Vísir - 24.04.1977, Blaðsíða 7

VISIR Sunnudagur 24. aprll 1977
7
lygum, töfrandi hégómaskap,
drykkjusvalli þeirra og
kvennafari. I kvikmyndinni fá
ræflarnir aö sjá i skuggsjá og
ráögátu hvernig auömæring-
arnir og frillur þeirra haga sér
ýmist veisluklædd eöa á
nærklæöunum; hér fær jafnvel
hinn guöhræddasti vasaþjófur,
smáborgari og vélritunarstúlka
aö lauga sig i ljómanum af dýrö
þeirrar voldugu stéttar sem
þarf ekki aö hafa neinar
áhyggjur af guös og manna
lögum; þvi þeir sem eiga rikiö
mega alt og siögæöiö er fyrir
dónana eina.” (Alþýöubókin)
Áform
Hin nánu kynni sem Halldór
Laxness haföi af kvikmynda-
gerö i Hollywood, bæöi vegna
greinasmiöa, undirbúnings
fyrir og vinnu viö kvikmynda-
handrit, leiddu til þess aö hann
ákvaö aö gefa sig ekki frekar að
þessum tjáningarmiöli, þrátt
fyrir stór áform fyrst eftir aö
hann komst i kynni viö þessa
nýju grein og eygöi möguleika á
aö geta nýtt sér hana: ,,Ég fann
hjá mér óstjórnlega köllun til aö
fara til Hollywood og semja 10
kvikmyndir. Ég er sannfæröur
um aö ekkert liggur eins fyrir
mér og kvikmyndin. Ég hef ekki
auga fyrir neinu eins og þvi
kvikmyndalega”. (Úr bréfi
1927). Enda efaðist Halldór
aldrei um ágæti þessa listforms
sem sliks. Þaö var hins vegar
hin blygöunarlausa notkun þess
i þágu auövaldsins i trássi viö
LENDA í
allar listrænar kröfur sem
hvatti hann til þess aö segja
amerisku kvikmyndinni til
syndanna, — kannski ekki sist
vegna þess hve vel honum var
ljóst hverju þetta form gæti
áorkað væri þvi beitt eins og þaö
gerir kröfur til: ,,Ég sé ekki
hvernig hægt er aö neita þvi aö
kvikmyndin, og þá ekki sist hin
taiandi kvikmynd, sé sem
tjáningarmiðill einhver
fullkomnasta uppgötvun
menningar vorrar, hún er
hvorki meira né minna en sam-
eining ljósmyndar og leiklistar i
eftir Erlend
Sveinsson
vel var gert i kvikmyndagerð I
Hollywood, þó svo þaö heyröi til
algerra undantekninga. Honum
hefur aftur á móti blöskrað
hversu fáar þær myndir voru og
sagöi þvi amerlsku kvikmynd-
inni óhikað til syndanna.
Undantekningarnar frá
ósómanum voru fyrir Halldóri
aðeins tvær, Chaplin og
þjóðverjarnir meö F.W.
Murnau i fararbroddi Um
Chaplin segir hann i grein sinni:
„Upp úr eyöimörkinni teygja
einstöku vinjar pálma sina. Og
mikil huggun er þvi aö koma þó
loks auga á afburðamann innan
um allan þennan auvirðilega
kvikmyndaskril, — mann sem
haföi til aö bera siöferðisstyrk
til aö gera kvikmyndina aö
skóla sinum, meðan hinir voru
aö stritast viö aö gera hana aö
víxlarabúö. Kvikmyndastarf-
semi þessa manns hefur veriö
óslitinn þroskaferill. Fyrir
fimtán — tuttugu árum tók hann
að visu þátt i ýmsum hin-
um alþekktu barnabrekum
kvikmyndarinnar, en átti
naumast sjáifur mesta sök á
þvi, þar eð hann var ekki sjálfs
sin framan af. Slðan hann braut
af sér böndin og tók aö spila
uppá eigin spýtur hefur alvara
hans dýpkaö og list hans
auðgast svo mjög aö persónu-
leiki hans er oröinn aö heilu
Emil Jannings kom hingaö til
Kaliforniu geinginn I þjónustu
Jesse L. Lasky (Paramount
Famous Players), enda er þar
skemst frá aö segja aö fyrsta
myndin sem hann lék hér, „The
Way of All Flesh”, „Allrar
veraldar vegur”, var viöburöur
i sögu kvikmyndarinnar
amerisku. Loks henti þaö undur
aö mannleg vera birtist á
kvikmyndaræmu frá Holiy-
wood. Mynd þessi var gerö af
svo alvöruþrúnginni listkend,
svo laus viö alt ameriskt figúru-
verk og bjánaskap, aö me.an
spuröu forviöa: Hvernig i
ósköpunum getur þ^tta komiö
frá Hollywood? Ráöning þeirrar
gátu var hinsvegar sú, aö ekki
aöeins Jannings, höfuö-
leikarinn, var „made in
Germany”, heldur höföu lika
þýskir kvikmyndamenn skipaö
niöur efni sögunnar til sýninga,
en leikstjórnina annaöist aö
mestu (undirstrikun E.S.)
þýskur fagurfræöingur, F.W.
