hann var líka allra manna
glæsilegastur álitum, rómur
hans djúpur, sérstæður
hljómurinn eins og tónn
ljóðanna, ekki líkur öðrum,
töfrandi. Halldór Laxness
var þá í skóla nokkrum
vetrum á eftir Davíð og það
er ekki ólíklegt að Davíð
hafi haft áhrif á vissa þætti
í myndinni af Steini Elliða í
hinu mikla verki Vefaran-
um frá Kasmír sem var
upphaf að glæsilegustu
bókmenntum Islendinga í
lausu máli á seinni tínnnn.
Thor Vilhjálmsson,
Birtingur 1964.
Hvarvetna í ljóðum Davíðs
kemur samúð hans fram
með þeim sem hefur verið
útskúfað og eru forsmáðir.
Ljóð hans bera honum það
vitni sem vinir hans hafa
líka orðið sammála um: að
Davíð var drengur góður
en þau orð voru stór á Is-
landi og verða vonandi
áfram._______________________
Thor Vilhjálmsson,
Birtingur 1964.
Þó ég dái mjög ýmis Ijóð
yngstu kynslóðarinnar, get
ég ekki varizt þeirrar
spurningar: Hvers vegna
heillar ekkert af þessu með
svipuðum hætti og fyrstu
ljóð Davíðs á sínum tíma?
Ragnar Jónsson í Smára,
úrformálsorðum að
Svörtum fjöðrum 1955.
Og til eru þeir sem spyrja:
hver var sá Davíð sem þið
vegsamið, er hann annað en
þjóðsaga? Rétt er meðan
tími er til að láta ekki slíku
ómótmælt. Ljóð Davíðs
Stefánssonar fólu í sér eld
og uppreisn, kveiktu í hug-
um og hjörtum._______________
Kristinn E. Andrésson;
Tímarit Máls og menningar 1964.
Aldrei, hvorki fyrr né síðar,
hefur nokkurt skáld getið
sér þvflíkar vinsældir með-
al almennings þegar í lif-
anda lífi.___________________
Jóhannes úr Kötlum,
Vinaspegill.
Mér þykir ekki ósennilegt
að sá grunur leynist í
brjósti ykkar að við sem
samferða vorum kynslóð
Davíðs sjáum kveðskap
hans í einskærum róman-
tískum hillingum. Það er
eðlilegt að mörgum hinna
yngri gangi illa að skilja þá
aðdáun sem höfð var á
Davíð fram á síðustu ár, í
rauninni löngu eftir að
bækur hans voru þess
megnugar að hafa sömu