Vísir - 24.04.1977, Blaðsíða 14

14
Sunnudagur 24. apríl 1977
VÍSIR
i—
mfm
„Ég tel aö islendingar geti yfirleitt ekki lært ensku og þeir þurfi ekki aö óttast málspill
ingu af hennar völdum...”
„Þaö eru einhverjir skólakennarar sem hafa alveg eyöilagt máliö hér fyrir rit-
höfundum....”
klukkan aö ganga fjögur, og stundi
mikinn. Spuröi hvort kynni aö vera
eins og hálfur bolli eftir í flöskunni hjá
okkur, og bætti viö:
,,Æi, ég meö alla mjólkurilöngun-
ina!”
Hún fékk vist þennan leka sem eftir
var i flöskunni. Viö lögðum af staö
milli óttu og miömorguns. Ég hef ekki
heyrt frá konunni siöan. Ég held aö
þetta kot sé hætt aö vera til og aö nú
eigi afkomendur þessa fólks heima I
fallegu húsi niðri á fjöröum og séu bil-
eigendur og mótorbátseigendur.”
„Þá er dæminu
snúið við...”
Viö ræöum áfram lif á íslandi I tlm-
ans rás og ég spyr hvernig honum lltist
á þá framtlð sem bíöi afkomenda
kellingar eins og þessarar, sem ekki
þurfa aö láta mjólkurilöngun halda
fyrir sér vöku.
,,Ég hef nú satt aö segja enga spá-
dómsgáfu”, svarar hann. „1 ljóöi eftir
Hannes Hafstein er þessi llna:
„Hvernig hann ræöst, þinn hvirfinga-
straumur, hverfulla bylja — enginn
veit”. Hannes var ráöherra og ágætur
maöur og stórskáld. En hann bara
spuröi.”
Kynni þln af þeim kynslóöum sem á
eftir hafa komiö: Er þetta óllkt fólk?
,,Já. Þaö er ólíkt fólk. Af þvl aö þaö
lifir viö óllkan efnahag. Fólk breytist
eftir efnahagnum? þaö getur breyst
svo mikiö aö þaö fyllist andstyggö á
allsnægtum. Þá geta risiö upp vegna
ríkidæmis tiskuhreyfngar sem boöa aö
menn eigi að ganga I druslum og helst
safna lús. Þá er búiö aö snúa dæminu
viö”.
V. Um hugsjónir
I einfeldni spyr ég hvort hann aö-
hyllist núna einhverja ákveöna þjóöfé-
lagslega hugsjón, sem viö gætum kall-
aö svo.
„Ég veit ekki lengur hvaö þjóöfélag-
iö er”, svarar hann þá. „Eru þaö hátt-
virlir kjósendur. Er þaö alþingi? Er ,
það rikisstjórnin? Eöa stjórnmála-
flokkarnu-? Og hvar á þetta félag
heima? Hefur það adressu? Get ég
farið I mál viö þaö? Ég þekki bara al-
menning I landinu. En almenningur I
landinu er vlst ekki þjóöfélagiö. Og
hvaö meinaröu meö hugsjón? Er þaö
Idealismi? Eöa kannski bara Ideólógl?
Maöur má vara sig aö nota svona
orðaleppa sem þýða ekki nokkurn
skapaöari hlut. I dönskunni, þvi út-
lendu máli sem viö slettum mest,
skilst mér aö Idealist þýöi sama og
einfeldningur eöa asni”.
Er oröið hugsjón merkingarlaust I
þlnum huga?
„Ef ég fengi þaö útskýrt þá væri þaö
ekki merkingarlaust. Ef þú vildir
spyrja mig með einhverju skiljanlegu
orði, þá myndi ég kannski geta svar-
aö”, segir hann, og þaö hefur fokiö I
hann vegna þessara, aö hans mati,
barnalegu spurninga.
Ég reyni að klóra I bakkann: Jahá,
þetta er líkast til spurning um pólitlskt
takmark eöa markmiö....
„Pólitiskt markmiö?” segir hann
snöggur upp á lagið. „Þú meinar til
dæmis bjórhugsjónina? Ég held þaö
væri betra aö spyrja pólitlkusana. Hér
veöur allt uppi I pólitlkusum. Nátt-
úrulega er hægt að setja upp einhverja
skrá yfir þau markmiö sem íólkiö I
landinu eigi að taka. Mér skilst að
stjórnmálamenn séu aö reyna þaö. En
þeir verða að standa i ábyrgð fyrir öll-
um slnum frösum sjálfir'.'
„Partur af skrípaleikn-
um...”
„Margar af þessum hugsjónum svo-
kölluöu eru náttúrulega partur af
skripaleik sem leikinn er hér fyrir mig
og aöra. Ég held ég hvorki dæmi þenn-
an leik né útskýri frekar I dagblööun-
um. Seinni villan yröi argari þeirri
fyrri. En þaö er auövitaö mjög þýöing-
armikiö aö vera maöur til þess aö
staöfesta atburöi, staöfesta aö þetta og
þetta hafi gerst og draga síðan af þvi
ályktanir. Afturámóti verö ég ekki var
viö neina hugsjónastefnu hér á landi
núna, eins og þú ert aö tala um.
Kannski vita pólitikusarnir eitthvaö
um hana. Þaö er eitthvaö allt annaö
sem skiptir máli núna. Ég vik þessu
frá mér”.