Murnau. Hefur aldrei veriö
geingiö meö annarri eins litils-
viröingu framhjá hugmyndum
„Húlfursviöar” um kvikmynda-
gerö, enda voru húnar ekki
látnir komast upp meö aö leika
þannig lausum hala leingi og
verk á borð við „Veg allrar ver-
aldar” hefur ekki sést hér sið-
an.”
Hollywood. Murnau hafði afger-
andi áhrif á þróun hins svo-
kallaða stofuleiks (kammer-
spiel) i þýskri gullaldarkvik-
myndalist, sem tekin var aö lið-
ast i sundur þegar hér var kom-
ið sögu. Emil Jannings hafði
leikið i nokkrum frægustu
myndum Murnaus svo sem Der
ledste Mann og Faust. 1 kvik-
myndastjórn sinni haföi
Murnau gert árangursrikar til-
raunir með formið sjálft. m.a.
notfært sér hreyfingu Kvik-
myndatökuvélarinnar. Allt sem
varpar ljósi á starfsemi þessara
manna i kvikmyndasagn-
fræöinni telst þvi mjög merki-
legt.
Sagnfræðitaut
Þar sem Halldór hefur reynst
sannspár um klassiskt gildi
irritaður ekki varist þvi áö
veröa mát þegar fullyrt er i rit-
gerðinni að kvikmyndun Allrar
veraldar vegur, The Way of All
Flesh, sé ekki einasta fyrsta
kvikmyndin sem Murnau gerði i
Ameriku heldur jafnframt sú
besta, sem hann geröi þar. 1 öll-
um þeim kvikmyndabókum sem
undirritaður hefur komist yfir
þar sem minnst er á þetta efni,
er stjórn The Way of All Flesh
eignuð manni að nafni Victor
Fleming, sem hefur m.a. getið
sér frægðar fyrir kvikmyndina
A hverfanda hveli, Gone with
the wind. Halldór gengur hins
vegar ekki fram hjá þeirri kvik-
mynd sem i kvikmyndasagn-
fræöinni er iðulega talin vera
fyrsta amerikukvikmynd Mur-
naus, Sunrise. Hann skirir hana
Aftureldingu og tekur hana til
stórveldi i skáldskap vorra
daga.”
Og um þjóðverjana, sem
höföu sagt skiliö viö heimaland
sitt af gildum ástæöum og flust
til Hollywood, þar sem þeir
hugöu gott til glóöarinnar aö
falldór Laxness hefur tjáð greinarhöf undi að hann hafi ekki verið neinn sérstakur|
kvikmyndaunnandi. Honum leiðist Bergman óskaplega, hefur sofnað undir
sýningu á Godfather í Sviss, segist verða alveg sljór og steinsofna, þegar hann
horfir á ekki færri en 5 drepna i einu. Leiðinlegasti dagurinn, sem hann hefur lifað
á ævinni var á Italíu, þegar hann lét hafa sig út i að horfa á allt filmuefni
kvikmyndarinnar La Dolce Vita eftir Fellini áður en það skyldi klippt. Hann segir
að sumum hafi þótt þetta stærsti dagurinn i lifi þeirra. Sjálfum hafi honum þótt
þetta allt jafn drepleiðinlegt. Hvernig mátti það þá vera að Halldór Laxness tók sér
fyrir hendur að gera úttekt á kvikmyndagerð eins og hún birtist honum á vestur-
ströndinni i Ameriku á árunum 1927-28 og að skáldsaga hans Salka Valka var
upprunalega samin sem kvikmyndahandrit?
Skáldiö i hópi kvikmyndageröar fóiksins sænska viö filmun Sölku Völku á tslandi.
eitt höfuöform, og þaö svo
þanþoliö aö hæfileikum þess
viröast eingin takmörk sett”.
Chaplin og húnar
í Húlfursviði
Þaö stóö þvi ekki á Halldóri
Laxness aö viðurkenna þaö sem
sinna iistsköpun sinni, enda
hvattir til aö koma, hefur
Halldór þetta aö segja i sömu
grein:
„Margur hugöi að eitthvaö
mundi nú vænkast hagur
Strympu I fyrra þegar hinn
nafntogaöi þýski leiksnillingur
Þess má geta hér til gamans
aö Jannings og Murnau voru
ekki aðeins virtir á slnum tima,
heldur hefur vegsemd þeirra
varaö fram til okkar dags, sem
er meira en sagt veröur um
ýmsa hátt skrifaða kvikmynda-
gerðarmenn frá þessum tima i
þeirra manna sem nú hafa verið
tilgreindir auk þess sem hann
kynnti sér mjög náiö
kvikmyndagerö i Hollywood
vegna þessarar greinar sinnar
og styöst viö bestu heimildar-
menn, eins og siöar veröur vikiö
aö auk eigin athuguna, gat und-
Godfather:Steinsofna þegar ég
horfi á ekki færri en fimm
drepna i einu, segir Halidór.
samanburðar við Allrar verald-
ar veg og finnst hún miklu lak-
ari mynd. Hann minnist þess
nú, aö hafa verið viö sjálfa
frumsýninguna á Sunrise. Hann
kennir þvi m.a. um i greininni
að i Sunrise hafi Murnau ekki
átt þess kost að nota almenni-