Taka íslendingar mark á þvl sem
rithöfundar segja yfirleitt?
„Ef þú staðfestir atburð I þvl sem þú
segir eöa skrifar”, svarar hann, „þá
komast menn ekki hjá aö taka mark á
þér. En ég held aö enginn tæki mark á
þér ef þú færir aö boöa idealisma
núna. Nú hljómar efnishyggja betur”.
Eru þetta tlmar vonbrigöanna?
„Ég veit þaö ekki”, segir hann
hugsi. „Margir viröast hafa fengiö
vonir slnar uppfylltar. Ég fmynda mér
til dæmis, aö þaö hafi verið hugsjón
hérá landi að fá stóra glugga á húsin.
Gluggar voru oft fjarska litlir hérna.
Þaö voru bara stórir gluggar á búöum.
En ég er hræddur um aö margir hafi
orðið fyrir vonbrigðum meö þessa
stóru glugga. Ég heyri þeim bölvaö I
ýmsum áttum. Og menn veröa aö
minnsta kosti aö kaupa mikiö af
gardínum til þess aö draga fyrir
gluggana, svo þeir kveljist ekki af of
miklu sólskini! Þá sjaldan sólin skln!
Eru þetta ekki vonbrigöi?”
VI. Að skrifa
Þaö er fariö aö birta yfir samtalinu
aö nýju eftir þenrian árekstur út af
hugsjónaspursmálinu. Viö snúum
blaöinu viö: Foröum daga þegar þú
ungur maöur ákveöur aö gerast rithöf-
undur, hvaö er þá I huga þér? Er þá I
þér snefill af löngun til þess sem
stundum er kallað aö reyna aö bjarga
heiminum?
„Sussu nei”, svarar hann og brosir.
„Ekki undir neinum kringumstæöum.
Ég haföifrá barnæsku mikla löngun til
þess aö segja sögur. Aöur en ég læröi
aö skrifa sagöi ég sögur munnlega.
Eftir aö ég læröi aö skrifa fór ég fljótt
aö skrifa sögur af einhverju sem mér
þótti merkilegt. Og ég hef nú haldiö þvl
áfram lengst af síöan. En þar fyrir ut-
an hef ég auövitað skrifaö fjöldamargt
annaö en sögur. Ég hef haft ánægju af
þvl aö kommúnlkera, sem kallaö er,
gegnum ritaö mál I ýmsu formi.”
Er jafn auövelt aö kommúnlkera
gegnum ritað mál og var?
„Þaö er aö minnsta kosti meira
skrifaö nú á dögum en nokkru sinni áö-
ur. Ritaömálergóöurmiöillútaf fyrir
sig, aö minnsta kosti sem aöferð til
þess aö komast I samband viö fólk sem
kann aö lesa. Sumir halda þvl fram aö
menn mpní aftur hætta að lesa og
skrifa. Nýir miölar muni koma I staö-
inn. Og áþreifanlega eru komnir vissir
miölar I staöinn. Skriftin er náttúru-
lega miklu frumstæöari miöill en út-
varp og sjónvarp. En ég hygg samt aö
merkilegri verk hafi veriö samin I
skrifuöu máli en útlit er fyrir aö veröi
samin I nútlmafjölmiölum svokölluö-
um”.
„Yfir langar fjarlægðir...”
Er hægt aö gera sér grein fyrir þvl
hvaö ritaö mál hefur umfram aðra
miöla aö þessu leyti?
„Þaö á aö minnsta kosti aö baki sér
lengri venju I heiminum. 1 þessum
heimi hefur veriö skrifaö frá ómuna-
tlö. Og ýmislegt sem skrifað hefur ver-
ið nær yfir langar fjarlægöir i tlman-
um, þannig aö viö lesum meö ánægju
margt sem skrifaö var fyrir kannski
tveimur til þremur þúsundum ára.
Það er ekki liklegt, hygg ég, aö
margs af þvl sem er framleitt í fjöl-
miölum í dag veröi notiö eftir tvö til
þrjú þúsund ár”.
Þú hefur vafalaust sjálfur oröiö var
viö þaö, aö þú mátt varla skrifa svo
stafkrók aö ekki veröi hræringar ein-
hvers staðar I þessu samfélagi...
„Jæja.er þaö já?” spyr hann. „Mik-
iö af þvl fer nú fram hjá mér. Þaö kann
aö vera. En þá er þaö vegna þess aö ég
tala og skrifa ekki of mikið. Ég tek eft-
ir þvi aö þvi oftar sem menn tala og
þvi lengra mál sem menn tala, þeim
mun minna mark er tekið á þeim”.
„Það óviðráðanlega
hlutverk....”
Ég spyr hvort hann telji hugsanlegt
aö íslendingar hafi tekiö meira mark á
þvl sem hann skrifar eftir aö hann fékk
Nóbelsverðlaunin ?
„Þaö held ég ekki. Nei, nei, ég hef
ekki oröið var viö þaö. Sem betur fer.
Þvl aö fá Nóbelsverölaun er ekki eins
góöur stimpill og menn halda. Aft-
urámóti er þaö ekki alveg rétt aö maö-
ur veröi ídjót af þvl. Stundum táknar
þaö, aö búiö er aö setja stimpil á menn
og leggja þá upp á hillu. Aö minnsta
kosti strax eftir aö ég haföi fengið
Nóbelsverölaun hættu svlar aö lesa
mig!”